Hortiterapia w przedszkolu – naturalne wsparcie w rozwoju dzieci z uwzględnieniem specjalnych potrzeb edukacyjnych

Współczesna edukacja przedszkolna coraz częściej poszukuje innowacyjnych i holistycznych metod wspierania rozwoju dzieci, szczególnie tych ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Jedną z takich metod jest hortiterapia, czyli terapia ogrodem i roślinami. To forma zajęć opartych na kontakcie z naturą, która nie tylko relaksuje, ale również wspiera rozwój emocjonalny, społeczny, poznawczy i motoryczny dzieci.

W artykule przedstawię najważniejsze walory hortiterapii w kontekście pracy przedszkolnej oraz podzielę się doświadczeniami z realizacji warsztatów hortystyczno-artystycznych dla dzieci podzielonych na 4 pory roku o charakterze terapeutycznym.

Czym jest hortiterapia i dlaczego warto ją stosować w przedszkolu?

Hortiterapia, znana również jako ogrodoterapia, to metoda wykorzystująca czynny lub bierny kontakt z przyrodą – głównie roślinami – w celu poprawy zdrowia psychicznego i fizycznego uczestników.

W środowisku przedszkolnym hortiterapia może przybierać różne formy, m.in.:

• zakładanie i pielęgnacja miniogródka na terenie placówki,
• uprawa roślin doniczkowych w sali,
• sensoryczne zabawy z ziemią, nasionami, liśćmi czy kwiatami,
• obserwacja cykli przyrody,
• prace plastyczne z wykorzystaniem naturalnych materiałów.

Korzyści z hortiterapii dla dzieci, szczególnie tych ze SPE

Rozwój emocjonalny i społeczny

Hortiterapia sprzyja wyciszeniu, obniżeniu poziomu stresu, napięcia i agresji. Dzieci uczą się cierpliwości, odpowiedzialności i współpracy. Wspólna praca przy pielęgnacji roślin tworzy naturalne warunki do nawiązywania relacji rówieśniczych.

Wspieranie integracji sensorycznej

Kontakt z różnorodnymi fakturami (ziemia, liście, kwiaty), zapachami i kolorami stymuluje zmysły. Dzieci z zaburzeniami SI (integracji sensorycznej) korzystają z tych doświadczeń w sposób terapeutyczny, bez poczucia presji.

Wzmacnianie sprawności manualnej i motoryki małej

Czynności takie jak przesadzanie roślin, podlewanie czy sianie nasion rozwijają sprawność dłoni i koordynację ręka-oko – najważniejsze umiejętności przygotowujące do nauki pisania.

Rozwój poznawczy

Dzieci uczą się obserwować procesy w przyrodzie, poznają cykl życia roślin, zdobywają wiedzę o środowisku naturalnym. Hortiterapia może wspierać również naukę pojęć matematycznych i przyrodniczych.

Wzmacnianie poczucia sprawczości i samooceny

Widoczny efekt pracy dziecka (np. roślina, która zakwitła) daje mu satysfakcję i buduje pozytywny obraz siebie.

W ramach zajęć organizowanych w przedszkolu prowadziłam cykliczne warsztaty hortiterapeutyczno-artystyczne, w których uczestniczyły dzieci z zerówki, w tym kilkoro z orzeczeniami o potrzebie kształcenia specjalnego (m.in. spektrum autyzmu, opóźnienie rozwoju mowy, nadwrażliwość sensoryczna).

Podczas trwania warsztatów zorganizowane zostały m.in zajęcia w plenerze, gdzie dzieci poszukiwały najpiękniejszego liścia na placu zabaw. Próbowaliśmy herbat z różnych stron świata, wykonaliśmy ścieżkę sensoryczną wykorzystując liście, szyszki, kamyki itp. Nie zabrakło również wyprawy po dary jesieni. W grudniu wykonaliśmy pachnące ozdoby świąteczne. Z masy solnej powstały piękne pejzaże z wykorzystaniem roślin i kwiatów. Poznaliśmy smak oraz zapach różnych przypraw, z warzyw ułożyliśmy portret Boga pór roku – Vertumnus’a. Nie obyło się również bez malowania kawą a także zabaw z wykorzystaniem chusty animacyjnej i instrumentów. Na wiosnę zasialiśmy w sali marchewkę i inne zioła.

Efekty:

• Dzieci chętniej podejmowały aktywność ruchową i współpracę.
• U dzieci z trudnościami emocjonalnymi zaobserwowano poprawę samoregulacji.
• Rodzice i nauczyciele zauważyli wzrost poczucia sprawczości i zainteresowania przyrodą.

Hortiterapia w świetle podstawy programowej

Zajęcia hortiterapeutyczne wpisują się w wiele celów wychowania przedszkolnego, takich
jak:

• wspomaganie rozwoju społeczno-emocjonalnego,
• rozwijanie sprawności fizycznej i koordynacji,
• kształtowanie postawy proekologicznej,
• wspieranie samodzielności i odpowiedzialności.

Reasumując, hortiterapia to metoda, która w naturalny sposób wspiera rozwój dziecka, nie wymagając skomplikowanej infrastruktury ani drogich materiałów. Dzięki swojej dostępności, uniwersalności i pozytywnemu oddziaływaniu na wiele obszarów rozwoju, jest szczególnie polecana w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym – także tymi o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Kontakt z roślinami, praca w ogrodzie czy proste zabawy z naturalnymi materiałami nie tylko relaksują, ale również uczą – uważności, cierpliwości, szacunku do siebie, innych i świata przyrody.

Bibliografia:
Pradel, R. (2022). Hortiterapia jako metoda wspomagająca rehabilitację dzieci i młodzieży. Pedagogika Przedszkolna i Wczesnoszkolna, 2(20), 59–80.
Płoszaj-Witkowska, B. (red.). (2016). Hortiterapia. Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego
Płoszaj-Witkowska, B. (2019). Hortiterapia jako metoda wspomagająca pracę pedagoga specjalnego. Aura – Numer 04 Dodatek Ekologiczny dla Szkół nr 292.

Autorka: Sylwia Olczyk – Czytelniczka Portalu