Proces gojenia ran to złożony i wieloetapowy mechanizm biologiczny obejmujący odpowiedź zapalną, proliferację komórkową i przebudowę tkanek. Wymaga on dostarczenia odpowiednich składników odżywczych, które wspierają regenerację uszkodzonych struktur. Wśród nich coraz większe znaczenie przypisuje się glutaminie – aminokwasowi, który w warunkach stresu metabolicznego, np. po oparzeniach, urazach czy operacjach, staje się warunkowo niezbędny.
W niniejszym artykule omówiono rolę glutaminy w procesie gojenia ran, mechanizmy jej działania, zastosowanie kliniczne oraz zalecenia żywieniowe zgodne z aktualnymi wytycznymi ESPEN i danymi z badań naukowych.
Czym jest glutamina i dlaczego jest ważna?
Glutamina (L-glutamina) to niezbędny dla życia aminokwas, który fizjologicznie nie należy do grupy aminokwasów egzogennych, jednak w stanach zwiększonego zapotrzebowania (jak urazy, sepsa, oparzenia, nowotwory) staje się „warunkowo niezbędna”. Występuje obficie w osoczu i mięśniach szkieletowych – stanowi około 60% wolnych aminokwasów w ustroju.
Najważniejsze funkcje glutaminy:
- dostarcza energii komórkom jelitowym (enterocytom) i immunokompetentnym (limfocytom, makrofagom),
- uczestniczy w syntezie glutationu – silnego antyoksydantu komórkowego,
- bierze udział w transporcie azotu między tkankami,
- wspomaga utrzymanie integralności bariery jelitowej,
- wpływa na równowagę kwasowo-zasadową poprzez przemiany do amoniaku i wodorowęglanów w nerkach.
W stanach stresu metabolicznego zapotrzebowanie na glutaminę gwałtownie rośnie, co może prowadzić do jej niedoborów i pogorszenia przebiegu gojenia ran oraz zwiększonej podatności na infekcje.
Mechanizmy wspierające gojenie ran
Gojenie ran to proces fizjologiczny składający się z czterech faz: hemostazy, zapalenia, proliferacji i remodelingu. Każda z tych faz wymaga aktywacji licznych komórek oraz szlaków metabolicznych, które są wysoce zależne od dostępności odpowiednich substratów energetycznych i budulcowych – a jednym z najważniejszych z nich jest glutamina.
Jak glutamina wspiera konkretne etapy gojenia?
- Faza zapalna:
- Glutamina ogranicza nadmierną produkcję cytokin prozapalnych (np. IL-1β, TNF-α), co pomaga zapobiegać przewlekłemu zapaleniu.
- Wzmacnia funkcje neutrofili i makrofagów, poprawiając zdolność do usuwania patogenów z rany.
- Zwiększa syntezę glutationu – antyoksydantu, który chroni komórki przed stresem oksydacyjnym obecnym w obrębie ran.
- Faza proliferacji:
- Działa jako źródło energii i azotu dla fibroblastów oraz komórek śródbłonka.
- Wspiera proliferację keratynocytów – komórek odpowiedzialnych za odbudowę naskórka.
- Zwiększa ekspresję genów związanych z produkcją kolagenu typu I i III oraz stymuluje angiogenezę (tworzenie nowych naczyń krwionośnych).
- Faza przebudowy (remodelingu):
- Glutamina wpływa na przebudowę macierzy zewnątrzkomórkowej poprzez modulację aktywności metaloproteinaz i ich inhibitorów.
- Utrzymuje równowagę między syntezą a degradacją kolagenu – co sprzyja tworzeniu elastycznej, funkcjonalnej blizny.
Podsumowanie efektów biologicznych glutaminy:
- stabilizacja bariery jelitowej – zapobieganie translokacji bakterii i endotoksyn,
- redukcja stresu oksydacyjnego i cytotoksycznego,
- wsparcie metabolizmu azotowego,
- poprawa funkcji komórek odpornościowych i fibroblastów,
- stymulacja regeneracji nabłonka i naczyń krwionośnych.
Zastosowanie kliniczne
Glutamina znajduje zastosowanie w praktyce klinicznej jako element terapii wspomagającej u pacjentów z ranami ostrymi i przewlekłymi, u których występuje zwiększone zapotrzebowanie metaboliczne. Szczególnie korzystna może być u osób niedożywionych, wyniszczonych lub hospitalizowanych na oddziałach intensywnej terapii.
- Leczenie oparzeń
- Oparzenia wiążą się z ogromnym katabolizmem i utratą białka.
- Glutamina zmniejsza śmiertelność, skraca czas hospitalizacji i redukuje liczbę infekcji u pacjentów oparzeniowych.
- W jednym z badań wykazano, iż jej podaż obniżyła liczbę infekcji szpitalnych o 35% i skróciła czas leczenia o około 4 dni.
- Okres pooperacyjny (chirurgia brzuszna, kardiochirurgia, neurochirurgia)
- Glutamina poprawia regenerację śluzówki przewodu pokarmowego po operacjach (np. resekcjach jelita, przeszczepieniach).
- Zmniejsza ryzyko zakażeń ran pooperacyjnych.
- Może zmniejszyć częstość powikłań oddechowych i posocznicy.
- Rany przewlekłe i odleżyny
- U pacjentów z cukrzycą, niewydolnością krążenia lub wyniszczeniem nowotworowym, glutamina wspiera gojenie odleżyn, owrzodzeń żylnych i neuropatycznych.
- Przyspiesza czas epitelializacji i zamykania rany.
- Może poprawiać komfort życia.
- Wsparcie w chorobach nowotworowych i terapii przeciwnowotworowej
- U pacjentów onkologicznych, zwłaszcza otrzymujących radioterapię lub chemioterapię, glutamina może zmniejszać uszkodzenia błon śluzowych (np. mukozitis).
- Wspomaga regenerację komórek nabłonka jamy ustnej i przewodu pokarmowego.
Zalecenia dotyczące suplementacji
Wytyczne dotyczące stosowania glutaminy w terapii ran i leczeniu żywieniowym pochodzą m.in. z zaleceń ESPEN (European Society for Clinical Nutrition and Metabolism) oraz badań randomizowanych.
Formy i drogi podania glutaminy:
- Doustna suplementacja: najczęściej w postaci proszków lub preparatów gotowych do spożycia (np. glutamina farmaceutyczna lub jako składnik preparatów do żywienia medycznego).
- Dożylna suplementacja: głównie w warunkach szpitalnych – w postaci dipeptydu L-alanylo-L-glutaminy (bardziej stabilna forma).
Rekomendowane dawki (wg ESPEN i badań klinicznych):
- 0,3–0,5 g/kg masy ciała/dobę (maks. do 35 g dziennie),
- u pacjentów krytycznych – 20–30 g/dobę dożylnie, rozłożone równomiernie w ciągu doby.
Czas suplementacji:
- w przypadku ostrych ran i operacji – minimum 5–7 dni,
- w przypadku ran przewlekłych – choćby do kilku tygodni, przy równoczesnej kontroli stanu odżywienia i parametrów metabolicznych.
Przeciwwskazania i środki ostrożności:
- niewydolność nerek (ze względu na ryzyko nagromadzenia azotu),
- ciężka niewydolność wątroby,
- pacjenci w stanie krytycznym w ostrej fazie sepsy lub wstrząsu – decyzja o suplementacji musi być bardzo indywidualna.
Podsumowanie
Glutamina to niezwykle istotny składnik wspierający procesy regeneracyjne organizmu, w tym gojenie ran. Jej działanie opiera się na:
- poprawie funkcji odpornościowych,
- wsparciu odbudowy bariery jelitowej,
- redukcji stanu zapalnego,
- dostarczaniu azotu do syntezy białek i kolagenu.
Dostępne dowody naukowe oraz zalecenia ESPEN potwierdzają zasadność jej stosowania w wybranych grupach pacjentów. Glutamina – odpowiednio dawkowana i monitorowana – może stanowić cenne narzędzie wspomagające terapię żywieniową w leczeniu ran ostrych i przewlekłych.
Bibliografia
