W zależności od stężenia, glicerol wykazuje adekwatności higroskopijne, nawilżające i natłuszczające. Zastosowany doustnie działa przeczyszczająco, a użyty w mniejszych ilościach może pełnić funkcję dodatku do żywności. Oprócz tego jest cennym składnikiem wykorzystywanym do otrzymywania kropli do oczu.
Nazwa polska: Glicerol, Gliceryna
Nazwa łacińska: Glycerolum 86%, Glycerolum, Glycerinum, Glycerinum purum 85%
Glicerol- historia i zastosowanie w przeszłości
Glicerol jest organicznym związkiem chemicznym, który należy do alkoholi wielowodorotlenowych. W swojej cząsteczce zawiera trzy grupy hydroksylowe i tworzy z jonami miedzi, charakterystyczny dla polioli, granatowy kompleks. Glicerol otrzymywany jest w wyniku hydrolizy tłuszczów roślinnych oraz zwierzęcych dzięki roztworów zasad. Oprócz tego powstaje jako produkt uboczny transestryfikacji, wykorzystywanej do otrzymywania biopaliwa, stosowanego w silnikach wysokoprężnych.
Glicerol jest istotnym składnikiem w organizmie zwierząt, które przebywają w chłodnym klimacie. Substancja obniża punkt zamarzania płynów ustrojowych, co zwiększa ich odporność na wychłodzenie i zapobiega powstawaniu lodu w organizmie. Dzięki takim adekwatnościom glicerol umożliwia przetrwanie galasówce wierzbowej w temperaturze -60˚C i chroni plemniki ssaków przez zamrożeniem.
Wygląd i adekwatności fizykochemiczne
Glicerol jest syropowatą, bezbarwną lub prawie bezbarwną cieczą o adekwatnościach higroskopijnych. Posiada delikatny słodkawy smak, jest substancją bezwonną i tłustą w dotyku. Dobrze miesza się z wodą oraz z etanolem 96%. Gliceryna znajduje się na pierwszym miejscu w skali mieszalności rozpuszczalników organicznych i stanowi wzorzec o najwyższej hydrofilowości. Trudno rozpuszcza się w acetonie i jest praktycznie nierozpuszczalna w olejach tłustych, a także w olejkach eterycznych.
W Farmakopei Polskiej VIII można znaleźć dwie monografie dotyczące substancji, której nazwa chemiczna określana jest jako propan-1,2,3-triol. Pierwsza z nich opisuje surowiec używany rzadziej, w którym zawartość związku w przeliczeniu na bezwodną substancję waha się od 98,0% do 101,0%. Drugi określa roztwór glicerolu o stężeniu od 83,5% do 88,5%, który z uwagi na słabsze adekwatności higroskopijne, znajduje szerokie zastosowanie w recepturze aptecznej.
Czytaj także: Roztwory glicerolowe w recepturze
Glicerol- mechanizm działania i zastosowanie
Glicerol wykazuje adekwatności higroskopijne i dzięki temu dobrze zatrzymuje wodę. W stężeniach poniżej 25% działa nawilżająco i natłuszczająco, natomiast w wyższych sprawdza się jako substancja odkażająca i osuszająca. Z uwagi na stosunkowo niewielkie rozmiary może wnikać w głębsze warstwy naskórka i ułatwiać transport substancji aktywnych w głąb skóry. Zastosowany doustnie ma łagodne działanie przeczyszczające.
Glicerol jest chętnie wykorzystywany w przemyśle farmaceutycznym. Najczęściej używany jest jako substancja pomocnicza, która pełni funkcje rozpuszczalnika i nośnika leków. Oprócz tego stosowany jest jako środek zwiększający lepkość, izotonizujący i poprawiający smak preparatów przyjmowanych per os. Glicerol wpływa na adekwatności reologiczne i wspomaga utrzymywanie wilgoci w produktach stosowanych na skórę. Bezpośrednie działanie surowca umożliwia otrzymywania czopków glicerynowych, które pełnią funkcję hiperosmotycznego środka przeczyszczającego. Przyjęty doustnie pomaga w leczeniu zaparć i może powodować natychmiastowy spadek ciśnienia śródgałkowego.
Dodatkowo glicerol wchodzi w skład preparatów przeznaczonych do czyszczenia uszu, a jako składnik nawilżających kropli do oczu znajduje zastosowanie w leczeniu zespołu suchego oka. Oprócz tego ogranicza utratę wody z komórek i redukuje hiperosmolarność płynu łzowego, a tym samym zmniejsza uczycie pieczenia i redukuje podrażnienia. Doustne preparaty z gliceryna, o stężeniu 50%, sprawdzają się w przypadku jaskry pierwotnej i prowadzą do zmniejszenia objętości ciała szklistego. Miejscowe leki wykazują pomocnicze działanie w przypadku obrzęku rogówki występującej przy jaskrze.
Glicerol znajduje szerokie zastosowanie również w produktach kosmetycznych. Surowiec, z uwagi na umiejętność wiązania wody, wspomaga działanie konserwujące, a oprócz tego zapobiega wysychaniu preparatów. Gliceryna poprawia napięcie skóry dojrzałej i występuje w kremach i balsamach nawilżających. Dodatkowo dobrze sprawdza się jako bariera ochronna przed mrozem i wiatrem, dlatego można ją znaleźć w produktach przeznaczonych do stosowania na zimę. Wykorzystywana jest jako składnik odżywek i masek do włosów oraz mydełek glicerynowych dedykowanych do skóry suchej.
W przemyśle spożywczym glicerol ogranicza wzrost chorobotwórczych drobnoustrojów i pełni funkcje konserwantu, określonego symbolem E422. Wpływa na gęstość i odpowiednią wilgotność produktów. Oprócz tego znajduje zastosowanie przy produkcji materiałów wybuchowych, płynów hamulcowych czy barwników. Gliceryna jest bezpiecznym rozpuszczalnikiem używanym przy produkcji liquidów do papierosów elektronicznych i wchodzi w skład melasy używanej przy paleniu shishy.
Czytaj także: Metronidazol – adekwatności i zastosowanie
Glicerol- przeciwskazania i działania niepożądane
Glicerol jest bezpiecznym składnikiem do stosowania w produktach kosmetycznych i nie został określony jako substancja niebezpieczna, zgodnie z przepisami chemicznymi. Warto jednak wspomnieć, iż przedawkowanie glicerolu, związane z jego doustnym spożyciem, może spowodować wystąpienie wzmożonego pragnienia, suchości w jamie ustnej, zawrotów głowy oraz biegunki. W skrajnych przypadkach stwarza choćby ryzyko pojawienia się tachykardii.
Oprócz tego stosowanie czopków glicerynowych może doprowadzić do podrażnienia końcowego odcinka jelita grubego. Przez kilka lat surowiec znajdował się na liście preparatów zakazanych przez Światową Organizację Antydopingową. Przyczyną była zdolność glicerolu do wywoływania działania diuretycznego oraz adekwatności zwiększające objętość osocza. W 2018 roku podjęto jednak decyzję o usunięciu związku z wykazu substancji zakazanych w sporcie.
Glicerol- niezgodności recepturowe
Glicerol 85% w recepturze aptecznej wykorzystywany jest do otrzymywania leków do użytku zewnętrznego i wewnętrznego. Dodany do preparatów leczniczych może pełnić funkcję rozpuszczalnika, środka słodzącego, zwiększającego lepkość czy utrzymującego wilgoć. Glicerol znajduje zastosowanie przy otrzymywaniu roztworów doustnych i stanowi surowiec pomocniczy do sporządzania maści, kremów, płukanek, kropli do oczu, roztworów wodno-spirytusowych, spirytusowych, zawiesin, żeli, galaretek, klein, podłoży glicerolowo-żelatynowych, czopków doodbytniczych, pręcików docewkowych czy roztworów do wlewów doodbytniczych. Oprócz tego wykorzystywany jest w recepturze szpitalnej do przygotowywania jałowych roztworów do wlewu dożylnego.
Podczas sporządzania preparatów recepturowych glicerol może wchodzić w interakcję z innymi substancjami leczniczymi. Wśród leków, które nie rozpuszczają się w glicerynie można wyróżnić benzokainę i proderminę. Oprócz tego surowiec nie miesza się z parafiną ani olejem rycynowym, a ich połączenie możliwe jest jedynie w obecności emulgatora. Warto pamiętać, iż substancje lecznicze najlepiej rozpuszczać w glicerolu w podwyższonej temperaturze, a do wykonania roztworów należy wykorzystać łaźnię wodną. Trwałość leków recepturowych z gliceryną, które pozbawione są dodatku wody z reguły określa się na 30 dni.
Rp.
Mentholi 0,1
Dermatoli 0,25
Talci veneti
Zinci oxidi
Glycerini aa 10,0
Aq. Calcis ad 50,0
M.f. susp.
Wykonanie leku z powyższej recepty rozpoczyna się od roztarcia mentolu z częścią glicerolu. W kolejnym etapie, do moździerza dodaje się sproszkowane surowce stałe i tak otrzymaną mieszaninę łączy się z pozostałą częścią gliceryny. Całość rozciera się na gładką masę, do której powoli dodaje się wodę wapienną. Otrzymany preparat, określany jest jako puder płynny, który znajduje zastosowanie w alergicznych oraz zapalnych chorobach skóry.
Glyceroli unguentum FP VI:
Rp.
Tritici amylum 10,0
Aqua 15,0
Glycerolum 86% 90,0
Ethanolum 95° 1,0
Methylis parahydroxybenzoas 0,2
M.f.ung.
Wykonanie leku z powyższej recepty rozpoczyna się od zmieszania na gorąco skrobi pszenicznej, wody i glicerolu, aż do momentu otrzymania jednolitej i przeświecającej masy. Po ostudzeniu, do mieszaniny dodaje się etanolowy roztwór parahydroksybenzoesanu metylu. Całość miesza się do czasu dokładnego połączenia składników. Otrzymana maść dobrze niweluje suchość skóry i może być zastosowana na błony śluzowe.
Autor: mgr farm. Aleksandra Wójtowicz
Piśmiennictwo:
- Farmakopea Polska VIII. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Warszawa 2008
- Gliceryna (glicerol, E422) – adekwatności i zastosowanie. Czy gliceryna jest szkodliwa? Doz.pl Dostęp na dzień 24.06.2024 https://www.doz.pl/czytelnia/a15241-Gliceryna_glicerol_E422__wlasciwosci_i_zastosowanie._Czy_gliceryna_jest_szkodliwa
- Glycerin. Kosmopedia.org. Dostęp na dzień 24.06 2024. https://www.kosmopedia.org/encyklopedia/glycerin/
- Gliceryna jako magistralny lek stosowany do oczu. Receptura.pl Dostęp na dzień 24.06.2024 https://receptura.pl/gliceryna-jako-magistralny-lek-stosowany-do-oczu/
