Artykuł Borysa Yeshtokina z Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Jagiellońskiego – Collegium Medicum:
Inflacja to zjawisko ekonomiczne – reguły negatywnie wpływające na różne aspekty funkcjonowania gospodarki kraju oraz poziom życia społeczeństwa. Polska walczy w tej chwili z najwyższą inflacją od 30 lat. Jej szczyt przypadł na wiosnę 2023 r., kiedy to jej stopa przekraczała 16 proc.
Stopa inflacji w Polsce w latach 2015–2023 [rok/miesiąc, stopa inflacji w proc.]:
– 2015, –0,9,
– 2016, –0,6,
– 2017, 2,0,
– 2018, 1,6,
– 2019, 2,3,
– 2020, 3,4,
– 2021, 5,1,
– marzec 2022, 4,9,
– lipiec 2022, 10,9,
– październik 2022, 15,6,
– grudzień 2022, 16,6,
– marzec 2023, 16,1,
– lipiec 2023, 10,8.
Negatywne skutki wysokiej inflacji dla gospodarki i społeczeństwa są bardzo widoczne. Właściciele wielu małych i średnich przedsiębiorstw zmuszeni zostali do zamknięcia swojej działalności, gdyż ze względu na wzrost kosztów nie byli w stanie utrzymać płynności finansowej – także podmioty świadczące usługi zdrowotne, już od lat mające ogromne problemy finansowe, konfrontowane są z gwałtownie zwiększającymi się wskutek inflacji kosztami. W mediach branżowych – między innymi w „Menedżerze Zdrowia” – można na ten temat odnaleźć dziesiątki doniesień. Problem inflacji w szczególny sposób dotyka również szpitale publiczne uzależnione w Polsce od finansowania przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Muszą one ponosić wyższe koszty produkcji świadczeń, nie mając w zasadzie żadnego wpływu na poziom refundacji ponoszonych kosztów.
Cel i metoda
W jakim stopniu inflacja wpływa na sytuację finansową szpitali? Poszukiwaniu odpowiedzi na to pytanie poświęcona została przygotowana i obroniona w czerwcu 2023 r. praca dyplomowa mojego autorstwa, kończąca studia pierwszego stopnia na kierunku Zarządzanie w Ochronie Zdrowia na Wydziale Nauk o Zdrowiu na Uniwersytecie Jagiellońskim – Collegium Medicum. Osiągnięciu założonego w pracy celu posłużyło między innymi poznanie opinii osób zarządzających szpitalami na temat wpływu inflacji na sytuację ich placówki, opisane w prezentowanym tekście. Stosowany w takim kontekście arkusz standaryzowanego wywiadu zawierał zestaw siedmiu pytań, na które odpowiedzi udzielali przedstawiciele siedmiu biorących udział w badaniu szpitali, dzieląc się danymi liczbowymi na temat poziomu i dynamiki poszczególnych ponoszonych przez szpitale kosztów według rodzajów.
Podstawowe informacje o jednostkach uczestniczących w badaniu [nazwa szpitala, liczba łóżek, liczba oddziałów, forma prawna]:
– klinika uniwersytecka, 104, 7, samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej,
– szpital powiatowy, powyżej 300, 11, spółka prawa handlowego,
– szpital wojewódzki, 142, 4, samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej,
– szpital gminny, 278, 12, spółka prawa handlowego,
– szpital powiatowy, 106, 6, samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej,
– szpital powiatowy, 307, 16, spółka prawa handlowego,
– szpital wojewódzki, 597, 23, samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej.
Wyniki
Wyniki badania przedstawiono zgodnie z kolejnością zadawanych w czasie wywiadów pytań.
Jak rozwijająca się w ostatnich miesiącach inflacja wpłynęła na poszczególne grupy kosztów szpitala?
Pięć osób, które udzieliły wywiadu, stwierdziło, iż najbardziej w ostatnim okresie wzrosły ceny energii elektrycznej i gazu, a także koszty usług obcych, takich jak wyżywienie, pranie oraz inne usługi outsourcingu. Dodatkowo zwiększyły się ceny leków, materiałów medycznych i niemedycznych, przy czym wzrost cen wyrobów medycznych trwa już od czasu wybuchu pandemii COVID-19. Dwóch dyrektorów wskazało jednak, iż wzrost cen energii nie jest aż tak rażący. Prawdopodobnie wynika to z zawarcia przez te szpitale w przeszłości długoterminowych umów na energię, które w momencie przeprowadzenia wywiadu jeszcze obowiązywały. Także dane liczbowe potwierdzają, iż ceny energii w ciągu roku 2022 (koniec trzeciego kwartału) nie wzrosły bardzo wyraźnie. Skutki inflacji i wzrostu cen energii mogą się natomiast uwidocznić w bilansach za 2023 r., jeżeli szpitale na ten rok podpiszą nowe umowy z dostawcami energii i ciepła.
Jakie działania w kierunku minimalizacji negatywnego wpływu inflacji na koszty zostały podjęte przez szpital?
Pięciu udzielających wywiadu dyrektorów wskazało, iż podjęto wysiłki, aby oszczędzać energię elektryczną. Jeden szpital zainwestował w instalację fotowoltaiczną oraz modernizację sieci ciepłowniczej, co przyniosło oszczędności w kosztach energii i ciepła do 13 proc. w skali roku. Inny szpital stara się zawierać umowę z dostawcami, którzy zagwarantują stałą cenę usług oraz rozkłada zobowiązania wobec ZUS. Trzech dyrektorów stwierdziło, iż na poziomie ograniczenia kosztów wszelkie działania już zostały podjęte wcześniej i nie ma przestrzeni na dalszą ich redukcję. Dlatego szpitale próbują inwestować, aby zwiększyć swoje przychody. Partnerzy wywiadu jako przykłady źródeł dodatkowych przychodów wymienili program restrukturyzacyjny, programy profilaktyczne oraz granty naukowe.
Czy państwa szpital zawarł umowy przewidujące indeksację wartości umowy o wskaźnik inflacji, a jeżeli tak, to w jakich obszarach?
Czterech dyrektorów zaznaczyło, iż ich szpitale wynegocjowały indeksację w umowach dzierżawy (wynajem pomieszczeń). Jeden szpital zawarł umowy z indeksacją w obszarach żywienia, usług pralniczych, utylizacji odpadów. Partnerzy wywiadu często wymieniali aktualizację ustawy prawa zamówień publicznych jako przykład obowiązkowej indeksacji w umowach. Indeksacja przy określonym czasie trwania umowy jest ustawowym wymogiem. Wykonawcy mogą zmieniać ceny w przypadku wystąpienia sytuacji niemożliwej do przewidzenia (wojna w Ukrainie zalicza się do takich sytuacji).
Co według pana/pani można jeszcze zrobić na poziomie szpitala i na poziomie systemu w kierunku ograniczenia wzrostu kosztów bez narażania jakości świadczonych usług?
Pięciu udzielających wywiadu stwierdziło, iż problem wzrastających kosztów może być rozwiązany tylko na poziomie centralnym. Kluczowym aspektem w tym przypadku jest zwiększenie wyceny świadczeń medycznych. Jeden z rozmówców stwierdził: „Jak można oszczędzać na biedzie? Nie da się”. Inny dyrektor zaznaczył, iż przejście na finansowanie ryczałtowe w 2017 w ramach systemu podstawowego szpitalnego zabezpieczenia świadczeń opieki zdrowotnej pogrążyło jego szpital. Ponownie wskazano na niewystarczające finansowanie, na przykład brak finansowania odrębnych procedur, takich jak udary oraz opieka świadczona na oddziałach intensywnej opieki medycznej. Według jednego rozmówcy działania Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji w kierunku zmiany wyceny świadczeń są zbyt powolne.
Jednocześnie czterech rozmówców zaznaczyło, iż ich priorytetem jest jakość. Ważna jest jednak również dostępność świadczeń. Dlatego też w jednym ze szpitali podjęto próbę nawiązania telefonicznego kontaktu z wszystkimi osobami zapisanymi na liście oczekujących na przyjęcie (nie podano z jakiego zakresu). Okazało się, iż część zapisanych osób już uzyskała świadczenie w innym miejscu lub też już nie żyła. W rezultacie skrócono kolejkę oczekujących, zwiększając tym samym dostępność świadczeń w swoim obszarze działalności. Jeden dyrektor zaproponował rozwiązanie w postaci skoncentrowania się na procedurach rentownych poprzez zmianę profilu szpitala i rezygnacji z realizacji procedur niedoszacowanych.
W jaki sposób uwzględniają państwo oczekiwania inflacyjne w planowaniu budżetu i swojej działalności na rok 2023?
Na pytanie szóste osoby, z którymi przeprowadzono wywiady, odpowiadały różnie. Plany budżetowe dwóch szpitali opierały się na analizie aktualnej sytuacji gospodarczej, oczekiwaniach inflacyjnych opartych na projekcji inflacji opracowanej przez Narodowy Bank Polski. Dla trzech szpitali planowanie budżetów zacznie się dopiero w I lub II kwartale 2023 roku po aktualizacji umów zawartych z NFZ. Największe przychody szpitale uzyskują w związku z realizacją umów z NFZ. Czterech dyrektorów zaznaczyło, iż planowanie budżetu jest trudne, ponieważ nie wiedzą, jak będą wyglądać nowe podwyżki wynagrodzeń wynikające z ustawy o minimalnych wynagrodzeniach. W przypadku jednego szpitala ceny prądu wzrosły 2,5-krotnie, a koszty z zakresu usług obcych o 20 proc. Jak podkreślił jeden z dyrektorów, „2023 rok to wielka niewiadoma”.
Jak pan/pani ocenia obecny wzrost kosztów wywołany inflacją w porównaniu ze wzrostem kosztów wywołanych przez pandemię COVID-19?
Czterech respondentów zaznaczyło, iż w czasie pandemii wzrost kosztów był szybszy w porównaniu z obecnym w czasach inflacji. W okresie pandemii wzrost kosztów dotyczył przede wszystkim środków ochrony osobistej, materiałów jednorazowych, leków, utylizacji odpadów medycznych. Wzrost kosztów nastąpił, pomimo, jak odpowiedziała część dyrektorów, drastycznego spadku liczby wykonywanych świadczeń.
W odniesieniu do inflacji respondenci zaznaczyli, iż wzrost występuje w zakresie zakupów leków, materiałów medycznych oraz usług medycznych. Jeden z dyrektorów podkreślił jednak, iż wzrost kosztów w czasach dzisiejszej inflacji jest „widoczny na każdej płaszczyźnie”. Dwóch dyrektorów stwierdziło, iż pandemia zapoczątkowała dzisiejszą inflację. Zawyżone ceny z okresu pandemii nie wróciły do wcześniejszego poziomu i stały się nowymi cenami referencyjnymi. Pozyskane dane liczbowe potwierdzają, iż pandemia spowodowała nagły wzrost cen na materiały (szczególnie jednorazowe), środki ochrony osobistej, leki, usługi utylizacji lub wywozu odpadów medycznych.
Jak ocenia pan/pani działania NFZ mające na celu zrekompensowanie szpitalom obciążeń finansowych wywołanych inflacją?
Rozmówca reprezentujący największy uczestniczący w badaniu szpital ocenił działania funduszu pozytywnie, chociaż zaznaczył, iż nie wszystkie świadczenia są odpowiednio wycenione. Pozostali dyrektorzy ocenili negatywnie działania płatnika, wskazując w szczególności, iż dodatkowe środki na wzrost wynagrodzeń pracowników w związku z ustawą o minimalnych wynagrodzeniach (Dz.U. 2022 poz. 1352) były niewystarczające. Kalkulacja dodatkowych środków na pokrycie kosztów podwyżek wynagrodzeń uwzględniała tylko pracowników z zawartymi umowami o pracę. Wszyscy rozmówcy podnosili również kwestię nieodpowiedniej wyceny świadczeń przez NFZ, czyli czegoś, co jest stałym problemem systemu ochrony zdrowia w Polsce. Jeden z dyrektorów stwierdził wprost: „Przez dziewięć lat nie zwiększali wyceny świadczeń, chociaż inflacja skumulowana wyniosła 18 proc.”.
Wnioski
Po pierwsze, szpitale wyraźnie odczuwają wpływ inflacji, w szczególności wzrost cen energii, ogrzewania, żywienia, prania (usługi obce), leków, materiałów medycznych i niemedycznych oraz skutki podwyższenia przez ustawodawcę minimalnych wynagrodzeń w sektorze opieki zdrowotnej. Siła oddziaływania inflacji jest jednak różna, w zależności od rozmiaru szpitali oraz ich położenia.
Po drugie, wzrost kosztów w opiece zdrowotnej zapoczątkowany został już w czasie pandemii COVID-19. Obecna inflacja ten wzrost jedynie utrwaliła i przyspieszyła.
Po trzecie, wycena świadczeń pozostaje głównym problemem negatywnie wpływającym na sytuację finansową szpitali. Wycena większości świadczeń jest nieadekwatna w stosunku do realnie ponoszonych kosztów.
Po czwarte, dodatkowe dofinansowanie, które szpitale otrzymują od NFZ na pokrycie kosztów związanych z inflacją oraz wzrostem wynagrodzeń, jest niewystarczające.
Po piąte, szpitale w odpowiedzi na rosnące ceny próbują oszczędzać energię i modyfikować systemy infrastruktury), jednak dalsza redukcja kosztów bez ograniczenia jakości i dostępności świadczeń jest w wielu przypadkach niemożliwa.
Po szóste, skomplikowana sytuacja finansowa w polskich szpitalach jest rezultatem wieloletnich zaniedbań systemowych.
Piśmiennictwo:
1. Eurostat (2022). HICP – inflation rate.
2. Główny Urząd Statystyczny (GUS) (2023). Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych w kwietniu 2023 roku. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ceny-handel/wskazniki-cen/szybki-szacunek-wskaznika-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych-w-lipcu-2023-roku,21,13.html?contrast=default [dostęp: 07.08.2023].
3. Łuczuk P. (2022). Ile firm zamknęło działalność w 2022? https://filarybiznesu.pl/ile-firm-zamknelo-dzialalnosc-w-2022/a17642 [dostęp: 21.05.2023].
4. Stachak S. (1997). Wstęp do metodologii nauk ekonomicznych. Warszawa: Książka i Wiedza.
5. Ustawa z 26 maja 2022 r. o zmianie ustawy o sposobie ustalania najniższego wynagrodzenia zasadniczego niektórych pracowników zatrudnionych w podmiotach leczniczych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2022 poz. 1352).
.
![Siła kobiet. Świdniczanka Helena Pietrzak zaprezentowała nowy tomik poetycki [FOTO]](https://swidnica24.pl/wp-content/uploads/2024/11/Helena-Pietrzak-wieczor-autorski-Swidnica-7.jpg)
![Konkurencyjność Polski: Unia Europejska nas hamuje [RAPORT]](https://obserwatorgospodarczy.pl/wp-content/uploads/2024/11/Pekao.jpeg)
