Według definicji słownika języka polskiego pwn to osoba, która ma przekonanie o tym, iż jest najważniejsza, swoje poglądy uważa za jedynie słuszne, przesadnie zajmuje się sobą i swoimi przeżyciami i nie ma umiejętności współodczuwania z inną osobą jej emocji. Ta definicja w dużej mierze oddaje istotę egocentryzmu, który z psychologicznego punktu widzenia oznacza trudność w rozpoznawaniu, iż inni ludzie mogą mieć inne myśli, uczucia, pragnienia i potrzeby i postrzeganie świata wyłącznie ze swojej perspektywy.

Co cechuje egocentryka?

• brak empatii, nie potrafi się wczuć w położenie innego człowieka,
• skupienie na sobie, własnych potrzebach, pragnieniach, problemach i przeżyciach,
• bagatelizowanie potrzeb innych osób i dążenie do natychmiastowego zaspokojenia swoich potrzeb,
• przecenianie siebie,
• marginalizacja czyjeś opinii,
• snobizm,
• egoizm,
• wyolbrzymianie krzywdy bądź przykrości, których doświadcza ze strony otoczenia;
• uważa się za wyjątkowego, stawia siebie ponad innych,
• ma problemy z radzeniem sobie w stresujących sytuacjach,
• posiada roszczeniowy stosunek do świata,
• stawia siebie w centrum, co prowadzi do przekonania, iż nadmierne korzystanie z pomocy innych oraz czerpanie z tego powodu profitów jest naturalne,
• nadwrażliwość (bardzo emocjonalny) w kwestiach, które bezpośrednio go dotyczą,
• oczekiwanie, iż inni będą ich podziwiać i doceniać, a brak uznania może prowadzić do frustracji lub złości,
• trudności w przyjmowaniu krytyki odbieranej jako atak personalny, co może prowadzić do obronnej reakcji,
• uciekanie się do manipulacji w celu osiągnięcia swoich celów,
• trudności funkcjonowania w relacji i jej utrzymanie.

Egocentryzm to naturalna cecha rozwojowa u dzieci, szczególnie w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. W psychologii rozwojowej egocentryzm odnosi się do trudności dziecka w przyjmowaniu perspektywy innych osób, co jest typowe dla wczesnych etapów rozwoju poznawczego. Jest etapem przejściowym i naturalnym. Został szczegółowo opisany przez Jeana Piageta, który uważał, iż dzieci w fazie przedoperacyjnej (około 2-7 lat) są naturalnie egocentryczne, ponieważ ich zdolności poznawcze nie są jeszcze w pełni rozwinięte.

W miarę dorastania dzieci uczą się rozumieć, iż inni ludzie mogą mieć różne myśli, uczucia i perspektywy. Ten rozwój prowadzi do zwiększenia empatii i umiejętności współpracy z innymi. Zwykle egocentryczne postrzeganie świata zaczyna się zmniejszać, gdy dzieci wchodzą w wiek szkolny (około 7 lat) i rozwijają zdolność do przyjmowania perspektywy innych.

Dzieci w wieku około 2-7 lat mają często przekonane, iż inni ludzie postrzegają świat w taki sam sposób jak one. Jest to naturalny etap rozwoju. W tym wieku, dziecko jeszcze nie nauczyło się, iż inne osoby mogą mieć różne doświadczenia, inaczej myśleć i odczuwać, zakładają, iż inni chcą tego, co one, narzucają swoją wolę. W zachowaniu często zakładają, iż inni rozumieją zasady tak samo jak one, choćby jeżeli ich nie wyjaśniają. W kontaktach z innymi dziećmi mogą cechować się brakiem zrozumienia dla potrzeb i uczuć rówieśników, co może prowadzić do konfliktów.

Przyczyn egocentryzmu można upatrywać w doświadczeniu zaniedbania emocjonalnego. Ludzie, którzy doświadczyli urazów emocjonalnych lub traum, mogą rozwinąć egocentryzm jako mechanizm obronny. Skupienie na sobie staje się sposobem na uniknięcie bólu i kontroli nad własnym otoczeniem. Brak dojrzałości emocjonalnej, opóźnienia w rozwoju emocjonalnym lub braku odpowiednich doświadczeń w dzieciństwie, które uczą empatii i zrozumienia perspektywy innych stają się również jedną z przyczyn egocentrycznego funkcjonowania. Dużą rolę w budowaniu postawy egocentrycznej odgrywają również wzorce rodzinne, gdzie rodzice skupiają się wyłącznie na sobie. Dzieci mogą przyswoić takie zachowania i przenieść je na dorosłe życie. Czynniki osobowościowe, jak narcystyczne cechy osobowości to kolejna przyczyna, która może budować postawę bycia w centrum wszechświata. Paradoksalnie, egocentryk może również mieć niskie poczucie własnej wartości i kompensuje swoje lęki i niepewności poprzez nadmierne skupienie na sobie. Także zaburzenia lękowe mogą być przyczyną egocentryzmu, gdyż jednostka może nadmiernie koncentrować się na swoich obawach i trudnościach, ignorując potrzeby innych.

Osoby egocentryczne wcale nie mają w codziennym życiu faktycznie łatwo. Ich cechy zwykle utrudniają im funkcjonowanie w społeczeństwie czy związkach. Często jest im trudno rozmawiać, ich działania i decyzje są zwykle motywowane tym, co jest dla nich najkorzystniejsze, często nie zauważają potrzeb innych. Mimo popełnionych błędów nie potrafią się do nich przyznać, reagują defensywnie lub agresywnie. W rozmowach mają tendencję do dominowania, często przerywają innym i skupiają rozmowę na sobie. Trudno im zobaczyć sytuację z perspektywy drugiej osoby, co często prowadzi do impasów i nierozwiązanych konfliktów. Mogą nadmiernie chwalić się swoimi osiągnięciami i oczekiwać, iż inni będą ich podziwiać i doceniać. Unikają odpowiedzialności, często unikają konfrontacji, która mogłaby wymagać od nich zmiany postawy lub uznania błędów.

Egocentryzm często prowadzi do problemów w relacjach. Poprzez nadmierną koncentrację na sobie, przekonany o własnej wyjątkowości, często tworzy relacje powierzchowne i niezadowalające, a to z kolei prowadzi do wewnętrznej pustki i braku głębszej satysfakcji życiowej. Partnerzy, przyjaciele czy współpracownicy mogą czuć się ignorowani, niedoceniani lub wykorzystywani, co często jest powodem konfliktów i osłabienia więzi. Egocentrycy nie potrafią wczuć się w położenie innego, dążą do dominacji, nie znoszą sprzeciwu, co prowadzi do napięć.

W relacjach, życie z egocentrykiem jest trudne, brakuje równowagi, partner lub partnerka mogą czuć się wykorzystywani i manipulowani i mieć poczucie, iż druga osoba dąży do zaspokojenia własnych korzyści, co powoduje u nich frustrację. Egocentrycy z powodu braku odpowiedniego poziomu empatii, mogą ignorować lub bagatelizować uczucia drugiej osoby, co prowadzi do poczucia niezrozumienia i odrzucenia.

W rozmowach, egocentryk stawia siebie na pierwszym miejscu, skupia się tylko na swoich sprawach. Partner może czuć się niewysłuchany i zepchnięty na margines. Przez swój brak skłonności do kompromisu, mogą prowadzić do częstych sporów i nierozwiązanych konfliktów. Egocentrycy mają tendencję do ignorowania lub minimalizowania potrzeb swojego partnera, przedstawiają siebie jako najważniejszego, co może prowadzić do frustracji i poczucia zaniedbania w związku.

Partner egocentryka może odczuwać emocjonalne wyczerpanie z powodu ciągłego dostosowywania się do potrzeb drugiej osoby, przy jednoczesnym braku wsparcia i zrozumienia. Częstymi odczuciami jakie towarzyszom partnerom egocentryków jest poczucie osamotnienia w związku. W relacji z egocentrykiem warto nauczyć się stawiania granic i dbania o własne potrzeby.

Egocentryzm w dorosłym życiu, staje się przyczyną problemów interpersonalnych, zawodowych i emocjonalnych. Terapia może być kluczowym narzędziem, aby egocentryczny sposób funkcjonowania został prawidłowo przepracowany i aby osoba egocentryczna nauczyła się bardziej zrównoważonego, empatycznego podejścia do życia i relacji. Podczas spotkań z psychologiem egocentryk może przeanalizować sytuację i spróbować zrozumieć na czym polega skuteczna i empatyczna komunikacja. Podczas wizyt u psychologa, podczas psychoterapii indywidualnej, egocentryk może zrozumieć, jak jego postępowanie wpływa na związek i jak wprowadzić w życie zaproponowane zmiany. Psycholog może również pomóc w budowaniu zdrowej samooceny, która nie opiera się wyłącznie na zewnętrznym uznaniu. jeżeli egocentryzm nie zostanie prawidłowo przepracowany będzie wciąż utrudniał życie.

W celu zmiany swojego zachowania i postrzegania rzeczywistości, aby egocentryk zaczął myśleć inaczej, wykorzystuje się różne techniki oddziaływań terapeutycznych. Wśród nich: psychoedukację, terapię par, w różnych nurtach np. terapię poznawczo – behawioralną, koncentruje się na identyfikacji i zmianie negatywnych wzorców myślowych i zachowań, które podtrzymują egocentryzm. Terapeuta pracuje z klientem nad rozpoznaniem zniekształceń poznawczych, takich jak nadmierne skupienie na sobie, oraz nad zastępowaniem ich bardziej zrównoważonymi sposobami myślenia, wykorzystuje również ćwiczenia rozwijające empatię. Klient otrzyma przydatne wskazówki do pracy z własnymi emocjami.

Terapia psychologiczna może odegrać kluczową rolę w przepracowaniu egocentrycznych tendencji osoby dorosłej i zapobiec pogłębiania się problemów i trudności wynikających z negatywnych cech charakteru i skupieniu się na swojej osobie.

Podczas terapii par można dowiedzieć się, jak budować zdrowe i satysfakcjonujące relacje oraz zwracać uwagę i dostrzegać kim jest egocentryk i co jest jego centrum zainteresowania.

Źródła:

1. Harwas-Napierała, B., Trempała, J. (red.). (2004). Psychologia rozwoju człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

2. Doliński, D. (red.). (2007). Psychologia społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

3. Wojciszke, B. (2011). Wprowadzenie do psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

4. Zimbardo, P. G., Gerrig, R. J. (2012). Osobowość. Teoria i badania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

5. Petermann, F., Petermann, U. (2006). Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat. Tłum. Wiesław W. Farkowski. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.Wolf, M. (2013). Zrozumieć dziecięcy umysł. Tłum. Magdalena Zielińska. Kraków: Wydawnictwo Znak.

Szukasz dobrego psychologa? Sprawdź ofertę MindHealth:

• Psycholog Białystok
• Psycholog Gdynia
• Psycholog Gdańsk
• Psycholog Katowice
• Psycholog Kraków
• Psycholog Poznań
• Psycholog Rzeszów
• Psycholog Warszawa
• Psycholog Wrocław