Dysfagia czyli zaburzenia połykania występuje w wielu chorobach, miedzy innymi tych o podłożu neurologicznym. Pogarsza samopoczucie pacjenta i może być przyczyną wielu powikłań. Jakie są przyczyny i objawy dysfagii, a także na czym polega diagnostyka zaburzeń połykania?
- Zaburzenia połykania: w których chorobach neurologicznych występują najczęściej?
- Dysfagia neurogenna: jakie są jej powody?
- Zaburzenia połykania – charakterystyczne objawy
Dysfagia może dotyczyć pobierania pokarmu, utrzymania go w jamie ustnej, żucia, transportu przez przełyk do żołądka. Czasami zaburzenia połykania pojawiają się z dnia na dzień, a czasami narastają na przestrzeni lat w sposób adekwatnie niezauważalny. Dlatego osoby dotknięte dysfagią nie zawsze potrafią zauważyć i nazwać problem. Tymczasem według niektórych szacunków zaburzenia połykania dotyczyć mogą choćby połowy pacjentów z diagnozą choroby neurologicznej.
Najczęściej o dysfagii mówi się u pacjentów:
- po udarze mózgu
- po urazach mózgu
- z diagnozą chorób neurozwyrodnieniowych
- w przebiegu nowotworów mózgu.
Tak naprawdę jednak, dysfagia może się pojawić w wielu chorobach neurologicznych.
Dysfagia neurogenna – powody
Dysfagię w przebiegu chorób neurologicznych może spowodować szereg różnorodnych czynników. M.in.:
- niedowład mięśni biorących udział w połykaniu
- zaburzenia czucia w obrębie jamy ustnej lub gardła
- zaburzenia koordynacji faz połykania
- ruchy mimowolne
- zaburzenia koordynacji połykania z oddechem
- nieprawidłowe napięcie mięśniowe
- zaburzenia ośrodkowej kontroli połykania.
Często na obraz dysfagii u konkretnego pacjenta składa się kombinacja powyższych czynników w różnym nasileniu.
Dysfagia – konsekwencje
Dysfagii nie wolno lekceważyć. To potencjalnie niebezpieczna dolegliwość, mogąca prowadzić choćby do śmierci. Najczęstsze konsekwencje dysfagii to:
- niedożywienie
- odwodnienie
- aspiracja do dróg oddechowych.
Niedożywienie zwiększa podatność pacjenta na odleżyny, infekcje dróg oddechowych itp. Z kolei dostanie się pożywienia do dróg oddechowych grozi zachłystowym zapaleniem płuc. Groźna jest szczególnie aspiracja pokarmu do płuc.
– Wszystkie te konsekwencje kliniczne dysfagii mogą potencjalnie prowadzić do śmierci chorego. Dlatego wczesne jej rozpoznanie i adekwatna interwencja żywieniowa mają ogromne znaczenie w rokowaniu u pacjentów z chorobami neurologicznymi – podkreślają autorzy artykułu „Leczenie żywieniowe w neurologii – stanowisko interdyscyplinarnej grupy ekspertów”.
Diagnoza dysfagii
Nie zawsze objawy dysfagii pojawiają się u pacjenta z dnia na dzień, jak np. u pacjentów po udarach mózgu. Czasami zaburzenia połykania postępują latami i trudno je zarówno pacjentowi, jak i jego bliskim zaobserwować. Dlatego w rozpoznaniu zaburzeń połykanie duże znaczenie ma wywiad i czujność personelu medycznego czuwającego nad pacjentem.
Podczas każdej wizyty lekarz powinien pytać pacjenta o dolegliwości potencjalnie wskazujące na dysfagię. Istnieją specjalne kwestionariusze, np. Test Oceny Procesu Jedzenia (EAT-10, Eating Assessment Tool), który może służyć wstępnej ocenie dysfagii. Ważne także, aby po ewentualnym stwierdzeniu dysfagii śledzić czy i jak postępuje ona w czasie. W przypadku stwierdzenia dysfagii, pacjent powinien skonsultować się z neurologopedą.
Co powinno wzbudzić niepokój? Dysfagia – objawy
objawy ogólne dysfagii
- zapalenie płuc
- nawracające infekcje dróg oddechowych
- niewyjaśnione stany (pod)gorączkowe
- utrata masy ciała
objawy wskazujące na zaburzoną ochronę dróg oddechowych
- kaszel
- zmiana jakości głosu
- krztuszenie się
- objawy wskazujące na zaburzenia transportu kęsa pokarmowego
- ograniczona zdolność rozpoznania pokarmu
wydłużony czas posiłku
- wyciekanie śliny lub pokarmu z ust
- przechowywanie kęsa w policzku
- utykanie kęsa w gardle
- przedostawanie się kęsa do nosa (kichanie, wyciek z nosa)
- zaleganie w jamie ustnej lub uczucie zalegania w gardle.
Leczenie dysfagii
Specjaliści są zgodni. Pacjent z zaburzeniami połykania powinien pozostawać pod opieką personelu medycznego.
– Leczeniem pacjentów z dysfagią powinien się zajmować zespół terapeutyczny składający się z lekarza, pielęgniarki, dietetyka i logopedy. Skuteczne leczenie dysfagii wymaga sprawnego działania i dobrej komunikacji personelu medycznego zaangażowanego w terapię – wyjaśniają autorzy cytowanego artykułu.
U wszystkich chorych z dysfagią należy:
- ocenić a następnie monitorować stan odżywienia
- oceniać (jakościowo i ilościowo) spożyte pokarmy i płyny w celu wczesnej identyfikacji pacjentów wymagających wspomagania lub leczenia żywieniowego
- prowadzić staranną higienę jamy ustnej, aby zredukować ryzyko zachłystowych zapaleń płuc
- stosować procedury antyrefluksowe a także bezpieczne karmienie, tj. pozycja siedząca w czasie posiłku i po nim, dostosowanie tempa karmienia i rozmiaru kęsa do możliwości i stanu pacjenta, obserwacja zmęczenia a także objawów wskazujących na aspirację
- ustalić zalecenia dotyczące bezpiecznej dla chorego konsystencji pokarmu oraz płynu (w razie potrzeby zagęszczonego) na podstawie szczegółowej oceny funkcji połykania (ocena neurologopedy i/lub wideofluoroskopia lub wideoendoskopowe badanie połykania).
W zależności od nasilenia dysfagii, pacjentowi proponuje się modyfikacje diety, np. konsystencji i charakteru posiłków. W przypadku, gdy pacjent nie jest w stanie przyjmowanymi posiłkami pokryć swojego zapotrzebowania energetycznego lub zapotrzebowania na poszczególne składniki diety, proponuje mu się terapię żywieniową w postaci żywienia medycznego.
Źródła:
- Leczenie żywieniowe w neurologii – stanowisko interdyscyplinarnej grupy ekspertów, Część I. Zasady ustalania wskazań do leczenia żywieniowego, Stanisław Kłęk, Beata Błażejewska-Hyżorek, Anna Czernuszenko, Anna Członkowska, Danuta Gajewska, Aleksandra Karbowniczek, Lilia Kimber-Dziwisz, Danuta Ryglewicz,
Iwona Sarzyńska-Długosz, Halina Sienkiewicz-Jarosz, Tomasz Sobów, Jarosław Sławek.
