Drobna dolegliwość – biegunka

Zdjęcie: Drobna dolegliwość - biegunka [fot. Shutterstock]

Biegunka – kryteria rozpoznania

Biegunką nazywamy oddawanie stolca o luźnej, wodnistej konsystencji z częstotliwością minimum 3 razy dziennie.

Źródłem biegunki są najczęściej infekcje bakteryjne i wirusowe, którym pacjent może zarazić się z pożywienia, zaburzenia flory jelitowej po antybiotykoterapii, przedawkowanie leków na zaparcia, czy też choroby jelit takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenia jelita grubego czy zespół jelita drażliwego.

Pytania pomocnicze:

• Od kiedy trwa biegunka?
• Ile razy dziennie?
• Jakiej konsystencji jest stolec?
• Czy zdarzało się to wcześniej? jeżeli tak to jak często?
• Czy zjadła Pani/Pan coś nietypowego?
• Czy przyjmuje Pani/Pan preparaty z błonnikiem?
• Czy towarzyszą Panu/Pani inne niepokojące objawy?
• Czy stosował Pan/Pani antybiotyki w ostatnim czasie?
• Czy w kale obserwuje Pan/Pani krew?

Zalecenia farmakologiczne

W przypadku doboru terapii farmakologicznej powinno się zadać pacjentowi poniższe pytania:

• Czy pacjent stosował już leki na tę dolegliwość? Jakie i z jakim skutkiem?
• Czy pacjent ma alergie?
• Jakie leki pacjent stosuje na stałe?
• Jakie posiada choroby przewlekłe?

Loperamid

Loperamid jest substancją, która poprzez działanie na receptory opioidowe w jelitach powoduje hamowanie ich perystaltyki. Treść pokarmowa wraz z płynami przesuwają się wolniej, co skutkuje łagodzeniem dolegliwości.

Przeciwwskazania

Lek jest przeciwwskazany u osób:

• nadwrażliwych na składniki leku, lub substancje dodatkowe
• posiadających rzut wrzodziejącego zapalenia jelita grubego
• które posiadają rzekomobłoniaste zapalenie jelit po antybiotykoterapii antybiotykami o szerokim spektrum działania
• z niewydolnością jelit

Działania niepożądane

Loperamid bardzo silnie hamuje biegunki, czego konsekwencją mogą być zaparcia. Zalegająca masa kałowa może powodować ból brzucha, nudności czy wzdęcia.

Jak stosować lek?

Po luźnym wypróżnieniu powinno się podać 2 tabletki loperamidu, następnie po 1 tabletce po każdym następnym epizodzie. Maksymalnie na dzień można podać 16 mg substancji, co najczęściej odpowiada 8 tabletkom.

Warto pouczyć pacjenta, iż jeżeli stan nie polepszy się w ciągu 48h to powinno się odstawić loperamid i udać się do lekarza.

Nifuroksazyd

Nifuroksazyd należy do grupy chemioterapeutyków. Powoduje hamowanie wzrostu i rozmnażania bakterii w jelitach oszczędzając naturalnie występującą florę jelitową. Najlepiej sprawdzi się u pacjentów, którzy w wywiadzie wskazują na prawdopodobną przyczynę zatrucie pokarmem.

Przeciwwskazania

Przeciwwskazaniem do stosowania nifuroksazydu jest nadwrażliwość na substancję czynną lub pomocnicze.

Działania niepożądane

Nifuroksazyd jest dobrze tolerowany. Najczęstszymi działaniami niepożądanymi są reakcje alergiczne, nudności czy ból brzucha.

Jak stosować lek?

Lek powinno się stosować w dawce 200 mg co 6 godzin (4 razy dziennie). Terapia trwa od 5 do 7 dni.

Węgiel aktywny

Węgiel ma adekwatności adsorpcyjne. Świetnie chłonie szkodliwe toksyny z przewodu pokarmowego, tym samym uniemożliwiając ich wchłanianie do krążenia organizmu. Przyspiesza czas trwania biegunki wywołanej zatruciem pokarmowym.

Przeciwwskazania

Przeciwwskazaniem jest nietolerancja jakiegokolwiek składnika preparatu.

Działania niepożądane

Węgiel jest w całości wydalany z organizmu z kałem. Może w związku z tym zmieniać jego barwę na czarną. W przypadku wymiotów istnieje ryzyko przedostania się węgla do układu oddechowego, co może skutkować dolegliwościami typu kaszel, duszność, występowanie czarnej plwociny.

Najczęściej występującym działaniem niepożądanym po spożyciu węgla aktywnego są zaparcia.

Jak stosować lek?

Węgiel aktywny poza zdolnością adsorbowania toksyn, wchłania również inne substancje między innymi leki. W związku z tym warto zwrócić uwagę na zachowanie maksymalnie wielkiego odstępu czasowego od zażywania węgla i spożywania innych leków. Minimalny odstęp wynosi 2h. W przypadku biegunki jednorazowo powinno się podać 4 g węgla aktywnego.

Probiotyki

Probiotyki zgodnie z badaniami powodują skrócenie czasu trwania biegunki. Stąd stanowią idealne uzupełnienie farmakoterapii. Najwięcej dowodów na skuteczność suplementacji probiotyków mają drożdże Saccharomyces boulardii oraz bakterie Lactobacillus rhamnosus. Warto polecić preparaty zawierające 5-10 miliardów CFU.

Przeciwwskazania

Probiotyki należy stosować ostrożnie u następujących pacjentów:

• posiadających alergię na składniki probiotyku
• chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego
• z leczeniem immunosupresyjnym, po przeszczepach
• chorujących na SIBO

Działania niepożądane

Probiotyki są uważane za bezpieczne w stosowaniu. Nie powinny dawać działań niepożądanych poza reakcją nadwrażliwości na składniki kapsułki.

Jak stosować lek?

Probiotyk powinien być włączony do terapii jak najwcześniej. Stosowanie zależy od doboru preparatu. Warto stosować się do zaleceń producenta. W przeciwieństwie do reszty preparatów probiotyki powinno się zażywać 1-2 tygodnie po ustąpieniu objawów w celu uzupełnienia osłabionej flory jelitowej.

Elektrolity

Poza samym zatrzymaniem luźnych stolców warto zalecić pacjentowi przyjmowanie elektrolitów, które będą uzupełniały wypłukane razem z wielokrotnymi biegunkami niezbędne pierwiastki takie jak sód czy potas. Samo odwodnienie może prowadzić do groźnych w konsekwencji zasłabnięć, zaburzeń rytmu serca czy choćby śpiączki. Elektrolity pomogą zapobiec powikłaniom.

Przeciwwskazania

Elektrolity powinno się podawać z ostrożnością u osób, u których występuje:

• hiperkaliemia
• niewydolność nerek
• anuria

Działania niepożądane

W przypadku przedawkowania w skrajnych może dojść do wystąpienia hiperkaliemii. Najczęściej obserwuje się bóle brzucha i nudności.

Jak stosować lek?

Należy podawać rozpuszczone w wodzie elektrolity z częstotliwością zgodną z zaleceniami producenta.

Diosmektyt

Jest substancją o bardzo wysokiej lepkości, dzięki czemu powleka ściany jelit, tworząc barierę ochronną. Ma zdolności adsorpcyjne, co w przypadku biegunki powoduje usunięcie szkodliwych toksyn, mogących być przyczyną występowania dolegliwości.

Przeciwwskazania

Osoby z niewydolnością nerek, śródmiąższowym zapaleniem płuc nie powinny stosować preparatów z diosmektytem. Warto zachować ostrożność u osób z zaburzeniami elektrolitowymi np. stwierdzonym niedoborem sodu, potasu.

Działania niepożądane

Diosmektyt jest środkiem uważanym za łagodny. Najczęściej występującym działaniem niepożądanym są zaparcia.

Jak stosować lek?

W przypadku postaci do rozpuszczenia należy zawiesić proszek w około 50 ml wody i wypić powoli. Zalecana dawka dla dorosłych to 9 g dziennie, w 3 dawkach podzielonych.

Zalecenia niefarmakologiczne

Biegunka ze względu na swój gwałtowny charakter jest obarczona wysokim ryzykiem odwodnienia. W związku z tym głównym zaleceniem niefarmakologicznym jest uzupełnianie płynów. Warto zwrócić pacjentowi uwagę, aby wybierał odpowiednie płyny do nawadniania. Świetnie sprawdzi się woda, lub elektrolity, a przeciwny efekt może wywołać kawa, napoje energetyczne, słodkie napoje gazowane, soki o wysokiej zawartości cukru.

Kiedy ustalić wizytę kontrolną?

Biegunka ma najczęściej charakter gwałtowny. Dobrze dobrana farmakoterapia powinna skutkować znacznym złagodzeniem objawów w ciągu pierwszych 48h. W związku z tym warto umówić wizytę kontrolną w ciągu 2-3 dni od pierwszej wizyty. jeżeli objawy mimo wykonania zaleceń utrzymują się, powinniśmy skierować pacjenta do lekarza w celu dalszej diagnozy.

Kiedy odesłać do lekarza?

Warto pamiętać, iż biegunka może być jedynie objawem poważniejszej dolegliwości. W związku z tym w poniższych przypadkach zgodnie z rekomendacją Zespołu ds. Standaryzacji Opieki Farmaceutycznej Naczelnej Izby Aptekarskiej we współpracy z Ogólnopolską Sekcją Opieki Farmaceutycznej Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego powinno się odesłać pacjenta do lekarza:

• pacjent posiada cechy odwodnienia organizmu (m.in. nadmierne pragnienie, suchość śluzówek jamy ustnej, zmniejszona częstotliwość oddawania moczu, bezmocz, skąpomocz, mocz w kolorze ciemnożółtym, senność) pomimo uzupełniania płynów i elektrolitów lekami OTC;
• wiek ≥ 85 lat;
• obecność krwi w stolcu;
• towarzyszące trudności w nawadnianiu doustnym (np. wymioty);
• gorączka > 38 stopni Celsjusza;
• domieszka krwi, ropy, śluzu, bardzo duża liczba wypróżnień oraz nieustępowanie biegunki pomimo zastosowania leków;
• brak poprawy po wyeliminowaniu przyczyny (np. czynnika pokarmowego);
• silne dolegliwości bólowe w obrębie brzucha;
• utrata masy ciała

Autor: mgr farm. Martyna Piotrowska

Bibliografia:

1. Szczepanek, M. (2020). Przewlekła biegunka u pacjentów dorosłych najczęstsze przyczyny i jak je rozpoznać. Medycyna Praktyczna. Lekarz Rodzinny, 2, 89–93.
2. Charakterystyka Produktu Leczniczego, Laremid.
3. Charakterystyka Produktu Leczniczego, Nifuroksazyd.
4. Doar NW, Samuthiram SD. Qualitative Analysis of the Efficacy of Probiotic Strains in the Prevention of Antibiotic-Associated Diarrhea. Cureus. 2023 Jun 11;15(6):e40261. doi: 10.7759/cureus.40261. PMID: 37440799; PMCID: PMC10335840.
5. Gopalan S, Ganapathy S, Mitra M, Neha, Kumar Joshi D, Veligandla KC, Rathod R, Kotak BP. Unique Properties of Yeast Probiotic Saccharomyces boulardii CNCM I-745: A Narrative Review. Cureus. 2023 Oct 1;15(10):e46314. doi: 10.7759/cureus.46314. PMID: 37927652; PMCID: PMC10621882.
6. Charakterystyka Produktu Leczniczego, Smecta.
7. Zalecenia dotyczące postępowania u osób objętych świadczeniem. Konsultacja w przypadku drobnej dolegliwości. Stanowisko Zespołu ds. Standaryzacji Opieki Farmaceutycznej Naczelnej Izby Aptekarskiej we współpracy z Ogólnopolską Sekcją Opieki Farmaceutycznej Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego. Agnieszka Skowron, Mariola Drozd, Piotr Brukiewicz, Justyna Dymek, Anna Gołda, Elżbieta Żmudzka. Wydanie I Warszawa 2024 https://opiekafarmaceutyczna.nia.org.pl/wp-content/uploads/2024/01/Konsultacja_w_przypadku_drobnej_dolegliwosci_2024-01-23_v02.pdf