Depresja jest najczęstszym schorzeniem psychicznym na świecie. jeżeli objawy są nasilone i chory nie otrzyma specjalistycznej pomocy, choroba może skończyć się samobójstwem. Co to jest depresja? Jak objawia się depresja? Jak leczyć depresję? Skąd się bierze depresja? Jak wygląda depresja u nastolatków i dzieci? Na te i inne pytania odpowiada mgr Anna Tulczyńska, psycholog, certyfikowana psychoterapeutka poznawczo-behawioralna.
Depresja to choroba, zaburzenie nastroju, które powoduje, iż nie mamy energii i jest nam trudno funkcjonować. To, co wcześniej sprawiało nam radość, przestaje cieszyć. Warto wspomnieć, iż chwilowy kryzys i okres gorszego nastroju nie jest depresją. jeżeli jednak objawy są nasilone i osoba chora na depresję nie otrzyma specjalistycznej pomocy, choroba może skończyć się samobójstwem.
Jakie są typowe objawy depresji? Jak objawia się depresja?
Typowe objawy depresji to problemy z nastrojem. Nastrój jest mocno obniżony, a chory nie odczuwa euforii z rzeczy, które do tej pory go cieszyły. Przykładowo jazda na rowerze, uprawianie sportu, spotkania ze znajomymi, czy inne aktywności, które wcześniej przynosiły mu radość, nagle przestają “smakować”. Chory ma także poczucie obniżonej samooceny. Osoby w depresji zaczynają myśleć o sobie bardzo negatywnie i przestają widzieć swoje pozytywy. Z ich głowy znikają sukcesy, które osiągnęły. Uważają, iż do niczego się nie nadają i dostrzegają w swoim życiu same porażki. Pojawia się tak zwana triada depresyjna, czyli negatywna wizja siebie, świata i przyszłości. Chorego dręczą myśli typu: “Jestem beznadziejny, nic nie potrafię zrobić, nic mi nie wychodzi, wszystko mi się nie udaje. Ludzie są mało przyjaźni, zostawiają mnie, nie pamiętają, nie dbają o mnie. Nic interesującego już mnie nie spotka”. Do tego dochodzą jeszcze problemy somatyczne.
Jakie są fizyczne objawy depresji?
Najczęściej pojawiają się problemy ze snem. Osoby chore na depresję albo za długo śpią i trudno im się obudzić, bo nie mają siły wstać, albo wybudzają się zbyt wcześnie. W związku z tym poczucie zmęczenia się nakręca i chory jest w jeszcze gorszej kondycji psychicznej. Kolejnym objawem są zaburzenia łaknienia. Chory może nadmiernie się objadać (tzw. zajadanie smutków), bądź też adekwatnie nie mieć apetytu. Pojawiają się problemy z koncentracją i pamięcią. Jest to objaw szczególnie trudny dla młodych ludzi, studentów i uczniów, kiedy pełnienie ich głównej roli życiowej jest adekwatnie niemożliwe, bo nie są w stanie się uczyć i zapamiętywać informacji. Nauka nie przynosi żadnych efektów, co dodatkowo nakręca spiralę negatywnego myślenia o sobie. W depresji występuje wiele objawów, które nawzajem się wzmagają.
Jak odróżnić chwilowy kryzys od depresji?
Warto obserwować, co się z nami dzieje. o ile nasz stan się nie zmienia, nie mamy lepszego okresu i adekwatnie ciągle jest źle, a choćby coraz gorzej, możemy podejrzewać depresję. W kryteriach diagnostycznych czerwona lampka zapala się już powyżej dwóch tygodni utrzymywania się obniżonego nastroju, braku energii i niemożności odczuwania radości. To już jest sygnał, który może nas skłaniać do zastanowienia się, czy należy zwrócić się o pomoc.
Jakie są przyczyny depresji? Skąd się bierze depresja?
Trudno wskazać jedną konkretną przyczynę. Badania nad depresją pokazują, iż przyczyn może być bardzo wiele. Zaliczmy do nich skłonności genetyczne. Badania nad bliźniakami pokazują, iż jeżeli jedno z nich choruje, jest to sygnałem, iż ryzyko rozwoju choroby u drugiego jest dużo większe. W naszym mózgu może brakować substancji, które powodują, iż odczuwamy szczęście. Niedobory dopaminy, serotoniny, czy noradrenaliny sprawiają, iż pomimo miłych rzeczy, które się dzieją, nasz mózg nie dostaje sygnału i nie odczuwamy radości. Pomocne są wtedy leki przeciwdepresyjne, które powodują wzrost poziomu tych substancji w mózgu. Objawy depresji mogą być także związane z zaburzeniami hormonów płciowych, hormonów tarczycy i hormonów nadnerczy. Często także inne choroby odbierają nam wiele euforii z życia, powodują lęk i niepokój oraz przyczyniają się do rozwoju depresji. Trudne sytuacje życiowe, z którymi przestajemy sobie radzić, m.in. utrata pracy i trudności w znalezieniu nowej, rozstanie z kimś bliskim, rozwód, czy żałoba również mogą prowadzić do depresji. Żałoba trwająca około roku jest uznawana w psychologii i psychiatrii za normę. jeżeli jednak się przedłuża, warto się temu przyjrzeć i skorzystać z pomocy.
Czy niedobór cynku może być przyczyną rozwoju depresji?
Badania kliniczne pokazują, iż są pewne substancje, których brak może powodować objawy takie, jak depresja. Należą do nich między innymi cynk i witamina D3. Kiedy pojawia się u nas pacjent z objawami depresji, często prosimy o wykonanie badań pod kątem ich niedoborów.
Jak zdiagnozować depresję?
Mamy kilka profesjonalnych testów, między innymi kwestionariusz Becka, dostępny w Internecie. Test składa się z pytań, dotyczących naszego stanu w ostatnim czasie (nastrój, odczuwanie radości, sen, apetyt). Wynik testu określa, czy mamy objawy depresji i jakie jest ich nasilenie. Nie jest to podstawa diagnozy, ale może nas nakierunkować i skłonić do wizyty u lekarza. Warto skorzystać z pomocy specjalistów. Pamiętajmy, iż lekarz pierwszego kontaktu również jest osobą przygotowaną do diagnozowania depresji i może wstępnie przepisać leki.
Czy z depresją należy udać się do psychologa, czy do psychiatry? Jak leczyć depresję?
Tak naprawdę nie ma znaczenia od którego specjalisty zaczniemy. Możemy udać się do psychiatry, psychologa, czy też psychoterapeuty. Najlepsze efekty przynosi łączenie psychoterapii z farmakoterapią. Psychiatra zdiagnozuje zaburzenie, stwierdzi czy wymagane jest wsparcie farmakologiczne i skieruje nas na terapię do psychoterapeuty. Psychoterapeuta również może ocenić, jak duży jest poziom depresji i czy wystarczy sama psychoterapia, czy należy wdrożyć leki. jeżeli depresja jest na tyle silna, iż dana osoba nie ma siły funkcjonować, a choćby dotrzeć na psychoterapię, warto pomyśleć o wsparciu farmakologicznym, czasem hospitalizacji.
Czy depresja jest uleczalna?
Depresja jest uleczalna, natomiast czasem dochodzi do nawrotu tej choroby. Bez względu na to, jaki jest mechanizm pojawienia się depresji, ważna jest psychoterapia, ponieważ uczy tego, jak sobie radzić z objawami. Dzięki psychoterapii, w sytuacji nawrotu, będziemy wiedzieć, jak postępować. Psychoterapia uczy pewnych umiejętności, które zapobiegają pojawieniu się kolejnych epizodów depresji. Uczy radzenia sobie ze stresem i z trudnymi emocjami oraz dbania o siebie.
Ile trwa psychoterapia?
Jest to bardzo indywidualna kwestia, w zależności od tego, gdzie leży przyczyna. Podczas terapii przyglądamy się temu, co działo się w życiu danej osoby, uczymy ją pewnych umiejętności i dbania o swój dobrostan. Czasem, jeżeli depresja wynika z głębszych trudności, psychoterapia musi trwać dłużej. Oprócz tego, iż musimy dostarczyć pewnych nowych umiejętności, musimy wrócić do różnych trudnych sytuacji z przeszłości i przerobić je tak, aby przestały być tak bolesne.
Jakie są rodzaje depresji?
Jeśli chodzi o kryteria diagnostyczne i podręczniki do diagnozy, w Polsce obowiązuje klasyfikacja chorób ICD, w tej chwili wersja 11. Możemy mieć pojedynczy epizod depresji, czyli taką depresję, która się pojawiła, wdrożyliśmy leczenie, objawy zniknęły i już nie wróciły. Wyróżniamy też depresję nawracającą, kiedy co jakiś czas pojawiają się objawy depresyjne. Mamy jeszcze depresję mieszaną z towarzyszącym lękiem w różnych sytuacjach. Mówimy wtedy o zaburzeniach lękowo - depresyjnych. Istnieją też inne określenia depresji, które nie znajdują swoich odpowiedników w profesjonalnych podręcznikach m.in. depresja poporodowa. Jest to obniżenie nastroju u kobiet, które właśnie urodziły dzieci. Często tego typu depresja pojawia się już w czasie ciąży. Bardzo korzystną zmianą jest to, iż w tej chwili lekarze ginekolodzy prowadzący ciążę mają obowiązek diagnozować swoją pacjentkę pod kątem depresji.
Jakie są przyczyny depresji w ciąży i depresji poporodowej?
Spadek nastroju odczuwa adekwatnie większość młodych mam i jest to związane z nagłą zmianą poziomu hormonów. Po porodzie poziom pewnych hormonów spada, a innych rośnie. Mamy więc taki moment zawirowania, co powoduje obniżenie nastroju. Do tego dochodzą diametralne zmiany w życiu. Pojawia się bardzo dużo nowych obowiązków i czasem kobiecie trudno jest ze wszystkim sobie poradzić. Czuje się przytłoczona, przeciążona i ma poczucie, iż sobie nie radzi. Jest to naturalny stan, w sytuacji, kiedy spotykamy się z czymś nowym i trudnym. O depresji możemy mówić wtedy, kiedy rzeczywiście ten nastrój się nie poprawia, a wręcz pogarsza, kiedy młode mamy mają dużą trudność wejść w relacje z dzieckiem, kiedy jest im strasznie trudno zabrać się do jakichkolwiek obowiązków i kiedy same czują, iż nie spełniają się w nowej roli. Do tego dochodzi negatywne myślenie o sobie, typu “jestem beznadziejną matką, do niczego się nie nadaję". Niestety zdarza się, iż środowisko zamiast wspierać, tylko pogarsza stan mamy swoimi radami i uwagami. W takiej sytuacji depresja może bardzo gwałtownie się rozwijać. Istotną rolę odgrywają tu bliskie osoby, które powinny okazać młodej mamie duże wsparcie i pomoc.
Jak objawia się depresja dwubiegunowa?
Prawidłowa nazwa to dwubiegunowe zaburzenie nastroju, w uproszczeniu ChAD. Jest to rodzaj zaburzenia, składający się z dwóch części: fazy depresyjnej i fazy maniakalnej. Mamy objawy depresyjne, czyli stany obniżonego samopoczucia, które na zmianę przeplatają się z fazami manii, czyli podniesionego nastroju, pobudzenia, zwiększonej samooceny, poczucia, iż „wszystko mogę”. Czasem są to gonitwy myśli czy słów. Osoba chora zaczyna robić kilka rzeczy, bardzo dużo mówi i nie śpi. Jest tak bardzo pobudzona, trudno jej się wyciszyć. Sygnałem, iż coś się może dziać, jest też to, iż zaczyna tworzyć swoje słowa, kiedy próbuje coś gwałtownie powiedzieć. Taki stan dużej aktywności i braku snu przez dłuższy czas jest bardzo męczący dla organizmu. Istotnym problemem jest również to, iż często w okresie manii znika krytyczne myślenie, w związku z czym osoby te podejmują dużo nierozważnych działań. Mogą to być m.in. ryzykowne relacje, stosunki seksualne, stosowanie używek, czy podejmowanie decyzji finansowych, np. podpisywanie różnego rodzaju umów i branie pożyczek. Może być tak, iż osoba w ciągu jednej doby ma kilka zmian nastroju i od bardzo dużego pobudzenia i dobrego samopoczucia przechodzi do bardzo silnego obniżenia nastroju. Wahania są bardzo duże, co jest dla tych osób bardzo dezorientujące i męczące.
Jak leczyć depresję dwubiegunową?
Leczenie depresji dwubiegunowej opiera się głównie na farmakoterapii. Musimy dzięki leków ustawić taki poziom neurotransmiterów w mózgu, który spowoduje, iż nastrój nie będzie skakał. Psychoterapia polega głównie na nauczaniu rozpoznawania symptomów, kiedy pojawia się przejście z jednej fazy w drugą. Przy dobrze ustawionych lekach takie osoby funkcjonują bardzo dobrze i objawy się nie pojawiają. Kiedy jednak coś zacznie się dziać, dzięki psychoterapii będziemy wiedzieć, kiedy reagować i pojawić się u swojego psychiatry. Wówczas trzeba będzie np. zwiększyć dawkę leku bądź zmienić lek.
Jak rozpoznać depresję u nastolatków? Co powinno nas zaniepokoić?
Diagnozowanie nastolatków, jeżeli chodzi o zaburzenia psychiczne, jest bardzo trudne, ponieważ czasem trudno rozróżnić, co jest już objawem jakichś problemów psychicznych, a co naturalnym elementem dojrzewania. Depresja nastolatków charakteryzuje się tym, iż jest nieco inna niż depresja dorosłych. Nastolatek z depresją często będzie bardzo drażliwy, agresywny, ostro reagujący np. na zwykłą prośbę rodzica, żeby posprzątał w pokoju. Można więc w ogóle się nie domyśleć, iż nasze dziecko cierpi na depresję. Młody człowiek, który jest smutny, zamyka się w pokoju, wybucha gniewem i ma pretensje do świata. Nie dziwi nas takie zachowanie, bo taki obraz nastolatków mamy w głowie. Wspominałam, iż w depresji występuje obniżenie samooceny. Młodzi ludzie często mają ten problem i nie postrzegają siebie zbyt pozytywnie. Zresztą jest to taki moment, kiedy wiele rzeczy się zmienia i jest bardzo duża wrażliwość na ocenę społeczeństwa. Tak naprawdę jedyne, co możemy zrobić to obserwacja nastolatka z uważnością na zmiany w jego zachowaniu. Przykładowo, jeżeli nasze dziecko rezygnuje ze swoich pasji i zainteresowań, zaczyna się wycofywać, opuszcza zajęcia dodatkowe, unika spotkań ze znajomymi, czy pogarsza się w nauce, warto z nim porozmawiać i zapytać, co się dzieje.
Jak rozpoznać depresję u dzieci? Co powinno nas zaniepokoić?
U dzieci depresja pozostało trudniejsza do rozpoznania. zwykle występują objawy psychosomatyczne, m.in. zmęczenie, drażliwość, ból brzucha, bóle głowy, niechęć do wyjścia do szkoły czy do przedszkola. Często zaczyna się od kilkukrotnych wizyt u pediatry, zanim ktoś wpadnie na to, iż problemem może być depresja.
Czy depresja po przejściu Covid-19 występuje często i czy wymaga leczenia?
Rzeczywiście badania pokazały, iż u osób, które przechodziły Covid-19 objawy depresyjne występują częściej niż w grupie, która nie chorowała. Natomiast trudno powiedzieć, czy ma to związek fizjologiczny, biologiczny, czy też objawy depresji pojawiły się ze względu na przeżycie silnego stresu, podczas hospitalizacji, czy też lęku o swoich bliskich. Tak naprawdę podczas pandemii wszyscy żyliśmy w stresie. Doniesienia medialne były bardzo przygnębiające i wywołujące poczucie braku bezpieczeństwa. Za granicami naszego kraju rozpoczęła się wojna, która również wprowadziła nas w stan zagrożenia. Sytuacja na Ukrainie mogła poruszyć dużo starszych osób, u których obrazy z frontu ukraińskiego, uciekających ludzi i bombardowań, wskrzesiły ich dziecięce, nieleczone traumy. Pamiętajmy, iż starsze pokolenie nie przechodziło psychoterapii po wojnie. Wszystkie osoby, które jako dzieci przeżyły wojnę, stratę bliskich, bombardowania, ucieczkę nigdy nie podlegały terapii, więc te sytuacje mogą bardzo pobudzać ich doświadczenia.
Czy istnieje antydepresyjny telefon zaufania ? Gdzie można szukać pomocy?
Forum Przeciw Depresji prowadzi telefon zaufania, gdzie można uzyskać informacje dotyczące depresji. Pamiętajmy też, iż lekarze pierwszego kontaktu, do których mamy łatwy dostęp, powinni mieć podstawową wiedzę na temat depresji i móc ją zdiagnozować. Antydepresyjny Telefon Forum Przeciw Depresji: 22 594 91 00, czynny w środy i czwartki w godzinach: 17:00-19:00.
Do czego może doprowadzić nieleczona depresja?
Depresja nieleczona może doprowadzić do podjęcia próby samobójczej, czasem niestety do skutecznego dokonania samobójstwa. Odsetek chorych, zwłaszcza tych z chroniczną depresją lub oporną na leczenie, którzy podejmują decyzję o tym, żeby zakończyć swoje życie, jest dosyć duży. Myślenie o samobójstwie jest jednym z objawów depresji i większość chorych mówi o tym, iż taka myśl się pojawia. Kiedy jednak stan jest coraz gorszy, chory już nie tylko myśli o samobójstwie, ale zaczyna je planować. Warto więc gwałtownie podejmować działania diagnostyczne i terapeutyczne, aby poziom objawów nie był tak nasilony.
Z Joanną Kamińską rozmawiała mgr Anna Tulczyńska, psycholog, certyfikowana psychoterapeutka poznawczo-behawioralna. Od ponad 20 lat pracuje w zawodzie, ma duże doświadczenie w pracy z młodzieżą i ich rodzicami, jako tutor - czyli osoba wspierająca wszechstronny rozwój, psycholog - diagnozujący problemy młodych ludzi, psychoterapeuta ucząc radzenia sobie z trudnościami, doradca rodziców, mediator. Poza pracą prowadzoną w gabinecie szkoli rodziców i nauczycieli, dzieląc się swoją wiedzą i doświadczeniem. Prowadzi psychoterapię, wykłady, warsztaty, webinary oraz przygotowuje publikacje.
