Często podtrzymujemy idee, przekonania, a choćby zasady, ponieważ zapewniają nam pewne ramy bezpieczeństwa i spokój ducha. Jednak ten zestaw może stać się sztywny i nieprzepuszczalny. Tym właśnie charakteryzują się nieelastyczne standardy.
Te normy, które wydają się być utrzymywane do ostateczności, choćby kosztem naszego dobra, mogą nam zaszkodzić. Przyjrzyjmy się temu bliżej.
Terapia schematów a nieelastyczne standardy
J. Young w swojej terapii schematów stwierdza, iż ludzie rozwijają w dzieciństwie sposób interpretacji świata, czyli wyjaśniania rzeczywistości. Schematy to sposoby myślenia o sobie i innych.
Składają się na nie wspomnienia, emocje i doznania cielesne. Powtarzają się przez całe życie.
Czasami jednak przekształcają się one w nieprzystosowawcze wczesne schematy (EPD), które są dysfunkcjonalne dla danej osoby. Schematy te powstają w odpowiedzi na niezaspokojone potrzeby emocjonalne związane z niepewnymi przywiązaniami, autonomią, wolnością wyrażania siebie, spontanicznością i ograniczeniami.
Young postuluje istnienie 18 schematów, podzielonych na 5 kategorii. W ramach tych kategorii występuje nadmierna czujność i zahamowanie, które obejmują następujące schematy dysfunkcyjne:
- Negatywność i pesymizm.
- Hamowanie emocjonalne.
- Nieelastyczne standardy.
Sposób, w jaki rozumiemy siebie i świat, kształtuje nasze schematy mentalne.
Myślimy, iż spodoba Ci się również ten artykuł: Negatywne skutki stresu dla zdrowia, o których warto pamiętać
Czym są nieelastyczne standardy?
Nieelastyczne standardy to sztywne zachowania będące odpowiedzią na surowe normy wewnętrzne. Często wiążą się z poświęceniem dobrego samopoczucia i szczęścia tylko po to, by ich przestrzegać.
Ponadto ludzie o nieelastycznych standardach to ci, którym trudno jest uwzględnić punkt widzenia inny niż ich własny. Zwłaszcza, gdy jest sprzeczny z ich własnymi standardami.
Wszystkim ludziom trudno jest zmienić pewne kwestie. Istnieje jednak pewien szczególny minus, gdy stajemy się całkowicie sztywni w naszym myśleniu. Zwiększa się trudność i wydłuża czas znalezienia rozwiązania problemu.
Oczywiście w tej samej sytuacji dwie osoby mogą mieć różne schematy. Rozwiązanie zależy od wielu innych czynników, w tym temperamentu i warunków kontekstowych. Na przykład w przypadkach perfekcjonizmu lub OCD (zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne) dominuje sztywny styl poznawczy.
Podoba Ci się ten artykuł? Możesz także przeczytać: Czym jest psychologia pozytywna i do czego służy?
Charakterystyka osób o sztywnych standardach
Główne cechy osób mających nieelastyczne standardy można streścić w następujący sposób:
- Posiadają niską tolerancję na frustrację.
- Mają skłonność do ostrej samokrytyki.
- Przesadnie przestrzegają zasad.
- Istnieje orientacja na ukrywanie emocji i uczuć.
- Reagują na wymagające wzorce. Kieruje nimi poczucie obowiązku.
- Są zamknięci, trudno im się zmienić i dostosować do okoliczności. Ogólnie rzecz biorąc, mają tendencję do pozostawania w swojej strefie komfortu.
Niektóre badania i rozprawy naukowe miały na celu ustalenie możliwego związku między dysfunkcjonalnymi schematami w dzieciństwie i okresie dojrzewania (w tym sztywnymi standardami) a obecnymi i przyszłymi zachowaniami. Tak więc badania w Peru postulują, iż agresywność jest częstsza wśród młodych ludzi z dysfunkcjonalnymi schematami. W tym samym kraju, w grupie wiekowej 15-17 lat, bardzo rozpowszechnione były nieelastyczne standardy : 66,4%.
Konsekwencje nieelastycznych standardów
Aby zrozumieć, jak nieelastyczne standardy wpływają na życie człowieka, spójrzmy na przykład.
Ktoś, kto doświadczył pewnej deprywacji ekonomicznej i materialnej przez całe swoje dzieciństwo, czuje się uspokojony, iż może oszczędzać i mieć pieniądze w rezerwie, ponieważ ma poczucie kontroli nad swoją przyszłością. Osoba ta nie jest jednak w stanie korzystać z innych korzyści, jakie dają jej pieniądze, takich jak rekreacyjny wypad, planowanie wakacji czy remont domu. Jej standard jest nieelastyczny i kieruje się jedynym przekonaniem: potrzebą gromadzenia. W ten sposób pozbawia się przyjemności przeżywania i niejako wraca do pierwotnej sytuacji: deprywacji z powodu swojej nieelastyczności.
Główną konsekwencją posiadania nieelastycznych standardów jest utrata możliwości, zarówno zawodowych, jak i ekonomicznych. Ponieważ tak trudno jest wprowadzać innowacje i myśleć „wychodząc z klatki”, cierpi na tym kreatywność.
Czasami osoby z tymi schematami często doświadczają trudności w relacjach międzyludzkich. Ich sztywny i nieelastyczny sposób bycia i myślenia uniemożliwia im wzięcie odpowiedzialności za zmianę pewnych rzeczy lub zaakceptowanie innych.
Prawdą jest również, iż trudno im się zrelaksować. Są bardzo krytyczne, więc mają również problem, aby odczuwać euforia z obecnych sytuacji.
Schematy mentalne są w stanie zmienić również fizjologiczne funkcjonowanie organizmu. U kobiet o nieelastycznych normach stwierdzono wzrost ilości hormonu kortyzolu we krwi. Ten wzrost może mieć różne konsekwencje zdrowotne, ponieważ podwyższony poziom kortyzolu wiąże się z zaburzeniami snu, zwiększonym ryzykiem demencji w procesie starzenia, otyłością i insulinoopornością.
Dążenie do nieosiągalnej doskonałości utrudnia cieszenie się chwilami i relaksem
Kwestionowanie norm może sprawić, iż nasze reakcje będą bardziej elastyczne
Decyzje, które podejmujemy, powinny starać się podążać za trendem w kierunku równowagi, tego, co dzieje się pośrodku, a nie na skrajnych końcach. Sztywność często przyczynia się do naszej niezdolności znalezienia wyjścia z problemów. W jej wyniku w kółko powtarzamy te same dysfunkcyjne rozwiązania.
Wręcz przeciwnie, elastyczność pozwala nam dostosować się do nowych sytuacji i odejść od sztywnych norm. Rozumiemy, iż możemy wypróbować inne strategie.
W obliczu takich hermetycznych stylów myślenia bardzo ważne będzie rozpoczęcie od zakwestionowania tych pseudoprawd, tych wewnętrznych nakazów, które utrudniają zmianę. Terapia poznawcza i terapia schematów mogą przyczynić się do rozwoju elastyczności myślenia.
