Czym jest wstrząs? Jak rozpoznać stan zagrażający życiu?

Zdjęcie: wstrząs

Wstrząs to stan, który stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia. Jak rozpoznać różne rodzaje wstrząsu? Dowiedz się, jakie są objawy i jak zareagować w przypadku ich wystąpienia.

Udzielenie pierwszej pomocy ma najważniejsze znaczenie w sytuacjach zagrażających życiu. Odpowiednia reakcja może uratować życie poszkodowanego. Wstrząs w każdej postaci jest bardzo groźny i wymaga niemal natychmiastowej interwencji. Sprawdź, w jaki sposób udzielać pomocy w takiej sytuacji.

Czym jest wstrząs? Rodzaje wstrząsów

Pod tym pojęciem kryje się reakcja organizmu objawiająca się ostrą niewydolnością krążenia, która jest związana z niewystarczającą ilością tlenu dostarczaną do komórek. W zależności od przyczyny i rodzaju wstrząsu mogą występować dodatkowe objawy. Poniżej przedstawiamy poszczególne kategorie wstrząsów.

Wstrząsy – przebieg kliniczny

• wstrząs anafilaktyczny;
• wstrząs neurogenny;
• wstrząs septyczny;
• wstrząs toksyczny;
• wstrząs hipowolemiczny.

Wstrząsy – podział patofizjologiczny

• wstrząs kardiogenny;
• wstrząs hipowolemiczny;
• wstrząs dystrybucyjny;
• wstrząs obturacyjny.

Objawy wstrząsu

Choć objawy zależą w dużej mierze od czynnika wywołującego wstrząs, można wyróżnić kilka wspólnych symptomów dla wszystkich kategorii wstrząsów. Są nimi:

• przyspieszony, krótki oddech;
• tachykardia;
• lęk i splatanie;
• spadek ciśnienia tętniczego;
• skąpomocz.

Wstrząs anafilaktyczny

Anafilaksja to inaczej gwałtowna i stanowiąca bezpośrednie zagrożenie życia reakcja organizmu na jakiś czynnik. Może to być pokarm, substancja chemiczna lub jad owada. W wyniku kontaktu z substancją dochodzi do nagłego obniżenia ciśnienia i problemów z oddychaniem. Stan pacjenta pogarsza się w zaskakująco szybkim tempie.

Wstrząs tego rodzaju powstaje w wyniku kontaktu z alergenem. We krwi zostają wytworzone przeciwciała IgE, które pobudzają do działania komórki (mastocyty i bazofile). One z kolei uwalniają tryptazę i histaminę, które powodują szereg następujących po sobie objawów, nazywanych wstrząsem anafilaktycznym. Nie zawsze udaje się odnaleźć przyczynę i alergen wywołujący groźne dla życia powikłania. Wtedy mówi się o anafilaksji idiopatycznej.

Jak rozpoznać objawy wstrząsu anafilaktycznego?

Reakcja organizmu na czynnik uczulający jest niemal natychmiastowa. Już w ciągu kilku sekund mogą wystąpić symptomy wskazujące na wstrząs. Objawy, które można zaobserwować, to:

• wysypka skórna, pokrzywka;
• opuchlizna ust, języka, a choćby gardła;
• duszność, kaszel, chrypka;
• gwałtowne obniżenie ciśnienia tętniczego;
• nudności, wymioty, bóle brzucha;
• skąpomocz lub zatrzymanie moczu;
• drgawki;
• utrata przytomności;
• osłabienie;
• zawroty głowy;

W wyniku wstrząsu może dojść choćby do śmierci. Najczęstszą przyczyną zgonów jest opuchlizna krtani, która pojawia się w zdumiewającym tempie i uniemożliwia oddychanie. Osobami szczególnie narażonymi na wstrząs są alergicy i astmatycy.

Pierwsza pomoc przy wstrząsie anafilaktycznym

Reakcja anafilaktyczna może wymagać podania domięśniowego adrenaliny. Osoby, które kiedyś doświadczyły wstrząsu, powinny mieć zawsze przy sobie dawkę tej substancji. Jak postępować, gdy dojdzie do nagłego wstrząsu?

1. Należy niezwłocznie usunąć czynnik, który wywołał reakcję, np. żądło owada;
2. Jeśli chory jest zaopatrzony w adrenalinę, należy ją jak najszybciej podać domięśniowo – najlepiej w przednio-boczna część uda, mniej więcej na 1/3 wysokości;
3. Chorego należy położyć, jeżeli występują problemy z oddychaniem, wskazana jest pozycja pionowa;
4. Jak najszybciej wezwać pomoc dzwoniąc pod nr 112 lub 999;
5. W razie zatrzymania krążenia należy podjąć resuscytację krążeniowo-oddechową.

W wielu przypadkach chory natychmiast musi zostać przewieziony do szpitala. W zależności od stanu zostaje poddany obserwacji, w cięższych przypadkach może wymagać intubacji, tlenoterapii i farmakoterapii przy zastosowaniu leków antyhistaminowych lub leków wziewnych. Postępowanie każdorazowo zależy od stanu chorego oraz czynnika, który wywołał wstrząs.

Przebyty wstrząs może mieć groźne dla zdrowia każdego człowieka konsekwencje. Szczególnie niebezpieczny jest dla alergików oraz osób cierpiących na choroby przewlekłe. Problemy z układem oddechowym w konsekwencji mogą doprowadzić do trwałego uszkodzenia płuc. Oprócz tego w wyniku nagłej reakcji organizmu zagrożone są nerki, mózg, układ krwionośny i serce. Następstwem anafilaksji i zbyt długiego oczekiwania na pomoc może być choćby zgon.

Co zrobić po przebytym wstrząsie anafilaktycznym?

Jeśli doszło do wstrząsu, należy udać się do lekarza specjalisty, w tym przypadku alergologa.

1. Przeprowadzenie szczegółowych badań i testów pomoże stwierdzić, czy inne substancje również mogą powodować reakcje alergiczne.
2. Zazwyczaj pobiera się krew w celu wychwycenia przeciwciał odpowiedzialnych za wystąpienie anafilaksji.
3. Następnie przeprowadzane są testy skórne.
4. Możliwe, iż lekarz zleci przeprowadzenie tzw. próby prowokacyjnej, która polega na podaniu minimalnej ilości substancji, która wywołała reakcję.

Pomocne może okazać się zastosowanie odczulania, szczególnie w przypadku uczulenia na jad owadów. Każda osoba, która doświadczyła wstrząsu powinna być zawsze zaopatrzona w ampułkostrzykawkę z adrenaliną. Lek ten wydawany jest na receptę. Chorym, u których stwierdzono anafilaksję idiopatyczną, może pomóc przyjmowanie leków antyhistaminowych.

Statystyczne dane dotyczące wstrząsów anafilaktycznych

Każdego roku wstrząs dotyka około 3% osób. Pośród czynników najczęściej powodujących reakcję alergiczną u dorosłych, na pierwszym miejscu są leki (34%), a następnie pokarmy (31%). Uczulenie na jad owadów zajmuje trzecie miejsce i obejmuje około 21% wszystkich przypadków. U dzieci do wstrząsu dochodzi najczęściej w wyniku ciężkiej reakcji na spożyty pokarm. Dzieje się tak w 70% przypadków.

Pamiętaj

Wstrząs jest stanem bezpośrednio zagrażającym życiu. Tylko szybka interwencja może skutecznie uchronić poszkodowanego przed nieprzewidzianymi konsekwencjami, a choćby śmiercią. Osoby szczególnie narażone na silną reakcję alergiczną powinny znajdować się pod stałą opieką alergologa. Przyjmowanie leków antyhistaminowych może złagodzić przebieg wstrząsu. Alergicy i osoby z grupy podwyższonego ryzyka, powinny zawsze mieć przy sobie dawkę adrenaliny w ampułkostrzykawce.

Wstrząs neurogenny

Chociaż wstrząs anafilaktyczny jest zdecydowanie najbardziej rozpoznawalnym, nie jest przecież jedynym rodzajem wstrząsu. Kolejnym, o którym warto co nieco wiedzieć, jest wstrząs neurogenny. Ten z kolei pojawia się wyjątkowo rzadko.

Spowodowany jest przerwaniem stymulacji z wyższych pięter ośrodkowego układu nerwowego do niższych ośrodków współczulnego układu nerwowego, powstającym zwykle na skutek przerwania rdzenia kręgowego, co powoduje rozszerzenie łożyska naczyniowego.

Wstrząs septyczny

Wstrząs septyczny jest najpoważniejszym występującym powikłaniem sepsy. Powoduje go zakażenie, zwykle bakteryjne. Na wstrząs septyczny najbardziej narażone są osoby, które właśnie przeszły operacje, lub były poddane długotrwałej hospitalizacji, a szczególnie pacjenci z:

• cewnikiem naczyniowym;
• cewnikiem w pęcherzu moczowym;
• drenem;
• protezami sztucznymi lub urządzeniami, takimi jak stymulator serca;
• mechaniczną wentylacją płuc;
• przetaczanymi płynami i preparatami krwi;
• odleżynami, oparzeniami i ranami;
• zaburzeniami odporności po leczeniu lub radioterapii;
• a także żywieni pozajelitowo.

Wstrząs toksyczny

Zespół wstrząsu toksycznego powodowany jest kolonizacją organizmu lub infekcją gronkowcem złocistym. W około połowie przypadków wstrząs związany jest z menstruacją, może jednak wystąpić również wskutek połogu, po septycznym poronieniu, jako powikłanie po zabiegach zwłaszcza ginekologicznych, przy stosowaniu mechanicznych środków antykoncepcyjnych i tamponów dopochwowych, w przebiegu schorzeń i uszkodzeń skóry, takich jak oparzenie, odmrożenie, rana skóry, ugryzienie przez owada.

Wstrząs hipowolemiczny

Najczęściej występującym wstrząsem hipowolemicznym jest wstrząs krwotoczny. Ten występuje z powodu utraty 1/3 objętości krwi z organizmu, niezależnie od tego, co ją spowodowało. Pierwsze objawy, wskazujące na wstrząs krwotoczny to:

• osłabienie;
• zawroty głowy;
• bladość skóry;
• nadmierne pocenie się;
• wzmożone pragnienie;
• zmniejszenie diurezy;
• osłabienie tętna.