Czy zawsze należy używać jałowych opakowań dla leków robionych?

Grupy leków wymagające jałowych opakowań

Leki zawierające antybiotyki

Pierwszą grupę stanowią leki zawierające antybiotyki. W ich przypadku najważniejsze jest zastosowanie jałowych pojemników oraz składników, aby substancja czynna mogła zachować swoją pełną aktywność biologiczną. choćby niewielkie zanieczyszczenie mikrobiologiczne może wpłynąć na skuteczność antybiotyku, dlatego wymagana jest szczególna ostrożność podczas ich sporządzania. Przykładem może być stosowanie jałowej tuby do maści z antybiotykiem, często wyposażonej w jednorazowe mieszadło, które ogranicza ryzyko zanieczyszczenia preparatu.

Zobacz też: Krople oczne z antybiotykami

Preparaty okulistyczne

Drugą grupę stanowią preparaty okulistyczne, czyli te przeznaczone do stosowania w obrębie oka lub na powiekę. Należą do nich roztwory, zawiesiny, maści oraz żele. Oczy są szczególnie wrażliwe na wszelkie zanieczyszczenia, dlatego konieczne jest, aby preparaty te sporządzać i przechowywać w warunkach jałowych. choćby minimalna ilość drobnoustrojów może prowadzić do poważnych infekcji i stanów zapalnych narządu wzroku. Jałowe opakowania dla preparatów okulistycznych to m.in. butelki z systemem COMOD, minimsy, tubostrzykawki czy tuby do miksera aptecznego.

Czytaj również: Krople oczne z jodkiem potasu

Leki stosowane pozajelitowo

Kolejną kategorią są leki stosowane pozajelitowo, czyli do wstrzykiwań lub wlewów kroplowych. Dotyczy to zarówno preparatów przeznaczonych do żywienia pozajelitowego, jak i leków cytotoksycznych używanych w terapii onkologicznej. Ich bezpośrednie wprowadzenie do krwiobiegu pacjenta sprawia, iż jakiekolwiek zanieczyszczenie mikrobiologiczne stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, a choćby życia pacjenta. Z tego powodu należy je przygotowywać w ścisłych warunkach aseptycznych, a zastosowane opakowania muszą być jałowe.

Czytaj także: Mikroemulsje – ­nowoczesna postać leku­

Leki stosowane na uszkodzoną skórę

Ostatnią grupą są leki przeznaczone do stosowania na uszkodzoną powierzchnię skóry lub bezpośrednio na rany. Należą do nich różnego rodzaju maści, kremy, roztwory czy proszki aplikowane na otwarte zmiany skórne. W przypadku tych preparatów jałowość ma najważniejsze znaczenie, ponieważ obecność drobnoustrojów może prowadzić do zakażeń i komplikacji w procesie gojenia ran. Dlatego je również trzeba pakować w pojemniki poddane sterylizacji.

Zobacz też: Leki recepturowe stosowane na trudno gojące się rany

Sposoby wyjaławiania opakowań

Cechą, która powinna łączyć wszystkie opakowania używane do przygotowania jałowych postaci leków, jest zapewnienie sterylności sporządzonego leku przez cały okres jego przydatności do użycia. Istnieje kilka metod sterylizacji opakowań i utensyliów wykorzystywanych w aptece:

• Sterylizacja parą wodną – polega na przenoszeniu ciepła generowanego podczas skraplania nasyconej pary wodnej na powierzchnię sterylizowanego obiektu. Proces ten przeprowadza się w autoklawie, a warunki sterylizacji dobiera się indywidualnie. Metodę tę stosuje się do wyjaławiania narzędzi metalowych i szklanych.
• Sterylizacja suchym gorącym powietrzem – polega na oddziaływaniu wysokiej temperatury na sterylizowane jednostki. Proces ten odbywa się w suszarkach, gdzie temperaturę 160°C utrzymuje się przez około 2 godziny. Tę metodę stosuje się do wyjaławiania termostabilnych składników leków oraz utensyliów wykonanych z metalu lub szkła.
• Sterylizacja promieniowaniem jonizującym – polega na poddaniu sterylizowanych jednostek działaniu promieniowania jonizującego, np. kobaltu-60. Wykorzystuje się ją do sterylizacji pojemników oraz materiałów wrażliwych na wysoką temperaturę.
• Sterylizacja gazowa – stosowana głównie do sterylizacji opakowań wykonanych z tworzyw sztucznych. Wyróżnia się sterylizację gazami alkilującymi (np. tlenkiem etylenu) oraz gazami utleniającymi (np. nadtlenkiem wodoru lub kwasem nadoctowym).

Opakowania, które wykorzystujemy do sporządzania jałowych postaci leków, powinniśmy pakować w specjalne rękawy zawierające wskaźniki skuteczności sterylizacji – które potwierdzają, iż proces przebiegł prawidłowo.

Czytaj także: Jałowe leki recepturowe- jak je prawidłowo sporządzać?

Podsumowanie

Choć nie wszystkie leki recepturowe wymagają aseptycznych warunków produkcji, istnieją grupy preparatów, które muszą spełniać najwyższe standardy jałowości. Dotyczy to zwłaszcza antybiotyków, leków okulistycznych, preparatów do podania pozajelitowego oraz środków stosowanych na uszkodzoną skórę. Ich odpowiednie przygotowanie i przechowywanie jest najważniejsze dla skuteczności terapii oraz bezpieczeństwa pacjenta.

Autor: mgr farm. Martyna Brzezińska

Bibliografia:

1. Farmakopea Polska wydanie XIII – 2023
2. Receptura apteczna sporządzanie leków jałowych i niejałowych – Renata Jachowicz – Wyd. PZWL Wyd.I Warszawa 2021