Izotretynoina, będąca syntetycznym analogiem kwasu retinowego (13-cis-retinoic acid), jest jednym z najskuteczniejszych leków stosowanych w terapii ciężkich postaci trądziku opornego na inne formy leczenia. Jej silne działanie sebostatyczne, keratolityczne i przeciwzapalne czyni ją lekiem o wysokiej skuteczności, ale również o potencjale licznych działań ubocznych. W ostatnich latach coraz częściej dyskutuje się nad wpływem izotretynoiny na proces gojenia się ran, zwłaszcza w kontekście wykonywania zabiegów chirurgicznych, laseroterapii czy procedur kosmetologicznych u pacjentów będących w trakcie lub tuż po terapii.
Celem niniejszego opracowania jest analiza dostępnych danych naukowych dotyczących wpływu izotretynoiny na procesy naprawcze skóry oraz ocena ryzyka powikłań gojenia.
Mechanizm działania izotretynoiny i jego potencjalny wpływ na procesy naprawcze
Izotretynoina jest retinoidem pierwszej generacji, który poprzez oddziaływanie na receptory jądrowe RAR (retinoic acid receptor) i RXR (retinoid X receptor) reguluje ekspresję genów odpowiedzialnych za proliferację, różnicowanie i apoptozę keratynocytów. Skutkiem tego jest zmniejszenie wielkości i aktywności gruczołów łojowych oraz ograniczenie wydzielania sebum.
Jednocześnie izotretynoina wpływa na skład macierzy pozakomórkowej skóry, modulując syntezę kolagenu typu I i III, elastyny oraz glikozaminoglikanów. Wpływa także na angiogenezę i metabolizm fibroblastów. Te mechanizmy – korzystne w terapii trądziku – mogą jednak oddziaływać na procesy gojenia, które wymagają dynamicznej proliferacji komórek, neowaskularyzacji i prawidłowej syntezy kolagenu.
W literaturze wskazuje się, iż izotretynoina:
- może redukować zdolność fibroblastów do produkcji kolagenu,
- wpływa na układ cytokin (m.in. obniża poziom TGF-β1 i IL-6),
- zmienia skład lipidowy naskórka, prowadząc do jego suchości i zaburzeń bariery hydrolipidowej,
- w długotrwałej terapii może prowadzić do ścieńczenia warstwy rogowej oraz upośledzenia elastyczności skóry.
Te efekty teoretycznie mogą zwiększać ryzyko opóźnionego gojenia się ran lub powstawania blizn przerostowych, choć nie wszystkie badania potwierdzają ten związek.
Dane kliniczne i eksperymentalne dotyczące wpływu izotretynoiny na gojenie ran
Badania kliniczne nad wpływem izotretynoiny na gojenie ran przyniosły niejednoznaczne wyniki. W części badań nie wykazano istotnych różnic w szybkości gojenia ran u pacjentów stosujących retinoidy, podczas gdy inne opisy przypadków wskazywały na opóźnione gojenie lub nieprawidłowe bliznowacenie.
W badaniach retrospektywnych obejmujących pacjentów poddawanych zabiegom chirurgicznym w trakcie lub krótko po zakończeniu terapii izotretynoiną, nie stwierdzono statystycznie istotnego zwiększenia częstości powikłań gojenia ran. Czas epitelializacji i remodelowania tkanek nie odbiegał istotnie od wartości obserwowanych w grupach kontrolnych.
Z drugiej strony, w pojedynczych doniesieniach opisano przypadki opóźnionego gojenia po zabiegach laserowych, peelingach chemicznych oraz mikronakłuwaniu u pacjentów przyjmujących izotretynoinę. Zjawisko to tłumaczy się indywidualną zmiennością odpowiedzi skóry na lek, zależną od dawki, czasu terapii oraz predyspozycji osobniczych.
Eksperymentalne badania na modelach zwierzęcych wykazały, iż wysokie dawki retinoidów mogą prowadzić do spadku aktywności fibroblastów i angiogenezy w obrębie ran, co skutkuje wolniejszym odkładaniem kolagenu i późniejszą przebudową tkanki bliznowatej. Jednakże zmiany te były odwracalne po odstawieniu leku.
Wpływ izotretynoiny na poszczególne etapy gojenia rany
Faza zapalna
Izotretynoina wykazuje działanie immunomodulujące – zmniejsza aktywność neutrofili i monocytów oraz obniża poziom mediatorów zapalnych, takich jak IL-1β czy TNF-α. Z jednej strony może to redukować nadmierny stan zapalny w obrębie rany, z drugiej – prowadzić do spowolnienia oczyszczania tkanek i późniejszego przejścia do fazy proliferacji.
Faza proliferacyjna
W tej fazie retinoidy wpływają na proliferację keratynocytów i fibroblastów. Izotretynoina może ograniczać proliferację fibroblastów i syntezę kolagenu, co opóźnia powstawanie ziarniny i nabłonkowanie. Jednocześnie, przez obniżenie produkcji łoju i lipidów naskórkowych, zmniejsza naturalne nawilżenie skóry, co może utrudniać migrację komórek naskórka w kierunku rany.
Faza remodelowania
W fazie przebudowy tkanek izotretynoina moduluje aktywność metaloproteinaz (MMP-1, MMP-9), co wpływa na proces degradacji i ponownej syntezy kolagenu. Obniżenie poziomu TGF-β1, będącego kluczowym czynnikiem w regulacji włóknienia, może zmniejszać ryzyko tworzenia blizn przerostowych, ale również prowadzić do słabszej spoistości nowo powstałej tkanki.
Zależność między dawką, czasem leczenia a nasileniem tych efektów jest złożona – obserwuje się, iż w dawkach terapeutycznych wpływ na gojenie jest zwykle umiarkowany i odwracalny.
Uwagi praktyczne w przyjmowaniu izotretynoiny a gojeniu się ran
Z punktu widzenia leczenia ran, pacjent stosujący lub niedawno zakończywszy terapię izotretynoiną wymaga szczególnej uwagi. Choć nie ma jednoznacznych dowodów na konieczność odraczania zabiegów chirurgicznych o wiele miesięcy, zaleca się ostrożność i indywidualną ocenę ryzyka.
W praktyce klinicznej warto:
- uzyskać szczegółowy wywiad dotyczący dawki i czasu trwania terapii,
- ocenić stan skóry, jej elastyczność, nawilżenie i integralność,
- unikać zabiegów głęboko uszkadzających naskórek (np. ablacyjna laseroterapia, głębokie peelingi) w trakcie leczenia i przez co najmniej kilka miesięcy po jego zakończeniu,
- w przypadku drobnych zabiegów o niskiej inwazyjności (np. biopsje, szycie drobnych ran, zamknięcia chirurgiczne) ryzyko powikłań wydaje się niskie,
- stosować intensywne nawilżanie skóry i wspomaganie bariery naskórkowej,
- monitorować proces gojenia i reagować na ewentualne oznaki opóźnionej epitelializacji.
W razie wątpliwości decyzję o terminie zabiegu powinno się podejmować wspólnie z dermatologiem prowadzącym terapię izotretynoiną.
Podsumowanie
Izotretynoina, mimo licznych korzyści terapeutycznych, może wpływać na procesy gojenia się ran poprzez oddziaływanie na proliferację komórek, angiogenezę i syntezę kolagenu. Efekt ten zależy od dawki, czasu trwania leczenia oraz indywidualnej reaktywności skóry pacjenta.
Dane naukowe nie potwierdzają jednoznacznie, iż izotretynoina zawsze upośledza gojenie, jednak istnieją przesłanki, by uznać ją za czynnik ryzyka opóźnionej regeneracji tkanek, zwłaszcza w kontekście zabiegów inwazyjnych.
Zaleca się, aby pacjenci po zakończeniu terapii retinoidami odczekali przynajmniej kilka miesięcy przed wykonaniem większych procedur chirurgicznych lub estetycznych. U pacjentów z drobnymi ranami lub przy braku cech nadmiernej suchości skóry ryzyko komplikacji jest niewielkie.
Bibliografia
![SANOK: Zderzenie trzech pojazdów na skrzyżowaniu Rymanowskiej i Słowackiego. Dwie osoby trafiły do szpitala [VIDEO, ZDJĘCIA]](https://esanok.pl/wp-content/uploads/wp-post-thumbnail/VQaYcX.jpg)
