Depresja pracownika może przejawiać się w różny sposób: obniżona koncentracja, problemy z pamięcią, problemy interpersonalne czy wycofanie z kontaktów. Zwolnienie lekarskie z powodu depresji przysługuje osobom, u których stwierdzono zaburzenia psychiczne, a ich stan nie pozwala im wykonywać obowiązków zawodowych.
Z punktu widzenia firmy, biznesu i pracodawcy – jest to duża strata i potencjalne utrudnienia (np. opóźnienie dostawy, potrzeba zorganizowania zastępstwa). Jak powinien zachować się pracodawca w momencie, gdy jego pracownik idzie na zwolnienie ze względu na zdrowie psychiczne? Jakie prawa przysługują pracownikowi, a jakie pracodawcy? Na te i inne pytania odpowiadam w poniższym artykule.
Prawny punkt widzenia
W sytuacji, gdy pracodawca zaobserwuje u swojego pracownika obniżony poziom wydajności pracy, niski poziom koncentracji czy też wycofanie ze środowiska pracowniczego powinien bliżej im się przyjrzeć. Jednakże przepisy prawa pracy nie wskazują jasno, jak ma postępować pracodawca w sytuacji stwierdzenia depresji u pracownika. Artykuł 229 Kodeksu pracy zobowiązuje go do kierowania pracowników na badania profilaktyczne w celu stwierdzenia istnienia bądź wykluczenia przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Zgodnie z Kodeksem pracy (art. 229), obowiązkowi poddania się okresowym badaniom lekarskim podlega każdy pracownik. Bez posiadania aktualnego orzeczenia lekarskiego, które stwierdza brak przeciwwskazań do wykonywania swoich obowiązków, pracodawca nie może dopuścić pracownika do wykonywania swojej pracy. o ile więc u pracownika nastąpiła zmiana zachowania sugerująca pogarszający się stan zdrowia to powinien zostać on skierowany na badania profilaktyczne wcześniej niż upłynie termin ważności aktualnych badań lekarskich.
W sytuacji, gdy stan pracownika nie ulega poprawie, a pracownik świadczy pracę, która wymaga koncentracji, odpowiedzialności, dokładności, pracodawca może podjąć decyzję o wypowiedzeniu umowy o pracę na mocy Kodeksu pracy (art. 36). Podstawą wypowiedzenia umowy o pracę mogą być przeciwwskazania lekarza medycyny pracy do wykonywania pracy określonego rodzaju lub potencjalne narażenie pracodawcy na szkody materialne.
Zwolnienie z powodu depresji, a prawo pracy
Należy pamiętać również, iż powodem wypowiedzenia umowy nie może być depresja jako jednostka chorobowa, gdyż samo jej wystąpienie nie musi wywoływać negatywnych skutków zawodowych. W uzasadnieniu wypowiedzenia umowy należałoby zatem opisać konkretne zachowania pracownika i uchybienia w jego pracy (spadek jakości wykonywanych obowiązków, który jest efektem tej choroby), skutki tych uchybień i zachowań na gruncie zawodowym, jak również okres ich występowania.
Nie można również zapomnieć o przysługującym pracodawcy zgodnie z art. 53 Kodeksu pracy prawie do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia:
1) o ile niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa:
a) dłużej niż 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy,
b) dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub o ile niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową;
2) w razie usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy z innych przyczyn niż wymienione w pkt 1, trwającej dłużej niż 1 miesiąc.
Warto również wspomnieć o wyroku Sądu Najwyższego z 10 marca 2015 r. (II PK 105/14), jeżeli pracownik dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków, a był w stanie niepoczytalności, która wynika z zaburzeń psychicznych, nie można go obciążyć winą skłaniającą do rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia.
Praca a zdrowie psychiczne
Zanim jednak pracodawca podejmie radykalną decyzja o rozstaniu się z pracownikiem dotkniętym depresją, w pierwszej kolejności dobrze byłoby rozważyć inne możliwości wykonywania pracy. Kierując się dobrem firmy możemy pominąć taki istotny fakt, jak to, iż utrata pracy przez osobę chorującą na depresję może pogorszyć stan pracownika oraz nasilić objawy depresyjne. Warto również zaznaczyć, iż zarówno objawem, jak i konsekwencją depresji bywają myśli i plany samobójcze, które w wyniku utraty pracy mogą się znacznie nasilić.
Przełożeni i pracodawcy powinni zacząć od rozmowy z pracownikiem, aby dowiedzieć się co się dzieje i jak mogą mu pomóc. Empatia i zrozumienie ze strony pracodawcy mogą wspierać poprawę nastroju pracownika, przyśpieszyć leczenie, ale przede wszystkim zapewnią komfort i bezpieczeństwo pracownikowi.
Lepiej zapobiegać niż leczyć
Drugą stroną medalu jest tu sytuacja w firmie. Rzadko pracownik bierze od razu pół roku zwolnienia, częściej jest to zwolnienie na miesiąc przedłużane do wykorzystania możliwości. Wówczas firma zostaje bez pracownika i nie wie, jak długo będzie trwała taka sytuacja. “The show must go on”, więc trzeba gwałtownie zorganizować zastępstwo, co wiąże się z dodatkowym czasem i kosztami włożonymi w wyszkolenie nowego pracownika. Czasem część obowiązków przejmuje zastępca, podwładny lub przełożony tej osoby, jednak to wiąże się z dodatkową pracą danej osoby, częstymi nadgodzinami, co w konsekwencji może prowadzić do zmęczenia, wypalenia lub choćby depresji osoby zastępującej. Gdy nagle ktoś idzie na dłuższe zwolnienie, często sytuacja wymaga nagłych działań, aby zachować ciągłość biznesu. To pokazuje, jak brak oddziaływań na dobrostan pracowników oraz świadomości dotyczącej zdrowia psychicznego w firmie może wpłynąć na biznes.
Zwolnienie z powodu choroby
Depresja pracownika jest taką samą chorobą, jak na przykład nowotwór czy cukrzyca. Dlaczego więc w przypadku chorób somatycznych częściej wykazujemy się zrozumieniem i okazujemy wsparcie pracownikowi? Niestety, w naszej kulturze wciąż panuje przeświadczenie, iż osoba z depresją “jest po prostu leniwa” lub “nie chce jej się pracować”, a podczas zwolnienia “nic nie robi”. O tym, jak rozpoznać pierwsze symptomy depresji wśród pracowników – pisałam w tym artykule. “Zdrowe miejsce pracy” wydawać by się mogło, iż jest w tej sytuacji rozwiązaniem. To, co wydaje mi się istotne to fakt, iż w każdej firmie może zaistnieć i dobrze funkcjonować kultura dobrostanu psychicznego. Dołącz do naszego newslettera dla firm i dowiedz się, jak możesz to zrobić.
Przesłuchaj wywiad: Czy można zwolnić z pracy osobę chorą na depresję?
Cześć! Nazywam się Antonina Dudek.
Jestem autorką powyższego artykułu. Jestem studentką V roku psychologii, wolontariuszką na rzecz zdrowia psychicznego oraz dobrostanu. Na codzień pracuje w korporacji na stanowisku Team Leader, ale w wolnym czasie uwielbiam aktywność fizyczną oraz podróże.
