Czerniak – nowotwór złośliwy melanocytów – stanowi 2% ogółu zachorowań na nowotwory w Polsce. Jak podkreślają eksperci, zachorowalność na raka skóry wzrasta rocznie o 10%. Czerniak jest najbardziej złośliwym nowotworem skóry u ludzi rasy białej. Znajomość objawów czerniaka pozwala zachować czujność onkologiczną i wykryć chorobę we wczesnym stadium zaawansowania.
Każdego roku wykrywa się w Polsce ponad 3000 nowych zachorowań na czerniaka. Na całym świecie notuje się rocznie blisko 160 tys. przypadków choroby. Strefami endemicznymi czerniaka są Australia oraz Texas w USA. Warto podkreślić, iż ostatnie lata przyniosły przełom w leczeniu zaawansowanych nowotworów skóry (immunoterapia, terapie celowane).
Poniższy artykuł zawiera informacje dotyczące objawów, wczesnego wykrywania oraz diagnostyki czerniaków skóry.
SPIS TREŚCI
- Rak skóry, a czerniak – definicja
- Czerniak – przyczyny powstawania
- Objawy raka skóry
- Jak wygląda czerniak
- Jak wykryć nowotwór skóry
- Algorytm ABCDE
- Badania obrazowe i diagnostyka czerniaka
- Czerniak – metody leczenia
- Nowe leki stosowane w leczeniu czerniaka
Rak skóry a czerniak – definicja
Rak skóry to w zasadzie trzy nowotwory o różnym przebiegu. Najczęstszy wśród diagnozowanych nowotworów skóry jest rak podstawnokomórkowy o przebiegu wieloletnim. Rzadziej występuje rak płaskonabłonkowy skóry, który jest nowotworem dynamicznie postępującym. Trzeci nowotwór skóry to czerniak, które źle rokuje i często daje przerzuty.
Czerniaki skóry to złośliwe nowotwory wywodzące się z neuroektodermalnych komórek melanocytarnych. Najczęstszą postacią są czerniaki skóry, inne formy obejmują czerniaki gałki ocznej, błon śluzowych lub czerniaki z nieznanego ogniska pierwotnego.
Warto pamiętać, iż określenie rak skóry – często stosowane potocznie, jest nieprawidłowe. Czerniak nie jest rakiem, jest nowotworem złośliwym pochodzenia nienabłonkowego. Określenie rak zarezerwowane jest dla nowotworów złośliwych, które wywodzą się z tkanki nabłonkowej.
ZOBACZ: PODEJRZENIE CZERNIAKA – CO ROBIĆ
Czerniak – przyczyny i etiologia
Do czynników środowiskowych związanych ze zwiększonym ryzykiem rozwoju czerniaka skóry zaliczamy promieniowanie nadfioletowe światła słonecznego, które stanowi najważniejszy czynnik odpowiedzialny za rozwój nowotworów skóry.
Jak podkreślają eksperci, najbardziej niebezpieczna jest wieloletnia, krótkotrwała, ale intensywna ekspozycja na promieniowanie słoneczna prowadząca do oparzeń skóry, szczególnie w młodym wieku.
Pewną rolę odgrywają też cechy genetyczne – mutacje występujące w chromosomach 1, 6, 7, 9, 10. Podstawę profilaktyki w kontekście czerniaka stanowi zmniejszenie ekspozycji na promieniowanie słoneczne, szczególnie w lecie w godzinach 10:00-14:00.
Objawy czerniaka
Aby trafnie rozpoznać tak niespecyficzne schorzenie, jakim jest rak skóry, uwagę powinny zwrócić wszelkie niepokojące objawy dotyczące szczególnie stref barwnikowych, niekoniecznie ciemnych, również niebieskich, sinych, czarnych, a choćby bezbarwnych. Współistniejące stany zapalane mogą być objawem wtórnego zainfekowania nowotworem skóry i nie zwalniają od podejrzenia czerniaka.
Zwykle czerniak ma wygląd asymetrycznej plamy barwnikowej o średnicy większej niż 1 cm. Barwa zmiany może być niejednolita, a powierzchnia guzka jest nierówna, owrzodziała, krwawiąca.
Potencjalne objawy czerniaka mogą być związane z rozwijaniem się przerzutów w węzłach chłonnych lub odległych narządach, które mogą postępować szybciej niż zmiana miejscowa na skórze.
Lekarze wskazują, iż najwięcej przypadków zachorowania na nowotwory skóry jest wykrywanych wczesną jesienią, kiedy czerniak zbiera plon wśród osób, które często przesadzały z opalaniem na słońcu.
Warto pamiętać, iż czerniak skóry może powstać zarówno de novo, jak i na podłożu znamienia barwnikowego. Współcześnie obserwuje się tendencję wzrostową zachorowalności na czerniaki.
Charakterystyczne objawy raka skóry
Jakie objawy daje czerniak? Niepokojące symptomy to:
- Owrzodzenie
- Świąd
- Zaczerwienienie
- krwawienie
- zmiana kształtu zmiany
- Asymetria wzrostu
- Obwódka wokół znamienia, robiąca wrażenie „unoszącej się”
W przypadku raka skóry (rak podstawnokomórkowy) najczęściej obserwuje się wykwit w postaci niezapalnego guzka otoczonego charakterystycznym, niezapalnym, perełkowatym wałem. W części środkowej guza może występować bliznowacenie. Charakterystycznym objawem raka skóry tego typu jest porcelanowa barwa. Najczęstszą lokalizacją jest tułów. Rak skóry podstawnokomórkowy cechuje się powolnym wzrostem i przebiegiem. Charakterystycznym objawem jest bardzo rzadkie występowanie przerzutów.
W przypadku raka płaskonabłonkowego skóry objawy kliniczne raka skóry związane są z pojawieniem się drobnych grudek, zaczerwienionych, złuszczających się i pokrytych strupem, które zwiększają się przybierają postać brodawkową. Charakterystycznym objawem raka skóry jest ranka, która zdaniem chorego powstała „przy goleniu” i od tego czasu nie chce się zagoić.
Niepokojącym symptomem raka skóry są także owrzodzenia i tendencja do rozpadu. Nowotwór skóry przebiega czasem w postaci wieloogniskowej i bywa silnie swędzący – o ile ulegnie zainfekowaniu.
W zaawansowanych przypadkach objawy raka skóry są związane z istniejącymi przerzutami (najczęściej do płuc, kości i mózgu).
Jak wygląda czerniak?
Podejrzenie czerniaka skóry mogą nasuwać zmiany skóry, które rozwinęły się de novo lub na podłożu znamienia barwnikowego (zgrubienie, zmiana powierzchni, zabarwienia i brzegów pieprzyka, wystąpienie krwawienia lub swędzenia). Zgodnie z najnowszym zaleceniami ekspertów – objawy czerniaka klasyfikowane są w systemie ABCDE.
Symptomy czerniaka występują w postaci guza o różnym zabarwieniu (od ciemnowiśniowego do czarnego lub jako postać pozbawiona barwnika), nieregularnym kształcie z nierównymi brzegami, niejednorodną grubością, asymetrią i możliwymi owrzodzeniami.
Charakterystyczne objawy czerniaka jednego z najczęstszych nowotworów skóry to: owrzodzenie, świąd, krwawienie lub zaczerwienienie wokół znamienia.
W przypadku czerniaka – jak w rzadko którym nowotworze – wykrycie choroby na wczesnym etapie może być wynikiem regularnej samokontroli i znajomości objawów czerniaka.
Wszelkie zmiany podejrzane w kierunku raka skóry należy usuwać. Zabieg może być przeprowadzony przez chirurga ogólnego. Warunkiem jest zachowanie marginesu tkanek zdrowych.
Jak wykryć nowotwór skóry?
Oprócz prewencji, czujności i znajomości objawów czerniaka – jednego z najczęściej rozpoznawanych nowotworów skóry – wczesne wykrycie choroby stanowi priorytet w walce z chorobą i wpływa na skuteczność leczenia.
Chociaż zajęcie głębszych warstw skóry przez nowotwór nie może zostać ocenione w badaniu przedmiotowym chorego, to istnieje kilka cech charakterystycznych dla czerniaka, które mogą zostać zbadane przy oglądaniu zmian skórnych.
Najważniejszym elementem pozwalającym na wczesne rozpoznanie czerniaka jest badanie skóry całego ciała. Zalecanym badaniem, wykorzystywanym we wczesnej diagnostyce onkologicznej raka skóry jest dermatoskopia lub wideodermatoskopia.
W przypadku licznych znamion atypowych dobrą praktyką jest gromadzenie dokumentacji fotograficznej zmian lub całej powierzchni skóry i porównywanie wykonanych zdjęć w kolejnych sekwencjach czasowych. Podstawą rozpoznania czerniaka skóry jest histopatologiczne badanie całej wyciętej chirurgicznie zmiany barwnikowej. .
Po uzyskaniu wyniku badania histopatologicznego czerniaka skóry należy wdrożyć leczenie nowotworu zgodnie z oceną stopnia zaawansowania.
ZOBACZ WIĘCEJ: JAK ROZPOZNAĆ CZERNIAKA
Algorytm ABCDE – czerniak skóry
Wczesnemu wykrywaniu nowotworów zlokalizowanych na skórze służy opracowany przez ekspertów Amerykańskiego Towarzystwa Onkologicznego algorytm ABCD, który dotyczy niepokojących objawów czerniaka. Osoby zadające sobie pytanie jak wygląda czerniak skóry – mogą posłużyć się nim w celu wstępnej weryfikacji znamion.
- „A” oznacza objaw czerniaka w postaci dużej asymetrii znamienia barwnikowego;
- cecha „B” odnosi się do nieregularnych lub niewyraźnych brzegów zmiany;
- cecha „C” dotyczy koloru, w co w przypadku nowo powstałej zmiany, którą podejrzewamy o nowotwór skóry, oznacza kolor czarny, ciemnobrązowy lub niebieski. Niepokojącym objawem czerniaka w przypadku już istniejącego znamienia jest utrata barwnika lub czarno zabarwione punktowe ognisko;
- Cecha „D” oznacza średnicę zmiany. Podejrzenie powinny zwrócić zmiany o średnicy 6mm lub więcej, gdyż mogą one wskazywać na rozwój raka skóry.
Mniejsze zmiany rzadko wykazują zagrożenie zmianą inwazyjną. Pojedynczy objaw czerniaka nie stanowi podstawy do wykonania biopsji. Ścisłej obserwacji wymagają natomiast znamiona spełniające kilka ze wspomnianych kryteriów i objawów.
Algorytm ABCDE nie uwzględnia jeszcze jednego objawu czerniaka jakim jest guzkowy lub grudkowy charakter czerniaków. Każde uwypuklenia lub pojawienie się guzka w zmianie poprzednio płaskiej powinno zwrócić uwagę i zachęcić do konsultacji z dermatologiem. Pamiętaj, jeżeli nie jesteś pewien jak wygląda czerniak skóry – poproś o pomoc lekarza rodzinnego lub dermatologa.
Należy pamiętać, iż niektóre czerniaki jako podstępne nowotwory skóry, nie produkują melaniny i nie mają charakterystycznego wyglądu spełniającego powyższe kryteria. U ludzi opalonych ze zmianą barwnikową obserwacja jest niekiedy trudniejsza niż u ludzi z jasną karnacją. Zmiana może ulec tylko minimalnemu powiększeniu, uwypukleniu lub owrzodzeniu wytwarzając wokół nierównych kształtów czerwoną otoczkę.
Podejrzenie czerniaka? Obejrzyj video i sprawdź co robić:
Badania i diagnostyka czerniaka
Dokładne oglądanie zmiany pozwala w 90% ustalić rozpoznanie kliniczne. Dobrze jest oglądać niepokojącą zmianę przez szkło powiększające lub zastosować dermatoskop i badanie epiluminescencyjne. Rozpoznanie czerniaka musi być potwierdzone badaniem cytologicznym (wymaz z owrzodzenia) lub histopatologicznym usuniętej z marginesem zdrowej skóry zmiany.
Badania dodatkowe przydatne w procesie diagnostycznym raka skóry obejmują: podstawowe badania krwi – morfologię, próby wątrobowe, aktywność dehydrogenazy mleczanowej, badanie rentgenowskie RTG klatki piersiowej oraz badanie ultrasonograficzne USG jamy brzusznej i regionalnych węzłów chłonnych.
Zdjęcie klatki piersiowej AP i boczne jest podstawowe do wykluczenia przerzutów do płuc.
Czerniak – metody leczenia
W przypadku potwierdzenia rozpoznania czerniaka w biopsji wycinającej następuje kwalifikacja do leczenia radykalnego. jeżeli nie stwierdzono przerzutów do węzłów chłonnych i przerzutów do innych narządów, to leczenie czerniaka polega na wycięciu blizny po biopsji wycinającej z odpowiednim marginesem zdrowych tkanek.
W przypadku stwierdzenia przerzutów odległych czerniaka lub do węzłów chłonnych wykonuje się limfadenektomię regionalną. W sytuacji wysokiego ryzyka nawrotu choroby lekarze rozważają zastosowanie u chorego tzw. leczenia uzupełniającego czerniaka.
Obecnie wiadomo, iż określone podtypy groźnej choroby jaką jest czerniak wiążą się ze specyficznymi mutacjami. Najczęściej stwierdza się mutacje genu kinazy BRAF. W sytuacji choroby uogólnionej wskazane jest zbadanie obecności mutacji genu BRAF na materiale, co może stanowić pierwszy krok do zastosowania tzw. terapii celowanej molekularnie.
Rewolucję w leczeniu czerniaka skóry stanowiło wprowadzenie leczenia immunologicznego. w tej chwili immunoterapia czerniaka jest refundowana i dostępna w ramach programów lekowych również w Polsce.
POLECAMY: IMMUNO-ONKOLOGIA
Nowe leki stosowane w leczeniu czerniaka
- niwolumab
- pembrolizumab
- ipilimumab (w skojarzeniu z niwolumabem)
- w przypadku obecności mutacji aktywującej BRAF V6000: fabrafenib/trimetynib, wemurafenib/kobimetynib, enkorafenib/binimetynib (leczenie celowane czerniaka)
Najnowsze wyniki badań klinicznych wskazują na korzyść terapeutyczną z zastosowania immunoterapii jako leczenia adjuwantowego (uzupełniającego) po zabiegu chirurgicznego usunięcia czerniaka.
Jednym z najwybitniejszych specjalistów w dziedzinie leczenia czerniaków w Polsce jest prof. dr. n. med. Piotr Rutkowski, kierownik Kliniki Nowotworów Tkanek Miękkich, Kości i Czerniaków Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie.
Wiele przydatnych informacji na temat diagnostyki i leczenia nowotworów skóry znajdziesz na stronie internetowej Akademii Czerniaka – sekcji naukowej Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej.
