Choroby serca stanowią jedną z głównych przyczyn zgonów zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet na całym świecie. Jednak ich przebieg, diagnostyka i leczenie mogą znacząco różnić się w zależności od płci. Wpływa to na skuteczność terapii i profilaktykę. Ponadto przez cały czas pokutuje opinia, iż choroby kardiologiczne są domeną mężczyzn, co także przekłada się na społeczną świadomość. Między innymi o tym, jak mylne mogą być tego typu przekonania rozmawiamy z gościem portalu Radioklinika. Jest nim kardiolog interwencyjny z American Heart of Poland, lekarz Medycyny Stylu Życia, doktor nauk medycznych Tomasz Deptuch.
Kobiety i mężczyźni chorują na serce inaczej. Natomiast rodzaje schorzeń, jakie są diagnozowane najczęściej, nie stanowią aż tak wyraźnej różnicy pod kątem płci. Jak zauważa ekspert portalu Radioklinika, najpowszechniejszymi chorobami układu krążenia są: choroba wieńcowa, nadciśnienie tętnicze czy niewydolność serca.
Różnice uwidaczniają się wtedy, kiedy zaczynamy badać sprawę szczegółowo. Sprawdzamy manifestację poszczególnych chorób czy też wiek, w którym schorzenie występuje u pacjenta. Wówczas różnice pomiędzy płciami są ogromne.
Czym się różni kobiece serce od męskiego?
Zanim przejdziemy do szeregu przyczyn, które mogą powodować schorzenia kardiologiczne u kobiet, warto zatrzymać się przy budowie kobiecego serca, która również może być przyczynkiem do wielu problemów związanych z układem krążenia.
Jak tłumaczy doktor Tomasz Deptuch, serce kobiety jest mniejsze od serca mężczyzny. Ma między innymi mniejszą masę, posiada cieńsze ściany komór, ponadto mniejsza jest również objętość lewej komory. Efekt jest taki, iż serce kobiety bije zwykle szybciej i mamy często do czynienia z wyższym tętnem niż u mężczyzny. Nie zapominajmy, iż zadaniem tego narządu jest przepompowanie odpowiedniej ilości krwi w ciągu minuty. o ile pojedynczy skurcz serca ma mniejsze możliwości w tym zakresie, wówczas, jak w przypadku kobiet, musi nadrabiać zwiększoną częstością skurczów.
To przypomina zadanie, w którym musimy przelać odpowiednią ilość płynu z jednego naczynia do drugiego. W pierwszym przypadku możemy użyć do tego celu łyżki stołowej. Taka sytuacja ma miejsce w odniesieniu do męskiego serca. o ile natomiast mówimy o sercu kobiecym, na tym przykładzie używamy łyżeczki do herbaty.
Serce kobiety bije szybciej – średnio 70–80 razy na minutę w porównaniu do 60–70 uderzeń u mężczyzn. Te anatomiczne różnice sprawiają, iż kobiety są bardziej narażone na szereg chorób sercowo-naczyniowych. Jednak granicznym i niezwykle istotnym momentem w życiu kobiet, kiedy zagrożenie schorzeniami kardiologicznymi wzrasta, jest menopauza.
Ryzyko chorób serca u kobiet a menopauza
Jak podkreśla ekspert portalu Radioklinika, dopóki kobieta jest pod działaniem hormonów estrogenowych, znajduje się niejako w okresie ochronnym. Estrogeny między innymi neutralizują możliwość rozwoju miażdżycy, podnoszą poziom dobrego cholesterolu, wspomagają przepływ krwi. Ma to również swoje przełożenie w statystykach dotyczących chorób kardiologicznych u kobiet. O roli estrogenów piszemy w artykule: Rola estrogenów w organizmie. Jak powstają, działają i dlaczego są ważne?. Do około 60. roku życia mężczyźni wyraźnie wyprzedzają kobiety pod kątem występowania chorób sercowych.
Niestety, w momencie granicznym, jakim są menopauza oraz okres okołomenopauzalny, zagrożenie pojawienia się np. choroby wieńcowej u kobiet znacząco wzrasta. Po menopauzie stopniowo wygasają funkcje jajników. Liczba estrogenów produkowanych przez organizm wyraźnie maleje, a co za tym idzie, kobiety tracą hormonalną ochronę. Jak to wpływa na kobiece zdrowie, a w szczególności serce?
- wzrasta ciśnienie tętnicze i zwiększa się ryzyko miażdżycy,
- wzrasta poziom „złego” cholesterolu i triglicerydów,
- zwiększa się ryzyko nadciśnienia tętniczego,
- zwiększa się zagrożenie wystąpienia cukrzycy,
- słabną tętnice i naczynia krwionośne,
- zwiększają się wahania masy ciała.
W związku ze zmienną gospodarką hormonalną dodatkowym czynnikiem ryzyka jest stosowanie antykoncepcji hormonalnej, szczególnie takiej, która zawiera pokaźne dawki hormonów. Może ona działać prozakrzepowo. Wprawdzie – o czym wspomina doktor Deptuch – ryzyko w tym zakresie nie jest duże, niemniej, kobiety, które na przykład palą papierosy, mają problemy z nadciśnieniem czy też w czasie ciąży miały do czynienia z tak zwaną cukrzycą ciężarnych, powinny poważnie rozważyć dalszą zasadność stosowania antykoncepcji hormonalnej.
Czynniki ryzyka chorób serca u kobiet
Schorzenia kardiologiczne u kobiet mogą być wynikiem złożonej interakcji wielu czynników, zarówno biologicznych, jak i środowiskowych. Oprócz wspomnianych wyżej aspektów związanych czy to z budową anatomiczną serca, czy też z przełomowym momentem w życiu kobiet, jakim jest menopauza, czynniki ryzyka potęgujące występowanie problemów kardiologicznych dotyczą w równym stopniu zarówno mężczyzn, jak i kobiet. To między innymi:
- brak aktywności fizycznej;
- palenie papierosów, spożywanie alkoholu;
- nadmierny stres;
- niezdrowa dieta, bogata w tłuszcze nasycone i cukry;
- choroby autoimmunologiczne;
- cukrzyca;
- uwarunkowania genetyczne.
Polecamy też Twojej uwadze artykuł: Jak stres wpływa na powstawanie chorób?
Diagnostyka schorzeń kardiologicznych – kobiety chorują inaczej
Prawdziwym wyzwaniem dla specjalistów w zakresie medycyny jest adekwatne i odpowiednio wczesne zdiagnozowanie ewentualnego problemu kardiologicznego u kobiet. Jak wskazuje ekspert Radiokliniki, u pań częściej dochodzi do chorób drobnych naczyń czy mikrokrążenia.
Tętnice wieńcowe swoją budową przypominają drzewo. W przypadku lewej tętnicy wieńcowej zaczynamy od pnia, który jest najszerszym odcinkiem tętnicy i każda kolejna gałąź jest cieńsza. W odniesieniu do mężczyzn mówimy w znacznej większości o chorobach głównych tętnic wieńcowych, które łatwiej zdiagnozować podczas badań.
W efekcie u kobiet często choroba umiejscawia się w tak odległych i wąskich obszarach tętnic, iż nie jest ona widoczna, na przykład podczas badań koronarograficznych. Tym samym uniemożliwia to rozwiązania praktykowane w odniesieniu do mężczyzn, na przykład implantację stentu, czy też pomostowanie aortalno-wieńcowe, czyli wszczepienie tak zwanych bajpasów.
Jak wskazuje doktor Deptuch, nie istnieje specjalna lista badań przeznaczonych wyłącznie dla kobiet pod kątem wykrywania nieprawidłowości kardiologicznych, ale niektóre z nich znajdują zupełnie inne zastosowanie w zależności od płci. W diagnozowaniu na przykład choroby wieńcowej lista działań obejmuje badania nieinwazyjne, czyli między innymi: EKG, echokardiografię czy EKG wysiłkowe, by następnie przejść do badań inwazyjnych, między innymi: koronarografii, badań izotopowych czy tomografii komputerowej. Bywają jednak sytuacje, kiedy badania diagnostyczne, które znajdują zastosowanie i potwierdzenie u mężczyzn, w przypadku kobiet mogą sugerować mylące rezultaty.
Kiedy kobieta trafia z niepokojącymi objawami do pracowni kardiologicznej i ma wykonaną koronarografię, zdarza się, iż wyniki wyglądają prawidłowo. Również analizując na przykład próbę wysiłkową EKG, obserwujemy rezultaty, które nie znajdują pokrycia w późniejszym obrazie koronarograficznym.
W tym momencie warto również wspomnieć o istotnej grupie dolegliwości kardiologicznych, które występują zdecydowanie częściej lub wyłącznie u kobiet. Do takich należy między innymi: samoistna dyssekcja tętnicy wieńcowej, kardiomiopatia połogowa czy zespół takotsubo (choroba złamanego serca).
Objawy zawału serca u kobiet
Wskazane we wcześniejszych ustępach czynniki sprawiają, iż szereg chorób kardiologicznych w odniesieniu do pań jest wykrywany stosunkowo późno. Jednym z takich schorzeń jest niewątpliwie zawał serca, którego objawy u kobiet są mniej oczywiste, często odmienne od symptomów występujących u mężczyzn, a co za tym idzie – może to opóźniać adekwatną interwencję medyczną oraz potęguje późniejsze ryzyko powikłań.
Kiedy dochodzi do zawału, odczuwamy przygniatający ból w klatce piersiowej, połączony z uczuciem ogromnego zagrożenia. Jest to oczywiście prawda, ale w odniesieniu do mężczyzn. W przypadku kobiet sytuacja często wygląda zupełnie inaczej.
Rzecz jasna, uczucie bólu, dyskomfortu lub ucisku w klatce piersiowej jest jednym z podstawowych symptomów zawału serca zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Jednak u pań mogą również występować sygnały, które u mężczyzn raczej nie są odnotowywane, a dodatkowo mogą kierować ewentualną diagnostykę na zupełnie inne medyczne terytoria.
Z pewnością istotną oznaką problemów są występujące duszności, które zdecydowanie częściej pojawiają się u kobiet, a które niekoniecznie muszą być związane z wysiłkiem fizycznym. Podobnie jest z kolejnymi sygnałami, do których mogą należeć wymioty i nudności, które mylnie mogą być korelowane z zaburzeniami pokarmowymi. To również uczucie zmęczenia i osłabienia, tutaj także nie musi być ono połączone z aktywnością fizyczną. Dodatkowo czynnikami, które mogą znamionować ryzyko zawału, niekoniecznie kojarzonymi z tym schorzeniem są: nagłe zawroty głowy, uczucie dyskomfortu w żołądku przypominające zgagę czy obfite, zimne poty.
Jak zaznacza doktor Tomasz Deptuch, w każdej sytuacji, w której dochodzi do pogorszenia tolerancji wysiłkowej, czyli o ile ruch sprawia nam jakąkolwiek trudność i ta sytuacja się powtarza, jest to wyraźny sygnał, aby skonsultować się ze specjalistą. Symptomami, które mogą się w takich okolicznościach objawiać są na przykład: ból w klatce piersiowej, ogólne zmęczenie, ból pleców lub zadyszka. Warto jeszcze raz podkreślić, iż objawy chorób kardiologicznych u kobiet, w tym zawału serca czy niestabilnej dławicy piersiowej są najczęściej nieswoiste.
Ciąża może ujawnić problemy kardiologiczne
Ważnym etapem w życiu kobiet jest bez wątpienia okres ciąży, który nie tylko kojarzy się z momentem intensywnych zmian w organizmie, ale – jak się okazuje – może także uwypuklać potencjalne zagrożenia kardiologiczne. Jak wskazuje ekspert Radiokliniki, o ile w czasie ciąży dochodzi do sytuacji, kiedy kobieta boryka się z „cukrzycą ciężarnych” bądź „nadciśnieniem ciążowym”, warto w okresie połogu oraz późniejszym monitorować poziom cukru, a także wysokość ciśnienia celem uniknięcia poważnych problemów w postaci cukrzycy, nadciśnienia czy choroby wieńcowej.
Ciąża może być takim czynnikiem, który potrafi ujawnić kardiomiopatię połogową.
Wprawdzie jest to schorzenie, które występuje rzadko, ale kiedy ujawni się w kobiecym organizmie, może wyrządzić nieodwracalne szkody. Jak tłumaczy doktor Deptuch, w przypadku kardiomiopatii połogowej mamy do czynienia z ostrą niewydolnością serca, która wymaga natychmiastowej hospitalizacji. Ze względu na okoliczności tego schorzenia jest to odmiana kardiomiopatii, która dotyczy wyłącznie kobiet.
Statystyki i rosnąca świadomość zagrożenia
Skoro mamy do czynienia z tak poważnym problemem związanym z chorobami kardiologicznymi u kobiet, pojawia się pytanie, dlaczego nie jest to wyraźnie udokumentowane w różnego rodzaju statystykach.
Doktor Deptuch odpowiada, iż za taki stan rzeczy odpowiedzialny jest głównie fakt, iż większość badań klinicznych nad lekami czy też metodami terapeutycznymi była rozpatrywana pod kątem mężczyzn. Stąd też mylące statystyki, do pewnego momentu nieuwzględniające w należytym ujęciu liczbowych danych dotyczących kobiet.
Budującą i wartą podkreślenia informacją jest ta, iż pośród pań wzrasta świadomość ryzyka wynikającego z tytułu występowania schorzeń kardiologicznych. Jak podkreśla doktor Deptuch, oczywiście cały czas konieczne jest zwiększenie edukacji na temat ryzyka sercowo-naczyniowego wśród pań, ale w kierunku poprawy i rozszerzenia zakresu świadomości wykonano sporo pracy.
W trosce o kobiece serce
Warto nadmienić, iż istnieje bogaty zestaw zachowań i zmian, które należy wprowadzić, aby znacząco obniżyć ryzyko zachorowania na jedną z szeregu chorób kardiologicznych. Ekspert portalu Radioklinika jako główne źródło ewentualnej poprawy wskazuje sposób odżywiania.
Celowo nie używam hasła: dieta. Kojarzy nam się ono z chwilową zmianą nawyków żywieniowych, do których po pewnym czasie wracamy.
Wedle doktora Deptucha idealnym wzorcem żywieniowym, do którego należy dążyć, jest zróżnicowany model, oparty o rośliny i zawierający nieprzetworzone składniki, a ponadto wykluczający mięso oraz nabiał. Im bliżej będziemy tego wzorca żywieniowego, tym bardziej ograniczymy ryzyko występowania schorzeń kardiologicznych. Drugą, niezwykle istotną gałęzią wpływającą na niwelowanie zagrożeń związanych z chorobami serca, jest wzmożona aktywność fizyczna. Wachlarz rozwiązań jest rozległy, od nordic walkingu przez basen aż po jazdę na rowerze.
Kluczowym elementem jest regularność. To musi być aktywność fizyczna, którą wykonujemy około pięciu razy w tygodniu przez minimum pół godziny.
Warto również zadbać o kontrolę masy ciała, adekwatną higienę snu, unikanie sytuacji stresowych czy kategoryczną rezygnację z palenia papierosów oraz spożywania alkoholu. Systematyczne badania, kontrola zmian hormonalnych i zdrowy tryb życia są kluczem do zachowania równowagi organizmu i ochrony przed zawałem czy chorobą wieńcową do późnych lat.
Podcast do wysłuchania
Więcej na temat chorób kardiologicznych u kobiet w podcaście portalu Radioklinika. Jak objawy i leczenie chorób serca różnią się u kobiet i mężczyzn? Kto częściej choruje na schorzenia kardiologiczne i dlaczego? Czym jest kardiomiopatia połogowa i jak leczyć zespół złamanego serca? Między innymi na te pytania odpowiadamy w rozmowie z naszym gościem. Jest nim kardiolog interwencyjny, lekarz Medycyny Stylu Życia, doktor nauk medycznych Tomasz Deptuch.
Tomasz Deptuch – doktor nauk medycznych, od ponad 24 lat zajmujący się kardiologią interwencyjną, a więc zabiegowym leczeniem zawału serca, choroby wieńcowej i innych postaci miażdżycy. Lekarz Medycyny Stylu Życia.
