Afty to nawracające, bolesne nadżerki błony śluzowej jamy ustnej, które mogą znacząco obniżać komfort życia. Choć wydają się niegroźne, ich występowanie często wiąże się z niedoborami składników odżywczych, stresem, chorobami ogólnoustrojowymi czy choćby zaburzeniami immunologicznymi. Dodatkowo, związane są z bólem i dyskomfortem, np. podczas spożywania posiłków. Dlatego warto znać metody łagodzenia bolesnych aft w jamie ustnej.
Afty to jedne z najczęściej występujących zmian zapalnych w jamie ustnej. Choć ich dokładna etiologia nie jest do końca poznana, specjaliści wskazują na różne czynniki sprzyjające ich powstawaniu – od urazów mechanicznych po zaburzenia odporności. Zmiany te dotykają zarówno dzieci, jak i dorosłych, często nawracając i utrudniając codzienne funkcjonowanie. Niektóre przypadki wymagają jedynie stosowania domowych środków łagodzących, inne natomiast długotrwałego leczenia farmakologicznego.
Afty – przyczyny zmian i nadżerek w jamie ustnej
Etiologia aft jest złożona i może wynikać z wielu różnych czynników. Jakie są zatem najczęściej wskazywane przez ekspertów możliwe przyczyny aft w jamie ustnej?
• Zaburzenia immunologiczne – nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego może prowadzić do atakowania własnych komórek błony śluzowej jamy ustnej, co skutkuje powstawaniem aft.
• Czynniki genetyczne – badania wykazują, iż osoby, których członkowie rodziny cierpią na nawracające afty, mają większą predyspozycję do ich występowania.
• Niedobory witamin i minerałów – brak witamin z grupy B (szczególnie B12), kwasu foliowego, żelaza oraz cynku może prowadzić do osłabienia błony śluzowej i zwiększać podatność na uszkodzenia.
• Choroby przewlekłe – z nawracającymi aftami często borykają się pacjenci z chorobami autoimmunologicznymi (np. choroba Behçeta, celiakia, toczeń rumieniowaty układowy), zakażone wirusem HIV oraz z różnego rodzaju schorzeniami przewlekłymi.
• Urazy mechaniczne – pojawieniu się zmian mogą sprzyjać drobne uszkodzenia, np. podczas szczotkowania zębów, noszenia aparatu ortodontycznego czy protez.
• Zakażenia bakteryjne i wirusowe – osłabienie organizmu na skutek przebytych zakażeń bakteryjnych i wirusowych również jest czynnikiem, który powoduje u części pacjentów rozwój aft.
Jak wygląda afta?
Afta przyjmuje postać płytkiego owrzodzenia o okrągłym lub owalnym kształcie, otoczonego czerwoną obwódką. W centralnej części pokryta jest białawym lub żółtawym nalotem włóknikowym. Afty pojawiają się m.in. na dziąsłach, podniebieniu miękkim, wewnętrznej powierzchni warg oraz policzków.
Afty w większości przypadków bywają niezwykle bolesne, szczególnie podczas jedzenia, picia czy mówienia. W zależności od rozmiaru i głębokości, mogą goić się od kilku dni do kilku tygodni.
Niektóre przypadki aftowego zapalenia jamy ustnej charakteryzują się nawracającymi zmianami, które pojawiają się w różnych miejscach jamy ustnej. Towarzyszą im niekiedy powiększone węzły chłonne oraz stan podgorączkowy.
Główne rodzaje aft
Specjaliści wyróżniają trzy główne rodzaje aft.
• Afty małe (afty Mikulicza) – najczęściej spotykane, o średnicy do 1 cm. Pojawiają się pojedynczo lub w niewielkich skupiskach, goją się w ciągu 7-10 dni i nie pozostawiają blizn.
• Afty duże (afty Suttona) – osiągają rozmiar kilku centymetrów, głęboko penetrują błonę śluzową i mogą pozostawiać blizny. Proces ich gojenia trwa kilka tygodni.
• Afty opryszczkopodobne – występują w dużej liczbie drobnych, rozsianych owrzodzeń, przypominających zmiany opryszczkowe. Ich leczenie jest trudniejsze, a nawroty – częstsze.
W diagnostyce afty należy różnicować m.in. od pleśniawek o charakterze grzybiczym oraz zakażeń wirusem opryszczki wargowej (HSV-1).
Czy afty są zaraźliwe?
Afty nie są zakaźne i nie przenoszą się przez kontakt z osobą chorą. Nie są one wywołane przez wirusy ani bakterie, ale ich obecność może sprzyjać wtórnym infekcjom. Dlatego istotne jest dbanie o higienę jamy ustnej, aby zapobiegać nadkażeniom śluzówki i przyspieszyć proces gojenia.
Domowe sposoby na afty w jamie ustnej
W łagodniejszych przypadkach afty można leczyć domowymi metodami. W łagodzeniu objawów pomocne płukanie jamy ustnej naparem z rumianku lub szałwii, z czerwonej koniczyny lub wody różanej. Wykorzystać można także płukanki z łopianu lekarskiego lub liścia maliny.
Inną metodą jest przyłożenie do zmiany świeżo zaparzonej i przestudzonej torebki herbaty. Zawarta w niej tanina łagodzi ból i działa na aftę wysuszająco. Gojenie aft przyspiesza również płukanie jamy ustnej łagodnym roztworem soli (pół łyżeczki soli należy rozpuścić w szklance ciepłej wody), przykładanie gazików nasączonych 2% roztworem kwasu borowego lub wodnego roztworu gencjany oraz stosowanie w roli płukanki propolisu w płynie.
W okresie leczenia warto zrezygnować z gorących napojów, zbyt ciepłych pokarmów i alkoholu. Należy unikać również czekolady, owoców cytrusowych, kwaśnych potraw, słonych lub mocno przyprawionych dań, które mogą doprowadzić do podrażnienia jamy ustnej. Lepiej nie spożywać także produktów o twardych, ostrych brzegach – chipsów, grzanek, bagietek itp.
Dietę należy z kolei wzbogacić w produkty bogate w witaminy z grupy B (zwłaszcza B12), cynk, witaminy A, C oraz E. W jadłospisie osoby zmagającej się z aftami nie powinno również zabraknąć naturalnych jogurtów (bez dodatku cukru), warto sięgnąć po mleko, maślankę, kefir, drożdże (zawierają witaminy z grupy B) oraz fasolę (jest źródłem aminokwasów, żelaza i witamin z grupy B). Można też przyjmować wspomagająco witaminy oraz mikroelementy – jednak warto tę decyzję wcześniej skonsultować z lekarzem.
Leczenie farmakologiczne bolesnych aft w jamie ustnej
W przypadku silnych dolegliwości bólowych oraz nawracających zmian konieczna może być farmakoterapia. Leczenie aft może obejmować:
• preparaty miejscowe zawierające chlorheksydynę, lidokainę lub benzydaminę, które zmniejszają stan zapalny i łagodzą ból,
• maści i żele na bazie kortykosteroidów, np. triamcynolonu, stosowane w cięższych przypadkach,
• leki immunosupresyjne, jeżeli afty są objawem chorób autoimmunologicznych,
• suplementację witamin i minerałów w przypadku ich niedoborów.
W sytuacjach przewlekłej aftozy nawracającej konieczna może być konsultacja ze specjalistą, który zaleci odpowiednie leczenie ukierunkowane na eliminację przyczyn dolegliwości.
Afty to bolesne i uciążliwe zmiany w jamie ustnej, które mogą mieć różnorodne przyczyny – od błahych urazów mechanicznych po poważne choroby autoimmunologiczne. Choć w większości przypadków ustępują samoistnie, warto znać skuteczne metody ich łagodzenia oraz zapobiegania nawrotom. Dbałość o higienę jamy ustnej, zdrowa dieta oraz odpowiednia suplementacja mogą znacznie zmniejszyć ryzyko ich pojawiania się. W przypadku nawracających lub trudno gojących się aft należy udać się do lekarza w celu postawienia adekwatnej diagnozy i wdrożenia odpowiedniego leczenia.
