Arteterapia w pracy z dziećmi i młodzieżą z niepełnosprawnością

Sztuka dodaje uroku naszej codzienności, dostarcza wrażeń estetycznych, pozwala na chwilę wytchnienia i relaksu, umożliwia wyrażenie siebie. Jak się okazuje, może również oddziaływać leczniczo: wspomagać rozwój emocjonalny i społeczny, obniżać napięcie, pobudzać myślenie i kreatywność. Takie są podstawowe zadania arteterapii – dziedziny terapii obejmującej działanie przez różne formy sztuki, takie jak: taniec, śpiew, teatr, malowanie, rzeźbienie, opowiadanie.

Sztuka, jak wiele innych płaszczyzn funkcjonowania człowieka, podlega ocenie, nierzadko wymaga określonych umiejętności, predyspozycji czy talentów. Samo obcowanie ze sztuką, jej odbieranie i tworzenie, a przez to korzystanie z jej dobrodziejstw, jest jednak dostępne dla wszystkich, niezależnie od posiadanych zdolności i sprawności. Z powodzeniem możemy zaproponować działanie ze sztuką dzieciom i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną – w jaki sposób to zrobić?

Zagadnieniu arteterapii w pracy z osobą z niepełnosprawnością poświęcono niejedną publikację, kurs i projekt. Sukcesy takich inicjatyw, jak Teatr 21 czy Warsztat Rękodzieła „toMy” pokazują, iż połączenie pasji, talentu, zaangażowania, wysiłku i czasu przynosi wymierne korzyści. W codziennej pracy z podopiecznymi nie zawsze znajdziemy przestrzeń, by prowadzić profesjonalną terapię w konkretnej dziedzinie, możemy jednak zaproponować działania ze sztuką jako jeden z elementów programu nauczania i wspomagania rozwoju.

Dlaczego warto wykorzystywać elementy arteterapii w pracy z uczniami z niepełnosprawnością?

Działania ze sztuką rozumiane jako wspieranie rozwoju nie wymagają specjalnych uzdolnień i jako takie nie podlegają wartościowaniu, dlatego są dostępne dla wszystkich dziecka i dorosłego:

• wspierają holistyczny rozwój człowieka, integrują sferę fizyczną, intelektualną, duchową i emocjonalną,
• pozwalają na pozbycie się stresu i napięcia emocjonalnego, a przez to sprzyjają uspokojeniu się i wyciszeniu,
• promują skupienie się i koncentrację uwagi,
• stwarzają przestrzeń dla wyrażenia siebie osobom o zróżnicowanych możliwościach komunikacyjnych,
• rozwijają poczucie sprawczości, kreatywności i poczucie własnej wartości,
• dają pole do zebrania doświadczeń działania i bycia z innymi.

W jaki sposób wykorzystać elementy arteterapii we wspieraniu podopiecznych z niepełnosprawnością?

Aktywności z obszaru muzyki i tańca:

• ćwiczenia wyciszające, odprężające, relaksacja z muzyką – możemy je zaproponować jako odpoczynek po wykonaniu zadania lub wyciszenie przed przystąpieniem do kolejnej części zajęć,
• ćwiczenia oddechowe z zastosowaniem muzyki,
• gimnastyka przy muzyce: skłony, wymachy, przysiady, podskoki, ćwiczenia rozciągające, możemy je zaproponować w ramach rozgrzewki,
• ćwiczenia porządkujące w przestrzeni: ustawienie w kole, w rzędach, szeregach, marsz w rytm muzyki,
• zabawy z tańcem: nauka kroków tanecznych, prostych układów, taniec w kręgu, pląsy i tańce integracyjne,
• zabawa z muzyką: swobodne muzykowanie, improwizowanie, wspólne śpiewanie, konkursy muzyczne, koncerty, zabawa taneczna przy muzyce.

Aktywności z obszaru teatru:

• oglądanie sztuk teatralnych, przedstawień, pomoc w ich odbieraniu, interpretowaniu, dzielenie się towarzyszącymi przeżyciami,
• ćwiczenia oddechowe, dykcyjne,
• zabawy z rekwizytami: z wykorzystaniem lalek teatralnych, pacynek, sylwet,
• odgrywanie scenek,
• przygotowywanie scenografii.

Aktywności z obszaru filmu i fotografii:

• uczestnictwo w wystawach i projekcjach,
• kolekcjonowanie zdjęć,
• układanie kolażu z fotografii,
• udział w warsztatach, konkursach filmowych lub fotograficznych.

Aktywności z obszaru sztuk plastycznych:

• malowanie narzędziami plastycznymi: farbami, kredkami, pastelami,
• wprowadzenie niestandardowych materiałów – malowanie kisielem, budyniem, płatkami mydlanymi,
• zastąpienie pędzli kłębkiem waty, włóczki, gąbką,
• malowanie dłońmi, palcami,
• zabawy z papierem i klejem, ale również tworzenie kompozycji z: papieru śniadaniowego, folii aluminiowej, materiałów opakowaniowych, ścinków materiałów, gazet,
• konstruowanie z drucików kreatywnych, koralików, ziaren,
• modelowanie w masie plastycznej, solnej, ciastolinie, glinie,
• udział w wystawach, konkursach, odtwarzanie dzięki scenek dzieł sztuki.

Serdecznie zapraszamy nauczycieli zainteresowanych arteterapią rozwojową na szkolenie webinarowe Arteterapia rozwojowa. Ćwiczenia plastyczne z elementami arteterapii wspierające zasoby osobiste dzieci do naszej Niepublicznej Placówki Doskonalenia Nauczycieli PERFECTUS. Więcej informacji TUTAJ.

Bibliografia:

J. Gładyszewska-Cylulko, Arteterapia w pracy pedagoga. Teoretyczne i praktyczne podstawy terapii przez sztukę, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2014

E. Konieczna, Arteterapia w teorii i praktyce, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2022

https://arteterapia.pl/arteterapia-dla-osob-z-niepelnosprawnoscia-intelektualna-wybrane-problemy-teorii-i-praktyki/, dostęp z dnia 01.12.2024

Autorka: Urszula Wesół – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli