Życie Dżdżownicy – wakacyjne zajęcia sensoryczne dla przedszkolaków

Wprowadzenie

Rozwijanie wrażliwości ekologicznej oraz sprawności manualnej ma szczególne znaczenie w pracy z dziećmi ze spektrum autyzmu (ASD). Kontakt z naturą, obserwacja roślin, zwierząt i procesów zachodzących w przyrodzie nie tylko uczy szacunku do środowiska, ale także staje się bogatym źródłem bodźców wspierających rozwój sensoryczny. Zajęcia oparte na naturalnych materiałach – takich jak ziemia, liście, woda czy kamienie – angażują zmysły i pozwalają dzieciom doświadczać świata w sposób bezpośredni, namacalny i emocjonalny.

Integracja sensoryczna, czyli harmonijne współdziałanie zmysłów, u dzieci z ASD często wymaga dodatkowego wsparcia. Poprzez ćwiczenia manualne i działania ekologiczne można nie tylko poprawiać koordynację i precyzję ruchów, ale także uczyć regulacji emocji, koncentracji uwagi oraz lepszego rozumienia zależności między człowiekiem a przyrodą. Wrażliwość ekologiczna rozwijana w dzieciństwie staje się fundamentem przyszłych postaw prospołecznych i prośrodowiskowych, a jednocześnie jest skutecznym narzędziem w terapii wspierającej dzieci ze spektrum autyzmu.

🔬 Naukowo

Rozwijanie wrażliwości ekologicznej i sprawności manualnej odgrywa istotną rolę w procesie wspierania dzieci ze spektrum autyzmu (ASD). Badania wskazują, iż kontakt z naturą redukuje poziom kortyzolu, sprzyja stabilizacji emocjonalnej i wspiera rozwój funkcji wykonawczych (Kaplan & Kaplan, 1989; Barton et al., 2016). Materiały naturalne – takie jak ziemia, piasek, woda czy liście – dostarczają różnorodnych bodźców dotykowych, zapachowych i kinestetycznych, które aktywizują korę somatosensoryczną i wspierają proces integracji sensorycznej (Ayres, 2005).

U dzieci z ASD często obserwuje się nadwrażliwość lub podwrażliwość sensoryczną, co utrudnia adaptacyjne reagowanie na bodźce. Ćwiczenia manualne w środowisku przyrodniczym – takie jak przesypywanie ziemi, dotykanie kamieni, czy praca z naturalnymi materiałami – wzmacniają motorykę małą, koordynację wzrokowo-ruchową oraz regulację napięcia mięśniowego. Dodatkowo rozwijają poczucie sprawczości i wspierają zdolność do samoregulacji emocjonalnej. Wrażliwość ekologiczna, kształtowana poprzez bezpośrednie doświadczenia, staje się również narzędziem budowania empatii wobec świata przyrody, co przekłada się na szersze kompetencje społeczne i prospołeczne dziecka.

🌱 Praktycznie

Dzieci uczą się najlepiej wtedy, gdy mogą poznawać świat wszystkimi zmysłami. W przypadku dzieci ze spektrum autyzmu kontakt z naturą jest nie tylko okazją do zabawy, ale także ważnym elementem terapii i rozwoju. Dotykanie ziemi, przesypywanie piasku, wąchanie świeżych liści czy obserwowanie dżdżownicy w naturalnym środowisku to ćwiczenia, które rozwijają sprawność manualną, uczą koncentracji i pomagają lepiej rozumieć otaczający świat.

Takie zajęcia wspierają integrację sensoryczną, czyli współdziałanie różnych zmysłów – wzroku, słuchu, dotyku, węchu i równowagi. Dziecko stopniowo uczy się, jak reagować na bodźce w sposób spokojny i przewidywalny, co poprawia jego samopoczucie i zdolność do uczenia się. Rozwijanie wrażliwości ekologicznej w wieku przedszkolnym to także piękny sposób na kształtowanie postaw – dziecko zaczyna rozumieć, iż każda roślina i każde zwierzątko mają swoje miejsce w świecie i iż warto o nie dbać.

Przygotowanie

Cele:

• Poznanie wyglądu i środowiska życia dżdżownicy.
• Rozwijanie wrażliwości ekologicznej i sprawności manualnej.
• Kształtowanie integracji sensorycznej.

Materiały:

• Żywe dżdżownice w przezroczystym pojemniku.
• Ugotowany makaron spaghetti.
• Miski i słoiki z zapachami.
• Plastikowe łyżki i pęsety.
• Ziemia, piasek i torf.
• Koła hula-hop.

Miejsce:

• Dowolne.

Wstęp: Jak wygląda i żyje dżdżownica?

Dżdżownica to mały, miękki robaczek, który nie ma nóg, rąk ani oczu. Jej ciało jest długie i składa się z wielu małych pierścieni – wygląda trochę jak kolorowy koralikowy sznurek. Dzięki tym pierścieniom dżdżownica potrafi się rozciągać i kurczyć, dzięki czemu łatwo pełznie w ziemi.

👉 Gdzie mieszka?
Dżdżownica mieszka pod ziemią. Kopie w niej długie tunele, którymi się porusza. Lubi, gdy ziemia jest wilgotna i chłodna, dlatego najczęściej znajdziemy ją po deszczu albo w ogrodzie pod kamieniem czy liśćmi.

👉 Co robi w ziemi?
Dżdżownica zjada resztki liści i trawy, które opadają na ziemię. Potem przerabia je w swoim brzuszku na naturalny „nawóz”, za pomocą którego rośliny rosną szybciej i są zdrowsze. Dlatego mówi się, iż dżdżownice to „pomocnicy ogrodnika”.

👉 Czy ma oczy i uszy?
Dżdżownica nie ma oczu ani uszu tak jak my. Zamiast tego wyczuwa, gdzie jest ciemno i wilgotno – tam czuje się najlepiej. Dzięki swojej skórze potrafi „poczuć” ziemię wokół siebie.

👉 Dlaczego jest ważna?
Bez dżdżownic ziemia byłaby twarda i uboga. To one spulchniają glebę, robiąc w niej tunele, którymi może przepływać powietrze i woda. Dzięki temu kwiaty, drzewa i warzywa mają dobre warunki do życia.

Dżdżownice są małe i ciche, ale bardzo pożyteczne. Choć nie mają oczu, uszu ani nóg, potrafią pracować w ziemi cały czas, pomagając roślinom rosnąć. Możemy powiedzieć, iż to mali przyjaciele przyrody, którzy mieszkają tuż pod naszymi stopami.

Wprowadzenie

Zajęcia zostały zaprojektowane w celu aktywizacji zmysłów i wspierania wczesnego rozwoju neurobiologicznego przedszkolaków poprzez działania skoncentrowane wokół tematu dżdżownic. Dzieci eksplorują różne struktury poprzez dłonie, co aktywuje receptory mechaniczne skóry i wspiera integrację sensoryczną w korze somatosensorycznej. Czołganie się w tunelu dodatkowo wspiera rozwój orientacji przestrzennej i integracji ciała.

Ekspozycja na naturalne zapachy ziemi, torfu i liści pobudza opuszkę węchową oraz połączenia z układem limbicznym, co wpływa na rozwój emocjonalno-pamięciowy oraz tworzenie przyjaznych skojarzeń ze światem przyrody. Dzieci oglądają poruszające się dżdżownice i rozwijają skupienie i percepcję dynamiczną. Równoległa aktywacja wielu zmysłów sprzyja integracji sensorycznej i poprawia regulację emocji, koncentrację i zdolność do adaptacyjnych reakcji na bodźce.

Zajęcia wspierają stabilizację układu limbicznego i pozwalają dzieciom na efektywne przyswajanie nowych informacji bez przeciążenia emocjonalnego. Powtarzalna aktywność sensoryczna dodatkowo wspiera tworzenie nowych połączeń synaptycznych odpowiadających za planowanie, uwagę i koordynację działań. Lekcja jest neurologicznie uzasadnionym sposobem wspierania wczesnorozwojowej plastyczności mózgu w zakresie motoryki, emocji i uwagi.

Zajęcia adekwatne

1. Rozpoczęcie:

Prowadzący pyta dzieci: „Kto wie, kto mieszka pod ziemią i jest bardzo pożyteczny?” Dzieci powtarzają po nauczycielu: „Dż-dż-dż… dżdżownica, w ziemi sobie po ulicach cicho sunie, ślady znika, to jest ziemna tajemnica!”

2. Prezentacja Pierścienicy:

Nauczyciel pokazuje dzieciom pojemnik z ziemią i żywymi dżdżownicami oraz zadaje pytania: Gdzie żyje dżdżownica? Co robi w ziemi? Czy ma oczy? Ile ma nóg? Czy można ją usłyszeć?

3. Stacje Sensoryczne:

Stacja 1 – Solidne Faktury:

Nauczyciel pokazuje dzieciom miski z wilgotną ziemią, piaskiem i suchym torfem. Przedszkolaki wkładają tam ręce, porównują faktury i odpowiadają na pytanie: „Gdzie dżdżownicy byłoby najwygodniej?”

Stacja 2 – Tunel Ruchowy:

Nauczyciel ustawia koła hula-hop tak, żeby stworzyć tunel. Dzieci czołgają się przez kanał symbolizujący podziemne korytarze oraz ćwiczą motorykę dużą i orientację przestrzenną.

Stacja 3 – Kryjówka Robaków:

Nauczyciel pokazuje miski z ugotowanym zimnym makaronem spaghetti w którym ukryte są pierścienice. Dzieci szukają dżdżownic, odkopują je i przenoszą je łyżką do pustej miski. Do niczego nie wolno zmuszać!

Stacja 4 – Naturalny Zapach:

Nauczyciel pokazuje słoiki z różnymi zapachami (mokrą ziemią, świeżymi liśćmi, torfem). Dzieci wąchają pojemniki i zgadują, co mogłoby pachnieć jak domek dżdżownicy.

4. Podsumowanie:

Dzieci siadają w kręgu i opowiadają, co najbardziej im się podobało. Prowadzący pyta: „Czy dżdżownice są potrzebne?” Na koniec dzieci zamieniają się w dżdżownice i leżą cicho na dywanie odpoczywając pod ziemią.

źródło: Opracowanie własne