Zrozumienie perspektywy innych: Jak rozwijać empatię u dzieci z autyzmem?

Metody, które pomagają dzieciom lepiej rozumieć perspektywę innych: teoria umysłu, odgrywanie ról, bajki terapeutyczne i codzienne rozmowy o emocjach.

🔍 Empatia a autyzm – wyzwanie czy możliwość rozwoju?

Empatia to zdolność rozumienia emocji i perspektywy innych ludzi. W przypadku dzieci ze spektrum autyzmu (ASD) rozwijanie empatii bywa trudne, ponieważ wiąże się z umiejętnością tzw. teorii umysłu (ang. Theory of Mind – ToM), czyli zdolnością do rozumienia, iż inni ludzie mają myśli, uczucia i intencje inne niż nasze własne.

Dzieci z ASD często postrzegane są jako osoby mające deficyty w empatii, jednak badania pokazują, iż problem nie leży w braku emocji, ale w trudnościach z ich rozpoznawaniem oraz interpretacją stanów umysłowych innych osób (Baron-Cohen, 2000). Jak zatem nauczyć dzieci patrzenia na sytuacje z perspektywy drugiego człowieka?

🎯 Jak rozwijać empatię u dzieci z autyzmem?

🧠 1. Nauka „czytania umysłu” – teoria umysłu w praktyce

Co to jest teoria umysłu?
Teoria umysłu (ToM) to zdolność przypisywania innym ludziom myśli, przekonań i emocji. Dzieci z ASD często mają trudności z dostrzeganiem, iż inni mogą widzieć świat inaczej niż one same.

Ćwiczenie: „Co myśli bohater?”
📌 Cel: Rozwijanie umiejętności odczytywania stanów mentalnych innych.
📍 Jak to zrobić?

1. Wybierz ilustrację, zdjęcie lub scenę z bajki.
2. Zatrzymaj obraz i zapytaj dziecko: „Co myśli ten bohater? Jakie ma emocje? Dlaczego tak myśli?”
3. Stopniowo zwiększaj poziom trudności, zachęcając do przewidywania, co postać zrobi dalej.

✅ Efekt: Dziecko uczy się łączyć emocje z sytuacjami i rozumieć perspektywę innych.

🏠 2. Rozmowy o emocjach – rozwijanie samoświadomości

Dlaczego to ważne?
Jeśli dziecko nie rozumie własnych emocji, będzie miało trudność z rozpoznawaniem ich u innych.

Ćwiczenie: „Jak się czujesz?”
📌 Cel: Rozpoznawanie i nazywanie emocji.
📍 Jak to zrobić?

1. Codziennie zadawaj pytania: „Jak się dzisiaj czułeś? Co sprawiło, iż tak się poczułeś?”
2. Stosuj emocjonalny dziennik – dziecko może rysować swoje uczucia lub używać gotowych buziek emocji.
3. Odgrywaj scenki – np. pokazuj różne miny i pytaj, co oznaczają.

✅ Efekt: Dziecko uczy się zauważać i nazywać swoje emocje oraz emocje innych.

🎭 3. Odgrywanie ról – wczuwanie się w sytuację innych

Dlaczego to skuteczne?
Badania pokazują, iż dzieci uczą się najlepiej przez doświadczenie. Odgrywanie ról pozwala na przepracowanie różnych perspektyw i emocji w kontrolowanych warunkach.

Ćwiczenie: „Jak byś się czuł, gdyby…?”
📌 Cel: Nauka patrzenia na sytuację oczami innej osoby.
📍 Jak to zrobić?

1. Przedstaw sytuację, np. „Twój kolega nie dostał zaproszenia na urodziny. Jak myślisz, co czuje?”.
2. Poproś dziecko, by wcieliło się w rolę tej osoby i powiedziało, co mogłaby czuć.
3. Można używać pacynek lub zabawek, by ułatwić dziecku wyrażenie emocji.

✅ Efekt: Dziecko rozwija umiejętność wcielania się w rolę i rozumienia uczuć innych.

📚 4. Bajki terapeutyczne – empatia poprzez historie

📌 Cel: Praca na gotowych wzorcach zachowań społecznych.
📍 Jak to zrobić?

1. Wybierz książkę, w której bohaterowie doświadczają różnych emocji.
2. Czytając, zatrzymuj się i pytaj:
   • „Co czuje bohater?”
   • „Jak ty byś się czuł na jego miejscu?”
   • „Co mógłby zrobić, by poprawić sytuację?”

📖 Przykłady książek rozwijających empatię:

• „Elmer” – opowieść o różnorodności i akceptacji.
• „Czy mogę się przytulić?” – o rozpoznawaniu emocji innych.
• „Mogę być w twojej skórze?” – historia o patrzeniu oczami innych.

✅ Efekt: Historie pomagają dzieciom z ASD lepiej rozumieć relacje międzyludzkie.

🤝 5. Nauka poprzez codzienne sytuacje

Jak wpleść empatię w codzienność?
💡 Zwracaj uwagę na emocje innych – „Zobacz, ten chłopiec jest smutny. Dlaczego tak się czuje?”
💡 Chwal pozytywne zachowania – „Dobrze zrobiłeś, iż podzieliłeś się zabawką. Kolega się ucieszył!”
💡 Ćwicz zamianę ról – „Jak myślisz, co czułem, kiedy musiałem długo czekać?”

✅ Efekt: Dziecko uczy się rozpoznawać emocje i reagować na nie.

🎯 Podsumowanie: Czy empatii można się nauczyć?

Choć dzieci z ASD mogą mieć trudności w rozumieniu perspektywy innych, empatię można rozwijać poprzez konsekwentne ćwiczenia i codzienną praktykę.

🔹 Najskuteczniejsze metody to:
✔️ Nauka czytania umysłu (teoria umysłu)
✔️ Rozmowy o emocjach
✔️ Odgrywanie ról
✔️ Czytanie bajek terapeutycznych
✔️ Trening empatii w codziennych sytuacjach

👩‍🏫 Warto pamiętać:
Dzieci autystyczne często przejawiają empatię inaczej niż neurotypowe osoby – niekiedy głęboko przeżywają emocje, ale nie potrafią ich wyrazić w standardowy sposób. Ważne jest, by dostosować metody do indywidualnych potrzeb dziecka i dać mu czas na naukę.

📌 Lista sesji terapeutycznych dla dzieci z ASD

✔️ „Co myśli bohater?” – ćwiczenia rozwijające teorię umysłu
✔️ „Jak się czujesz?” – rozmowy o emocjach
✔️ „Jak byś się czuł, gdyby…?” – scenariusze odgrywania ról
✔️ Bajki terapeutyczne o emocjach i perspektywie innych
✔️ Empatia na co dzień – budowanie świadomości emocjonalnej

📢 Więcej o Teorii Umysłu, empatii i emocjach na naszej stronie autyzmwszkole.com.