Zioła na jelita czyli najlepsze naturalne sposoby na dobre trawienie i oczyszczanie organizmu

Różnego rodzaju problemy z układem pokarmowym są bardzo częstym powodem zgłaszania się pacjentów do lekarza. Oprócz stanów nagłych, w których interwencja lekarska musi być szybka i zdecydowana, istnieją też męczące dla pacjentów choroby przewlekłe. W łagodzeniu tych stanów mogą przydać się surowce zielarskie. Ziół, które mogą być pomocne w chorobach jelit jest bardzo dużo. W związku z tym nasz artykuł przybliży tylko poszczególne działania i wskaże kilka konkretnych – najbardziej znanych i najlepiej zbadanych ziół.

Warunkiem powodzenia naturalnej terapii ziołami jest dobra diagnoza problemu, znajomość mechanizmów działania, przeciwwskazań do stosowania i ewentualnych interakcji z lekami poszczególnych ziół. Dlatego też ważne jest, aby środki te wskazywał fachowiec – lekarz, farmaceuta, zielarz znający się na rzeczy.

Zioła o działaniu pobudzającym czynność żołądka i wydzielanie soków trawiennych

Dla adekwatnego funkcjonowania układu pokarmowego bardzo ważne jest prawidłowe wydzielanie soków trawiennych.

Po pierwsze – dzięki temu pokarm może zostać dokładnie strawiony do substancji, które po wchłonięciu się do krwi będą mogły budować nasze ciało i wspierać metabolizm każdej komórki. Po drugie – soki trawienne gwarantują utrzymanie dobrego pH w całym przewodzie pokarmowym, a co za tym idzie również jego obronę przed dostającymi się z zewnątrz patogenami oraz nadmiernym rozwojem niektórych mikroorganizmów już zasiedlających błony śluzowe.

Innymi słowy soki trawienne regulują skład i ilość mikrobiomu układu pokarmowego.

Istnieje wiele stanów chorobowych mogących upośledzić wydzielanie soków trawiennych. Zioła przychodzą nam z pomocą, stymulując to wydzielanie zarówno w żołądku jak i w trzustce, wątrobie oraz ścianie jelit.

Substancje gorzkie czyli zioła wspomagające trawienie

Najczęściej do stymulacji wydzielania soków trawiennych używane są zioła, które zawierają substancje gorzkie.

Związki goryczowe zwiększają łaknienie i pobudzają procesy trawienia.

Zioła gorzkie wywołują pobudzenie wydzielniczego odruchu warunkowego – pobudzają receptory smakowe na języku, co powoduje pobudzenie nerwu językowo-gardłowego, a następnie nerwu błędnego. Skutkuje to zwiększeniem wydzielania śliny oraz soków trawiennych żołądka i prawdopodobnie trzustki.

Okazuje się także, iż gdy podaje się substancje gorzkie bezpośrednio do żołądka, to wywołują one ten sam efekt. Dodatkowo zioła gorzkie poprawiają perystaltykę górnego odcinka przewodu pokarmowego, szczególnie żołądka. Pobudzają też do pracy drogi żółciowe. Surowce ziołowe mogą zawierać tylko gorycze, ale także i inne związki. Stąd dzielimy je na surowce szczerogorzkie, surowce aromatyczno-gorzkie, surowce garbnikowo-gorzkie, surowce śluzowo-gorzkie.

Surowce szczerogorzkie

Surowce szczerogorzkie zawierają tylko gorycze. Możemy zaliczyć do nich m.in.:

• goryczkę żółtą;
• bobrek trójlistkowy;
• tysiącznik pospolity;
• drapacz lekarski;
• cykorię podróżnik.

Surowce aromatyczno-gorzkie

Te surowce obok związków gorzkich zawierają także inne substancje – przede wszystkim olejki eteryczne. Do tej grupy surowców należą m.in.:

• pieprz;
• imbir;
• kurkuma;
• gorzkie pomarańcze;
• arcydzięgiel;
• tatarak;
• krwawnik;
• piołun;
• bylica zwykła;
• bylica boże drzewko;
• goździki;
• cynamon;
• gałka muszkatołowa.

Surowce gorzko-aromatyczne mogą wywoływać dodatkowo inne efekty, takie jak działanie:

• przeciwskurczowe;
• żółciopędne i żółciotwórcze;
• przeciwzapalne;
• przeciwbakteryjne;
• uspokajające;
• wzmacniające i psychostymulujące.

Dzięki tym adekwatnościom możemy rekomendować je jako środki poprawiające wchłanianie składników odżywczych, zmniejszające wzdęcia i uczucie pełności po jedzeniu, łagodzące nudności i odbijanie, a czasem choćby zapobiegające wymiotom i biegunce. Przez działanie uspokajające będą przydatne w nerwicach żołądka, hipochondrii i początkowych stanach anoreksji. Są to bardzo dobre środki stymulujące trawienie u osób starszych i rekonwalescentów.

Surowce garbnikowo-gorzkie

Te surowce, oprócz związków o smaku gorzkim, zawierają sporo garbników. Do tej grupy zaliczamy m.in.:

• drewno kwasji;
• korę kondurango;
• korę chinową;
• korę angostury.

Surowce garbnikowo-gorzkie działają ściągająco na błony śluzowe. Mają też działanie przeciwbakteryjne. Będą więc dobrym wyborem przy biegunkach i zatruciach pokarmowych.

Surowce śluzowo-gorzkie

Obok substancji gorzkich zioła z tej grupy mają także dużo związków śluzowych. Do przedstawicieli tego typu surowców zaliczamy porost islandzki.

Porost islandzki dzięki swojemu specyficznemu składowi ma działanie osłaniające na śluzówkę jamy ustnej, przełyku i żołądka (oraz dodatkowo górnych dróg oddechowych). Podany w małych dawkach będzie dobry do zastosowania jako środek ochronny w nadkwaśności i chorobie wrzodowej żołądka. Jednocześnie jego gorycze w większych dawkach działają pobudzająco na wydzielanie śliny i soku żołądkowego, a kwasy porostowe wywierają efekt bakteriobójczy.

Wskazania i przeciwwskazania do podawania substancji gorzkich

Wskazania:

• nieżyt błony śluzowej żołądka z powodu niedokwaśności;
• brak łaknienia;
• niestrawność i uczucie ciężkości w układzie pokarmowym po posiłku;
• nerwicowe dolegliwości żołądkowe;
• osłabienie i spadek odporności ogólnej.

Należy pamiętać, iż jeżeli u pacjenta zdiagnozowano chorobę wrzodową żołądka i/lub dwunastnicy to zioła goryczowe nie są wskazane. Nie zalecamy środków gorzkich przy ciężkich nowotworach przewodu pokarmowego.

Zioła gorzkie należy podawać przed jedzeniem – najlepiej co najmniej 15 minut wcześniej.

Surowce roślinne o działaniu wiatropędnym

Jednym z częstych objawów pojawiających się w chorobach układu pokarmowego są wzdęcia. Organizm naturalnie pozbywa się gazów z przewodu pokarmowego poprzez odbyt kilkanaście razy w ciągu dnia. Odbywa się to zwykle łagodnie i niezauważalnie. Jednak jeżeli dzieje się to częściej, a do tego odczuwamy rozdęcie i ból, z pomocą mogą przyjść nam zioła wiatropędne.

Najczęstsze przyczyny wzdęć to m.in.:

• zaburzenia trawienne spowodowane fermentacją bakteryjną;
• zaburzenia perystaltyki jelit;
• chroniczne zapalenie jelit;
• miażdżyca naczyń trzewnych;
• niedostateczne ukrwienie jelit podczas trawienia;
• zaleganie pokarmu;
• zaburzenia funkcji dróg żółciowych;
• nietolerancje i alergie pokarmowe.

W sytuacji męczących wzdęć pomocne mogą się okazać zioła wiatropędne i pozyskane z nich olejki. Najczęściej używane w tym wskazaniu surowce to:

• owoc anyżku lekarskiego;
• owoc anyżu gwiaździstego;
• owoc kopru włoskiego;
• owoc kminku;
• owoc kolendry.

Mechanizmy działania powyższych surowców olejkowych:

• aktywują nerw błędny, co prowadzi do wzrostu napięcia ścian żołądka i jego rytmicznych skurczów – przyspiesza to opróżnianie żołądka z nagromadzonych gazów (odbijanie);
• zwiększają wydzielanie soków trawiennych;
• przywracają prawidłową perystaltykę;
• rozkurczowo na mięśnie gładkie jelit – efekt wiatropędny;
• niektóre olejki działają przeciwbakteryjnie zmniejszając fermentację.

Efektem tych działań jest umożliwienie swobodnego odchodzenia gazów. Zmniejszają one także ból w jelitach spowodowany nadmiernym skurczem mięśniówki gładkiej.

Surowce roślinne stosowane przy niedoborze enzymów trawiennych

Ananas jadalny i niedojrzały owoc papai to surowce lecznicze dostarczające nam enzymy trawienne zbliżone działaniem do enzymów trzustkowych. Możemy ich użyć jako środków pomocniczych przy problemach z niedostatecznym trawieniem pokarmów.

Bromelina z ananasa to mieszanina enzymów wspomagających trawienie białek i tłuszczów oraz przyspieszających przemianę materii. Bromelina rozkłada także fibrynę – jest to substancja powstająca podczas krzepnięcia krwi, która tworzy wewnątrznaczyniowe skrzepy. Dlatego też jest polecana jako środek dietetyczny po świeżych zawałach serca, aby wspomóc udrażnianie tętnic wieńcowych. Działa także przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo.

Należy jednak pamiętać, iż ananas jest przeciwwskazany w skazach krwotocznych, koagulopatiach, w ciąży oraz przy ciężkim uszkodzeniu wątroby i nerek.

Papaina z niedojrzałego owocu papai to enzym rozkładający głównie białka zawierające aminokwasy zasadowe. Aby ekstrakty z papai zadziałały, powinny być podawane w kapsułkach dojelitowych – inaczej papaina zostanie gwałtownie rozłożona przez sok żołądkowy.

Surowce przeciwzapalne

Nawet jeżeli nie borykamy się z poważnymi przewlekłymi chorobami jelit typu Wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna czy mikroskopowego zapalenia jelita, to i tak w przebiegu dysfunkcji pracy układu pokarmowego krótkotrwały stan zapalny może się pojawić. Jego przyczyną mogą być chociażby infekcje, wpływ toksyn produkowanych przez mikroorganizmy lub różnych toksyn środowiskowych (np. pestycydy, konserwanty żywności i inne). Dlatego w mieszankach ziołowych ważne jest działanie przeciwzapalne surowców śluzowych. Jednym z najmocniejszych surowców jest żywica kadzidłowca indyjskiego, ale można też wspomagać się np. wiązówką błotną.

Kadzidłowiec indyjski

Kadzidłowiec indyjski zawiera w żywicy kwas bosweliowy o silnym działaniu przeciwzapalnym. Preparat zawierający ekstrakt z kadzidłowca (H15) został przebadany przez porównanie z mesalazyną. Pacjenci z chorobą Leśniowskiego-Crohna przyjmujący dziennie dawki 3,6 g ekstraktu uzyskali znaczącą poprawę w objawach i wydłużenie czasu remisji.

Wiązówka błotna

Wiązówka błotna to zioło zawierające dużo prozdrowotnych substancji aktywnych. Za działanie przeciwzapalne odpowiadają obecne w nim związki salicylowe (kwas salicylowy, salicylan metylu, salicyny. Dodatkowo inne związki obecne w tym zielu wywierają działanie gastroochronne.

Surowce ziołowe regulujące perystaltykę

Ubiorek gorzki to zioło, które – jak wykazały badania – zwiększa napięcie dolnego zwieracza i zwiększa amplitudę fal perystaltycznych przełyku. Ponadto przyspiesza opróżnianie żołądka oraz zwiększa częstotliwość, amplitudę i czas trwania skurczów dwunastnicy. Nie ma za to wpływu na wydzielanie soków trawiennych. Stosuje się go więc w połączeniu z innymi ziołami protrawiennymi, przeciwzapalnymi czy gojącymi jelita.

Preparaty przeciwbiegunkowe

Przyczyny biegunek możemy podzielić na:

1. infekcyjne – wirusy bakterie, pasożyty, których źródłem jest zakażona żywność.
2. nieinfekcyjne – uczulenia na pokarmy, przewlekłe zapalenie trzustki, stany po resekcji żołądka i jelit, zapalenie i owrzodzenie jelit, uchyłki, guzy, zastój żółci, niedobór laktazy, nadczynność tarczycy (zwiększona perystaltyka), stosowanie leków przeczyszczających.

Biegunka jest tylko objawem choroby i dlatego potrzebna jest adekwatna diagnostyka, żeby znaleźć przyczynę tego stanu.

Najważniejsze w trakcie choroby jest nawodnienie chorego. Do tego można zastosować zioła działające ściągająco zawierające garbniki.

Działanie garbników polega na łączeniu się tych substancji z białkami błon śluzowych i tworzeniu warstwy ochronnej na błonie śluzowej jelit. Utrudnia to wchłanianie toksyn bakteryjnych oraz zmniejsza ucieczkę wody i elektrolitów do światła jelita. Warto wspomnieć, iż garbniki działają też przeciwbakteryjnie, gdyż łączą się trwale z białkami budującymi ścianę bakterii. Do ziół działających w ten sposób możemy zaliczyć np.:

• kłącze pięciornika kurzego ziela (warto wspomnieć, iż agrimonina w nim zawarta ma także działanie przeciwwirusowe);
• kłącze rdestu wężownika;
• korę dębową;
• liść jeżyny;
• liść maliny;
• owoc czarnej jagody;
• ziele przywrotnika;
• ziele rzepiku;
• ziele bukwicy;
• ziele pięciornika gęsiego;
• liść szałwii;
• ziele bodziszka.

Zioła na zaparcia

Zaparcia mogą mieć różnorakie przyczyny, począwszy od stresu, poprzez złą dietę, słabe nawodnienie organizmu, aż po nieaktywny tryb życia. Ważne zatem są interwencje dietetyczne i behawioralne. Jednak ziołami możemy ulżyć choremu w codziennych trudnościach z defekacją.

Surowce śluzowe

Łagodnymi środkami są surowce śluzowe, których działanie polega na zwiększeniu objętości mas kałowych, zmiękczeniu kału i ułatwieniu wypróżniania. Należą do nich np.

• babka jajowata;
• babka płesznik;
• nasiona lnu.

Surowce antrachinonowe

Mocniej niż surowce śluzowe działają tzw. surowce antrachinonowe. Mechanizm działania polega na drażnieniu przez związki aktywne receptorów w błonie śluzowej jelit. Pobudza to perystaltykę, a dodatkowo zwiększa ilość wody i elektrolitów w jelicie hamując ich wchłanianie. Powoduje to zwiększoną objętość i miękkość kału i ułatwia jego ewakuację. Do tego typu ziół zaliczamy np.:

• korzeń rzewienia;
• alonę z aloesu;
• owoc i liść senesu;
• owoc szakłaku;
• korę kruszyny.

Należy pamiętać, iż tego typu ziół nie stosujemy długo, gdyż może nastąpić przyzwyczajenie jelit i potrzeba ciągłego zwiększania dawki. Mają też działania niepożądane takie jak:

• powodują przekrwienie jelita i narządów miednicy małej m.in. macicy i przydatków – z tego względu nie używamy ich w ciąży, ani przy hemoroidach;
• mogą wywołać zapalenie nerek;
• mogą wywołać owrzodzenie jelit;

Nie wolno ich także stosować w chorobach zapalnych jelit ani przy podejrzewanej niedrożności jelit.

Zioła wspierające wątrobę i drogi żółciowe

Zioła wzmacniające komórki wątroby

Wątroba to nasz główny narząd odtruwający organizm. Osłabienie funkcjonalności jej komórek skutkuje poważnymi zmianami we wszystkich narządach organizmu. Powodem takiego stanu mogą być np. toksyny (przemysłowe substancje toksyczne, leki, alkohol, trujące grzyby, pasożyty wątrobowe) oraz wirusowe zapalenie wątroby.

Surowce roślinne wspomagające regenerację wątroby to przede wszystkim wyciągi z owoców ostropestu plamistego zawierające sylimarynę oraz wyciągi z karczocha. Do tego można wspomnieć surowce pochodzące z Tradycyjnej Medycyny Chińskiej takie jak owoce cytryńca chińskiego, korzeń szałwii czerwonosocznej, korzeń tarczycy bajkalskiej, korzeń lukrecji uralskiej czy korzeń kudzu.

Zioła żółciotwórcze i żółciopędne

Środki, które pobudzają komórki do produkcji oraz wydzielania żółci mają także zwykle działanie, które ułatwia jej przepływ w drogach żółciowych oraz jej odpływ do dwunastnicy. Poprawia to trawienie w przewodzie pokarmowym. Z ziół o takim działaniu możemy wymienić kłącze ostryżu długiego (kurkumę), kwiatostan kocanki piaskowej, liść boldo, ziele szanty, korzeń cykorii, korzeń mniszka lekarskiego, liść mięty a także wymieniony wyżej karczoch.

Przeciwwskazaniem do stosowania ziół żółciotwórczych i żółciopędnych jest niedrożność dróg żółciowych, ropniak pęcherzyka żółciowego. W kamicy dróg żółciowych zioła te stosujemy tylko w porozumieniu z lekarzem.

Zioła wspierające mikrobiom jelitowy

Oprócz często stosowanych w chorobach jelit probiotyków warto także pomyśleć o ziołach będących prebiotykami czyli zawierających substancje odżywcze dla zdrowego mikrobiomu. Do takich surowców ziołowych należą np. korzeń omanu, korzeń mniszka lekarskiego, korzeń cykorii czy korzeń perzu. W regulacji mikrobiomu znaczącą rolę odgrywają także flawonoidy, w które bogate są różnorodne zioła. Bogate w polifenole w połączeniu z witaminami i mikroelementami są np. owoce róży czy owoce jarzębiny.

Mieszanka regenerująca jelita i wspierająca trawienie

Przykładowy zestaw ziół łagodzący wiele objawów jelitowych to mieszanka O. Klimuszko, którą nazwał “na naprawę szkód po antybiotykach”. Połączył w niej zioła protrawienne z ziołami gojącymi tkanki. Dodatkowo znajdziemy w niej zioła prebiotyczne i wzmacniające barierę jelitową. Całość łączą zioła odżywcze oraz wspierające oczyszczanie organizmu wzmacniając wątrobę i diurezę.

Mieszanka w formie płynnej skomponowana wg powyższej receptury O.Klimuszko to nasz ziołowy suplement diety o nazwie CEMMUNIX Herbal. W jej skład wchodzą płynne ekstrakty z ziół takich jak:

• kłącze pięciornika;
• owoc dzikiej róży;
• owoc jarzębiny;
• korzeń arcydzięgla;
• kłącze tataraku;
• korzeń lubczyka;
• liść borówki czernicy;
• ziele fiołka trójbarwnego;
• korzeń mniszka lekarskiego;
• kłącze perzu;
• kwiat wiązówki błotnej.

CEMMUNIX Heral to:

• wsparcie w regeneracji bariery jelitowej;
• usprawnienie pracy przewodu pokarmowego i utrzymanie prawidłowej perystaltyki jelit;
• wsparcie układu odpornościowego;
• wsparcie funkcjonowania układu oddechowego;
• odbudowa sił witalnych organizmu po przebytych chorobach zakaźnych jelit, leczeniu antybiotykami lub chemioterapii;
• odbudowa bariery jelitowej po kuracjach odrobaczających.

Podsumowanie

Zioła na dolegliwości jelitowe dobieramy indywidualnie do potrzeb określonego człowieka. Bardzo dobre efekty dają mieszanki ziołowe, w których możemy połączyć różne działania – osiągając tym samym lepszy efekt leczniczy. Ważne jest także, aby poznać przeciwwskazania do stosowania pojedynczych ziół czytając dokładnie ich monografie. Każdy z nas jest bowiem inny. Warto więc by pomocą w doborze ziół służył fachowiec dobrze znający ich działanie, a także nasze konkretne schorzenia.

Bibliografia

1. Lamer-Zarawska E, Kowal-Gierczak B, Niedworok J „Fitoterapia i leki roślinne”. PZWL 2007.
2. Edwards SE, Costa Rocha I, Williamson EM, Heinrich M „Fitofarmaceutyki oparte na dowodach naukowych kompendium leczniczych produktów ziołowych”. PZWL 2022.
3. Ożarowski A „Ziołolecznictwo poradnik dla lekarzy”. PZWL 1982.
4. Ożarowski A, Jaroniewski W „Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie”.cemmunix-herbal-z-witamina-c-na-odpornosc Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych 1987.