Na początku warto zdefiniować czym jest tytułowy zespół i jakie zachowania jemu towarzyszą. ADHD (z ang. Attention-deficit hiperactivity disorder) jest zaburzeniem neurorozwojowym, któremu towarzyszą zaburzenia koncentracji uwagi, nadruchliwość, impulsywność.
ADHD jest zaburzeniem głownie o podłożu genetycznym i środowiskowym. Nie jest rezultatem złego wychowania przez rodziców czy złych skłonności dziecka. W dużym uproszczeniu można powiedzieć, iż u podłoża ADHD leży specyficzny tryb pracy mózgu, który utrudnia dziecku kontrolowanie własnych zachowań i osłabia zdolność skupienia uwagi. Co ciekawe, stopień dziedziczności ADHD jest szacowany na 76%.
Gdyby wskazać czynniki pozagenetyczne, mające wpływ na pojawienie się zaburzenia, to wymieniane są:
- stres okołoporodowy,
- niska masa urodzeniowa,
- uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego,
- palenie papierosów, zażywanie leków, substancji psychoaktywnych w trakcie ciąży,
- picie alkoholu w czasie ciąży,
- obecność toksyn wpływających na płód (ołów, pestycydy).
Dziecko z nadpobudliwością ma za mało umiejętności wewnętrznej kontroli. Łatwo się denerwuje, płacze, jest bardzo wrażliwe. Inne dzieci mogą być agresywne, mające stale konflikty z kolegami. Objawy nasilają się w szkole, gdyż zwiększają się wymagania, sytuacja jest nowa i dziecko nie jest już jako jedyne w samym centrum zainteresowania dorosłych. Co ciekawe, dzieci nadpobudliwe potrafią skupić się choćby na długi czas na interesującej je i pasjonującej czynności – zabawie przy komputerze lub oglądaniu telewizji. Nie potrafią jednak siłą woli skupić się na czymś mało interesującym.
Poniżej wymienione są trudności związanie z zaburzeniami koncentracji uwagi, nadpobudliwości i impulsywności.
Zaburzenia koncentracji uwagi oznaczają:
- problemy ze zogniskowaniem uwagi na jednym źródle bodźców,
- trudności w wybraniu najważniejszego bodźca w danej sytuacji,
- męczliwość,
- krótkotrwałość uwagi,
- rozpraszalność uwagi.
Nadruchliwość:
Nadmierna aktywność ruchowa, nieuzasadniona i niezależna od sytuacji. Osoby postrzegane są jako nadmiernie ruchliwe, wiercące się, rozbiegane, kiedy sytuacja wymaga siedzenia, skupienia się.
Impulsywność:
To nieplanowane reakcje na pojawiające się bodźce. Osoby impulsywne dokańczają zdanie za swojego rozmówcę, mają tendencje do przerywania czy odpowiadania, zanim pytanie zostanie sformułowane do końca. Osoby impulsywne mają trudność z odwlekaniem działania, czekaniem na swoją kolej, nagrodę, wykazują się też nadmierną gadatliwością.
Osoby z ADHD (wg klasyfikacji ICD-11) mają trudności z:
- Nauką czytania, pisania, liczenia;
- Komunikacją;
- Przekazem niewerbalnym;
- Uczęszczaniem do szkoły;
- Zdawaniem egzaminów;
- Zabawą z innymi;
- Tworzeniem i podtrzymywaniem relacji z innymi;
- Pisaniem sprawozdań, odrabianiem prac domowych.
O pomoc do specjalisty warto się udać, gdy:
- Zachowanie dziecka regularnie powoduje negatywne reakcje otoczenia, wymaga szczególnej uwagi dorosłych, by nie wyrządziło sobie lub innym dzieciom krzywdy, unikają go rówieśnicy.
- Zachowanie dziecka prowadzi do wykluczenia go z programu zajęć, w których chce uczestniczyć.
- Dziecko przejawia zachowania agresywne.
- Rodzice czują się przytłoczeni i bezradni w związku z zachowaniem dziecka.
- Inni dorośli, mający punkt odniesienia w pracy grupowej (nauczyciele, specjaliści, wychowawcy) sugerują takie rozwiązanie.
- Pojawiają się jakiekolwiek szkodliwe, zagrażające bezpieczeństwu zachowania.
Jak pomóc dziecku?
Przede wszystkim zrozumieć i zaakceptować to, iż dziecko nie jest niegrzeczne, tylko nie może zbyt długo skupić się na jednej rzeczy. Jako rodzice czy wychowawcy możemy ograniczyć ilość dochodzących do dziecka bodźców, zrobić krótką przerwę (to może być napicie się wody, „wkręcanie żarówek”, zjedzenie przekąski) i dopiero po kilku minutach powrócić do wykonywanego zadania, zastosować metody, które skupią uwagę dziecka na tym, co uważamy w danej chwili za najważniejsze, wykorzystując interesujące pomoce naukowe, formułując proste, krótkie komunikaty. Angażować dziecko w czynności, w których będzie mogło spożytkować nadmierną ruchliwość, warto zapisać dziecko na zajęcia sportowe, często przypominać dziecku o istnieniu reguł, powstrzymywać dziecko zanim nastąpią impulsywne zachowania i przedyskutować ewentualne konsekwencje takich zachowań, w sali lekcyjnej pomagają „zabawki” rozładowujące energię i napięcie tj. gniotki, spinnery, sprężynki, niekiedy dzieci korzystają też z poduszek sensomotorycznych, na których siedzą podczas lekcji. Gdy takie formy wsparcia są nieskuteczne, nieraz wskazane jest wsparcie farmakologiczne, po konsultacji i pod kontrolą lekarza psychiatry.
Warto zwrócić uwagę, iż wiele utalentowanych osób miało ADHD, m.in. Alexander Graham Bell, Orville i Wilber Wright, Hans Christian Andersen, Cher , Agatha Christie, Ernest Hemingway, Dustin Hofman, Michael Jordan, John F. Kennedy, John Lennon, Steven Spielberg, Steve Wander, a również Koziołek Matołek, Kaczor Donald czy Tygrysek .
Należy też wspomnieć, iż często dzieci z ADHD wykazują takie cechy jak:
- empatia
- niekonwencjonalne myślenie
- kreatywność
- dobra pamięć
- odwaga
- dociekliwość
- szczerość
- wielozadaniowość
- ciekawość
Warto te cechy zauważać, podkreślać i wzmacniać, budować poczucie własnej wartości i wspierać dzieci, tworząc przestrzeń do ich rozwoju, budowania pewności siebie i kreowania ciekawej rzeczywistości.
W naszym Centrum realizujemy:
- diagnoza ADHD i ADD u dzieci i młodzieży
- Trening Umiejętności Społecznych
- Socjoterapia
- Trening Zastępowania Agresji
- Trening Umiejętności Wychowawczych
autor artykułu: Magdalena Dworaczek
Bibliografia:
- Munden A., Arcelus J., ADHD. Nadpobudliwość ruchowa, Warszawa 2006.
- Psychiatria dzieci i młodzieży PZWL rozdział 11, tom 1, Warszawa 2004.
