Zdrowie w rodzinie – od profilaktyki po wspólne nawyki

Rodzina jest pierwszą i najważniejszą grupą społeczną, w której kształtowany jest każdy człowiek. Tworzy ona środowisko, gdzie następuje pierwszy kontakt z tworzeniem więzi emocjonalnych, przyswajaniem norm społecznych czy wzorców postępowania. Rodzice i najbliżsi stają się pierwszymi nauczycielami oraz mentorami dziecka. To właśnie ich zachowanie, postawy oraz wskazówki będą determinować rozwój na tym pierwszym, jak i każdych kolejnych etapach życia.

Dotyczy to również nauki o zdrowiu, stylu życia. Dorośli pokazują dziecku, jak należy się odżywiać, dbać o higienę, radzić sobie ze stresem czy reagować na chorobę. Biorąc pod uwagę tempo dzisiejszego życia oraz intensywność rozwoju cywilizacyjnego, rodzina musi przezwyciężać wiele wyzwań. Presja czasu, nadmiar obowiązków, pogoń za sukcesem, cyfryzacja, siedzący tryb życia oraz łatwy dostęp do wysoko przetworzonej żywności bardzo utrudniają dbanie o stan zdrowia. Jest to ciężkie już dla dorosłych, a co dopiero dla najmłodszych. Rodzi to więc dwa kolejne problemy: jak samemu pozostać zdrowym oraz jak wpoić potomstwu odpowiednie wzorce? Wyniki badań wskazują, iż zachowania prozdrowotne w dorosłym życiu mają swoje odzwierciedlenie we wzorcach wyniesionych z domu.

Niestety problem otyłości wśród dzieci i młodzieży staje się coraz bardziej widoczny. Powszechność niezdrowych przekąsek, długie godziny spędzane w pozycji siedzącej oraz niechęć do podejmowania aktywności fizycznej w szkole czy poza nią pogłębiają ten stan. Te zaniedbania na wczesnych etapach życia niosą ze sobą swoje przykre konsekwencje w przyszłości. Można mówić wręcz o epidemii chorób cywilizacyjnych tj. nadciśnienie, cukrzyca lub wyżej wspomniana otyłość. Nie powinno zapominać się również o kryzysie zdrowia psychicznego wśród dzieci i młodzieży, który połączony z niedofinansowaną i niewydolną opieką psychiatryczno-psychologiczną jest przepisem na katastrofę. Zdrowie nie jest z tego powodu już tylko indywidualną sprawą każdej jednostki, a wspólnym dobrem, które należy chronić, opierając swoje rozważania na poziomie rodziny.

1.Zdrowie – ujęcie ogólne i rodzinne

Jeszcze do niedawna funkcjonowało przeświadczenie, iż zdrowie jest równoznaczne z brakiem chorób fizycznych. Ta prosta definicja nie odzwierciedla jednak tego zagadnienia w wystarczającym, jak na dzisiejsze realia, stopniu. w tej chwili podejście do zdrowia prezentuje się znacznie bardziej holistycznie i kompleksowo. Światowa Organizacja Zdrowia podkreśla, iż zdrowie to pełny dobrostan fizyczny, psychiczny oraz społeczny człowieka.

W ujęciu rodzinnym zdrowie nabiera jeszcze szerszego znaczenia. Nadszarpnięty dobrostan jednego członka wpływa na samopoczucie oraz funkcjonowanie jego bliskich. Gdy choruje rodzic, dziecko odczuwa niepokój, gubi stabilizację. Z drugiej strony, jeżeli dziecko choruje przewlekle, praktycznie cała rodzina przeorganizowuje swoje życie, często podporządkowując codzienność pod dyktando choroby. W ten sposób przypadłość jednostki dotyczy tak naprawdę wszystkich najbliższych.

Zdrowie rodzinne to sieć powiązań, która łączy codzienne decyzje o spożywanych posiłkach, ilości aktywności fizycznej, odpoczynku, komunikację oraz emocje. Każdy z tych elementów będzie oddziaływał na członków rodziny, bezpośrednio lub pośrednio.

Warto wspomnieć również o zdrowiu relacyjnym, które opisuje jakość więzi emocjonalnych pomiędzy członkami rodziny. Ważne jest, aby oparte były one na wzajemnym zaufaniu oraz miłości. Powinny dawać poczucie bezpieczeństwa oraz spełnienia. Mądrze wyznaczone granice, przy jednoczesnym poczuciu przynależności oraz wzajemnym wsparciu będą najważniejsze w higienie zdrowia psychicznego, jak i fizycznego. Poprawne relacje okazują się tak samo ważne, jak dieta, aktywność fizyczna czy profilaktyka medyczna.

2.Profilaktyka w rodzinie

Zdrowie zaczyna się w domu. To właśnie rodzice i inni najbliżsi rozwijającego się dziecka są pierwszymi nauczycielami. Dotyczy to oczywiście również zachowań prozdrowotnych. Oni pokazują, iż zdrowy tryb życia, prawidłowa dieta i aktywność fizyczna są czymś przyjemnym, pożądanym. jeżeli bliscy będą swoim przykładem pokazywać dziecku, iż dbanie o siebie jest jednym z podstawowych elementów ich życia, to łatwiej będzie mu przestrzegać tych nawyków. Nie będą wtedy przykrą powinnością, a zwykłą codziennością. Najmłodsi naśladują swoich rodziców – swoich pierwszych mentorów. Właśnie dlatego ich przykład jest podstawą w zapobieganiu chorobom. Tak samo wizyty u pediatry czy stomatologa, szczepienia ochronne oraz badania kontrolne powinny być dopilnowane przez opiekunów. Bez tego nie tylko narażą oni swoich podopiecznych na rozwój choroby, ale również odbiorą im szansę nauczenia się, iż działania te są nieodłącznym elementem utrzymania dobrego stanu zdrowia w przyszłości.

Nauka profilaktyki nie powinna jednak kończyć się na dawaniu dobrego przykładu. Współcześnie rodzina mierzy się z szeregiem zagrożeń cywilizacyjnych: rosnącą liczbą dzieci z nadwagą, uzależnieniem od technologii, stresem czy kryzysem zdrowia psychicznego. Profilaktyka prozdrowotna będzie z tego powodu obejmować działania edukacyjne: rozmowy z dziećmi o szkodliwości używek, wypracowywanie umiejętności radzenia sobie ze stresem i emocjami czy wyznaczenie granic w korzystaniu z Internetu. W rodzinach, które dbają o profilaktykę oraz zdrowy tryb życia, dzieci dorastają w świadomości, iż ich zdrowie jest wartością i trzeba o nie dbać każdego dnia.

3.Wspólne nawyki prozdrowotne

Jak już wyżej wspomniano, dbanie o zdrowie nierozerwalnie łączy się ze zdrowymi nawykami. Powinny być one wspólne w rodzinie, gdyż będą podstawą w budowaniu zdrowego trybu życia. To one zadecydują, czy dbanie o siebie będzie trwałym elementem codzienności, czy przykrą koniecznością. Należą do nich m.in.:

• Dieta i wspólne posiłki – dieta dzieci, jak i wszystkich domowników, powinna być zdrowa, różnorodna, ograniczająca spożycie wysoko przetworzonych produktów. Dzieci jedzące posiłki razem z rodzicami rzadziej sięgają po słodycze i napoje gazowane, a częściej po zdrową żywność. Biorą przykład ze swoich opiekunów. Wspólny stół jest również przestrzenią spotkania i rozmowy, budowane są przy nim więzi, co ma pozytywny wpływ na zdrowie psychiczne.
• Aktywność fizyczna – kiedy cała rodzina znajduje czas na spacer, wspólną wycieczkę rowerową, spędzają swój wolny czas na basenie czy grając w piłkę, to pokazuje dzieciom, iż ruch jest naturalną częścią ludzkiego życia, a nie tylko przykrym obowiązkiem. Regularny i adekwatny wysiłek fizyczny nie tylko wspiera kondycję, ale pomaga również radzić sobie ze stresem oraz wspomaga rozwój społeczny.
• Higiena cyfrowa – życie w świecie wszechobecnych ekranów wymaga wyznaczenia odpowiednich granic w korzystaniu z elektroniki. Ustalenie godzin „offline” i przeznaczenie ich na wspólne spędzenie czasu, rozmowę, czytanie bez telefonów w ręku pozwolą na uniknięcie przebodźcowania zawartością w sieci.

Takie codzienne rytuały jak wspólne przygotowanie posiłku, codzienne rozmowy czy rodzinne spacery wspomagają budowanie uczucia przynależności do rodziny i są najskuteczniejszą formą edukacji zdrowotnej dzieci.

Tab.1. Przykłady dobrych i złych nawyków w rodzinie

Źródło: Opracowanie własne

4.Psychospołeczny wymiar zdrowia rodzinnego

Relacje emocjonalne w rodzinie są jedną z podstaw zdrowia psychicznego. Wspierające środowisko rodzinne, pełne zrozumienia i empatii obniża poziom stresu, chroni przed lękiem oraz depresją. Jest to bezpieczna przestrzeń, w której dziecko ma odpowiednie warunki do nauki i rozwoju. Młodzi ludzie, którzy zostali wychowani w rodzinach o wysokim poziomie wsparcia emocjonalnego, rzadziej sięgają po używki, mniej chętnie angażują się w zachowania ryzykowne, lepiej radzą sobie z trudnościami w szkole, osiągają lepsze wyniki i mają wyższą samoocenę.

Z drugiej strony, brak wsparcia, słaba komunikacja oraz przewlekłe napięcie w relacjach rodzinnych prowadzą do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Dzieci i nastolatkowie, które nie mają oparcia w swoich opiekunach, nie mogą prawidłowo się rozwijać – nie czują się bezpiecznie. Wiąże się to ze stałym poczuciem stresu i bezsilności, co sprzyja zaburzeniom snu oraz chorobom psychosomatycznym. Dorastanie w takim środowisku nie sprzyja również nauce profilaktyki i utrudnia dostosowanie się do panujących powszechnie zasad i norm społecznych.

5.Podsumowanie

Zdrowie w rodzinie należy rozpatrywać jak proces codziennych wyborów, wspólnych rytuałów i nawyków, które w połączeniu z relacjami emocjonalnymi tworzą nierozerwalną całość. Rodzina jest pierwszą „szkołą zdrowia”, uczącą podstaw dbania o samego siebie. Prawidłowy dobrostan wymaga zaangażowania każdego z jej członków: rodzice stanowią przykład dla dzieci, które uczą się poprzez obserwację i naśladowanie.

Warto zauważyć, iż zdrowie w rodzinie nie składa się z indywidualnych przypadków. Jest to wspólny kapitał, o który należy dbać razem. Wzajemna troska, wspierające relacje, nauka dobrych nawyków są podstawą do wykształcenia pozytywnych wzorców. Najskuteczniejsze działania prozdrowotne to te, które wynikają z codziennego życia, a nie odgórnych nakazów.

Zachęcamy do pobrania artykułu poniżej.