Palenie papierosów jest jednym z najczęściej wymienianych, dobrze poznanych czynników środowiskowych powiązanych ze zwiększeniem ryzyka zachorowania na reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) z obecnością przeciwciał antycytrulinowych (ACPA, anti-citrullinated protein antibody).
Zanieczyszczenia powietrza mogą również wpływać na zachorowania na RZS – choć dane na ten temat nie są jednoznaczne (prawdopodobnie z uwagi na skomplikowaną metodykę takich obserwacji).
Niewiele wiadomo na temat wziewnych czynników narażenia w miejscu pracy w kontekście RZS. Jednocześnie są to bodźce środowiskowe, które z reguły są dobrze monitorowane i można je wyeliminować lub znacznie ograniczyć. Kolejnymi ważnymi elementami etiologii RZS są zidentyfikowane geny powiązane z zachorowaniem na RZS, w tym występowanie w regionie HLA-DRB1 tzw. wspólnego epitopu.
Na podstawie badań przeprowadzonych w Szwecji (badania epidemiologii RZS – EIRA) analizowano dane 4033 osób , które zachorowały na RZS oraz 6485 osób, które stanowiły odpowiednio dobraną grupę kontrolną. Uczestnicy tego badania wskazywali nazwy swoich stanowisk pracy i czas zatrudnienia w określonym miejscu, następnie narażenia zawodowe określano na podstawie opracowań warunków pracy w Szwecji.
Po przeprowadzonej analizie statystycznej dowiedziono związku pomiędzy ekspozycją na czynniki wziewne narażenia zawodowego i zachorowania na RZS z obecnością przeciwciał ACPA, natomiast nie stwierdzono takiej zależności dla RZS seronegatywnego (ACPA- ujemnego). Wskaźniki ryzyka były wyższe u mężczyzn niż u kobiet, dodatkowo odnotowano dodatnią korelację ryzyka zachorowania z czasem trwania narażenia oraz ze zwiększoną liczbą działających czynników środowiskowych w miejscu pracy. Analizowano 32 czynniki wziewne.
Potwierdzono rolę pyłu kwarcowego (krzemionki), azbestu, toluenu (rozpuszczalniki organiczne), mgły olejowej i pestycydów w etiologii RZS. Wskazano także inne wziewne czynniki narażenia, które zwiększały ryzyko zachorowania na RZS, tj. detergenty, tlenek węgla, miazgę lub pył papierowy, spaliny z silnika benzynowego i opary spawalnicze.
Zaobserwowano, iż niektóre z czynników wchodzą w interakcje z czynnikami genetycznymi, podczas gdy inne nie. Interakcję predyspozycji genetycznych potwierdzono dla spalin z silników benzynowych, azbestu, tlenku węgla i pyłu kwarcowego. Po uwzględnieniu nikotynizmu osoby potrójnie narażone (czynniki wziewne zawodowe + palenie + genom) miały 18-krotnie zwiększone ryzyko wystąpienia RZS.
Fakt ten stanowi potwierdzenie tezy o roli ekspozycji środowiskowych jako czynników wyzwalających u osób podatnych genetycznie. Jednocześnie dla poszczególnych czynników indukowanie RZS może się odbywać różnym drogami.
Przeprowadzone badanie podkreśla rolę ochrony pracowników przed narażeniem na wziewne czynniki w miejscu pracy, a także potrzebę ograniczenia palenia papierosów zwłaszcza u osób genetycznie predysponowanych do zachorowania na RZS.
Opracowanie: dr n. med. Ewa Morgiel
