Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ocenia, iż 30-50% zgonów z powodu chorób nowotworowych na świecie można byłoby uniknąć, stosując się do zaleceń profilaktycznych zawartych w Europejskim Kodeksie Walki z Rakiem. Kilka zaleceń wymienionych w Kodeksie w sposób bezpośredni lub pośredni odnosi się do zwyczajów żywieniowych oraz naszej diety.
Warto podkreślić – sposób odżywiania i jego konsekwencje (np. otyłość) wpływają na ryzyko zachorowania na wiele nowotworów.
Nawyki żywieniowe a ryzyko nowotworów
Stanowisko WHO nie pozostawia wątpliwości, iż wiele nowotworów ma związek z naszym stylem życia, w tym z nawykami żywieniowymi i dietą.
Narzędziem stworzonym na rzecz poprawy zdrowia publicznego i promocji odpowiednich nawyków żywieniowych stał się Europejski Kodeks Walki z Rakiem. Sformułowano w nim aż trzy zalecenia odnoszące się do zwyczajów żywieniowych, obejmujące profilaktykę pierwotną:
- Utrzymuj prawidłową masę ciała
- Unikaj alkoholu
- Przestrzegaj zaleceń adekwatnego sposobu żywienia
Prezentujemy wybrane zalecenia dotyczące zwyczajów żywieniowych, które mogą zmniejszać lub zwiększać ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory:
- Produkty pełnoziarniste i bogate w błonnik zmniejszają ryzyko zachorowania na raka jelita grubego
- Konserwowanie żywności solą zwiększa ryzyko zachorowania na raka żołądka
- Spożywanie czerwonego oraz przetworzonego mięsa zwiększa ryzyko zachorowania na raka jelita grubego
- Picie kawy zmniejsza ryzyko zachorowania na raka wątroby i endometrium
- Alkohol – w zależności od dawki – zwiększa ryzyko zachorowania na różne typy nowotworów
- Spożywanie suplementów beta-karotenu w dużych dawkach zwiększa ryzyko zachorowania na raka płuca u osób palących oraz byłych palaczy
- Karmienie piersią jest silnym prawdopodobnym czynnikiem protekcyjnym raka piersi u kobiety karmiącej
POCZYTAJ WIĘCEJ: DIETA W PROFILAKTYCE RAKA
Zasady profilaktyki nowotworów związane z odżywianiem
Związek pomiędzy nowotworami zlokalizowanymi w różnych narządach a dietą – w tym zbyt kalorycznym odżywianiem się – jest przedmiotem wielu badań.
Poniżej wybrane lokalizacje nowotworowe, których etiologia wydaje się być powiązana z nawykami żywieniowymi:
- Nowotwory jamy ustnej, gardła i krtani – większość nowotworów tego regionu związana jest z czynnikami środowiskowymi (palenie tytoniu, alkohol, niedobory żywieniowe) oraz zakaźnymi czynnikami ryzyka (zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego – HPV). Jama ustna i gardło są bezpośrednio narażane na wdychane substancje rakotwórcze, jak i związane z jedzeniem oraz piciem napojów. Dodatkowym czynnikiem ryzyka może być refluks przełykowo-krtaniowo-gardłowy, występujący częściej u osób otyłych.
- Rak przełyku – szacuje się, iż przyczyną około 40% gruczolakoraków przełyku jest otyłość. Spożywanie napojów alkoholowych, szczególnie przy niedoborach kwasu foliowego, uznano za przekonujący czynnik ryzyka nowotworów przełyku. Podobnie, picie yerba mate, uznano za przekonujący czynnik ryzyka rozwoju tej choroby ze względu na wysoką temperaturę pitego napoju powodującą nawracające oparzenia przełyku.
- Rak jelita grubego – etiologia nowotworów jelita grubego związana jest z aktywnością fizyczną i niektórymi zwyczajami żywieniowymi. Istotnym czynnikiem ryzyka rozwojutej choroby jest palenie tytoniu. Jako przekonujące czynniki ryzyka wskazuje się spożywanie przetworzonego mięsa, alkoholu oraz otyłość. Prawdopodobne działanie ochronne wiąże się ze spożywaniem produktów bogatych w błonnik, mleka i jego przetworów, a także suplementacją wapnia.
- Rak trzustki – istnieją przekonujące dowody naukowe dotyczące zwiększonego ryzyka zachorowania na raka trzustki u osób otyłych. Eksperci wskazują na związek niektórych produktów z rozwojem tej choroby (udowodniony w ograniczonym zakresie). Do tej grupy składników diety zaliczono spożywanie czerwonego i przetworzonego mięsa, produktów o wysokiej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych oraz alkoholu.
- Rak wątroby – otyłość stanowi silny czynnik ryzyka rozwoju raka wątroby. Jako przekonujący czynnik uznano picie alkoholu powyżej 45g dziennie oraz narażenie na aflatoksyny zanieczyszczające żywność. Jako prawdopodobny czynnik ochronny uznano picie kawy, przy czym statystycznie istotny związek obserwowano jedynie u mężczyzn.
- Rak płuca – główną przyczyną rozwoju nowotworów płuca jest palenie tytoniu. Ograniczenie częstości palenia przynosi wymierne korzyści. Ograniczone dowody, sugerujące związek przyczynowo-skutkowy, dotyczą ochronnego wpływu spożywania warzyw i owoców u obecnych i byłych palaczy.
- Rak piersi – ryzyko zachorowania na raka piersi związane z czynnikami żywieniowymi jest zależne od wieku. U młodych kobiet ryzyko raka piersi prawdopodobnie może być zmniejszone dzięki aktywności fizycznej. jeżeli chodzi o kobiety po menopauzie, to za silne przekonujące czynniki ryzyka uznano otyłość, spożywanie alkoholu, a także przyrost masy ciała w okresie dorosłości. Jako prawdopodobne czynniki ochronne wymienia się intensywne ćwiczenia fizyczne, laktację, a także odtłuszczenie w wieku młodzieńczym.
- Rak prostaty – w przypadku nowotworów gruczołu krokowego wykazano silny prawdopodobny związek między otyłością a zaawansowanym rakiem gruczołu krokowego. W raporcie World CancerResearch Fund / American Institute for CancerResearch z 2018 roku obniżono siłę dowodów na ochronne działanie likopenu w diecie, chociaż przez cały czas podejmowane są próby wyjaśnienia jego protekcyjnego działania.
