Emilia Korona – główna specjalistka ds. Projektu Sekson, Fundacji Avalon, edukatorka seksualna w Grupie Ponton przy Fundacji na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, studentka psychologii
HPV – co to za wirus?
HPV to nazwa wirusa brodawczaka ludzkiego, który powoduje zakażenia skóry i błon śluzowych. Ma ponad 200 typów, wśród których znajdują się te dające niegroźne objawy skórne, ale także te odpowiadające za rozwój nowotworów złośliwych.
Infekcja HPV może przebiegać bezobjawowo, a w większości przypadków dochodzi do samoistnej eliminacji wirusa w ciągu kilku lat od zakażenia. Zdarza się jednak, iż zakażenie przeobraża się w przewlekłą infekcję, która prowadzić może do rozwoju stanów przednowotworowych, a następnie nowotworowych.
Jak dochodzi do zakażenia wirusem HPV?
Do zakażenia wirusem HPV w większości przypadków dochodzi przez kontakt bezpośredni, w tym przez kontakty seksualne. Podaje się, iż jest to najprawdopodobniej najbardziej rozpowszechniony wirus przenoszony drogą płciową. Zgodnie z szacunkami, do zakażenia którymś ze szczepów HPV dochodzi u 50-80% osób aktywnych seksualnie, dzieje się to niezależnie od płci, orientacji psychoseksualnej czy ilości partnerów i partnerek, a także zwykle ma miejsce w pierwszych latach po rozpoczęciu aktywności seksualnej (Dubel i in., 2023). Możliwe jest również zakażenie w trakcie porodu.
Ze względu na to, iż zakażenie często jest bezobjawowe, osoby zakażone mogą o nim nie wiedzieć i przez kontakty seksualne dalej nieświadomie przenosić wirus. Warto też pamiętać, iż odbywanie kontaktów z jedną osobą nie wyklucza zakażenia, ponieważ mogło do niego dojść wcześniej niż w momencie rozpoczęcia współżycia z daną partnerką czy partnerem.
Za jakie nowotwory odpowiada wirus HPV?
Wyróżniamy klika grup wirusa HPV, jedna z nich składa się z typów onkogennych, czyli takich, które mogą przyczynić się do rozwoju raka. Każdy z typów oznaczony jest liczbą, a te szczególnie niebezpieczne to: 16 i 18, a także m.in.: 31, 33, 45, 52 i 58.
O wirusie często mówi się w kontekście rozwoju raka szyjki macicy, gdzie jest on główną przyczyną powstawania nowotworu – szczepy HPV wykrywane są aż w 99,7% wszystkich przypadków tej choroby (Dubel i in., 2023). Jednocześnie wiemy, iż Polsce istnieje niska świadomość na temat zakażeń i powikłań HPV – z badania przeprowadzonego na grupie kobiet w wieku 25-69 lat (Michalik i Kąkol, 2020) dowiadujemy się, iż jedynie 5% badanych była w stanie poprawnie wskazać wszystkie prawidłowe odpowiedzi dotyczące profilaktyki raka szyjki macicy, a jako środek zapobiegający zakażeniom szczepienie na HPV wskazało zaledwie 12,9%. Onkologia ginekologiczna jest obszarem, w którym Polska znacząco odbiega od standardów europejskich. Jest to szczególnie widoczne w kontekście raka szyjki macicy, gdzie śmiertelność jest, aż o 70% wyższa niż średnia w Unii Europejskiej (Dubel i in., 2023).
Ze względu na kojarzenie wirusa głównie z nowotworami raka szyjki macicy, pochwy i sromu w społeczeństwie panuje mylne, często powtarzane przekonanie, jakoby był on groźny głównie dla kobiet i dziewcząt. Tymczasem, zakażenie HPV może przyczynić się również do rozwoju nowotworów odbytu czy prącia, a także nowotworów w obrębie głowy i szyi, w tym raka ustnej części gardła, gdzie odpowiada za ok. 70% przypadków rozwoju choroby niezależnie od płci (Zawadka, 2023).
Szczepienia na HPV
Odkrycie, iż zakażenie wirusem HPV jest niezbędnym czynnikiem do rozwoju raka szyjki macicy doprowadziło do opracowania, a następnie do wprowadzenia, w 2006 roku, do użytku klinicznego, pierwszej szczepionki przeciwko HPV.
W Polsce szczepienie dostępne jest od 2008 roku, a od września 2023 grupie wiekowej 9-18 lat refudnowana jest 2-walentna szczepionka Ceravix, oraz w przypadku młodzieży w wieku 12-13 lat również 9-walentna szczepionka Gardasil. Odpłatnie może skorzystać z niego każda osoba, niezależnie od płci, górnej granicy wieku czy rozpoczęcia aktywności seksualnej. Nie jest jednak ono obowiązkowe, a odsetek zaszczepionych osób wciąż pozostaje w Polsce na niskim poziomie. Tymczasem wiadomo, iż szczepionka jest bezpieczna i charakteryzuje się wysoką skutecznością, co potwierdzają zarówno badania kliniczne, jak i dane z państw tj. Anglia, Dania, Szkocja czy Szwecja, które od wielu lat prowadzą obowiązkowe programy szczepienne przeciwko wirusowi HPV. Efektywność szczepień dobrze obrazują wyniki badań przeprowadzonych w kontekście zapobieganiu nowotworom ginekologicznym np. w próbie na grupie kobiet, które nie były uprzednio zakażone genotypami HPV 16 i 18, skuteczność szczepionki w zapobieganiu najgroźniejszym zmianom przedrakowym oraz rakowi szyjki macicy wynosiła 100% (Zawadka, 2023). Udowodniono także wysoką efektywność szczepienia w zapobieganiu brodawkom płciowym i ich powikłaniom u mężczyzn np. w kontekście prewencji raka odbytu.
Szczepienia są dostępne, ale poziom zaszczepienia w Polsce jest niski
Z czego może więc wynikać niezadowalający poziom wyszczepialności w Polsce? Wydaje się, iż nie bez znaczenia jest tu ogólny niski poziom edukacji seksualnej, zarówno tej formalnej – przeprowadzanej w szkołach, jak i nieformalnej – mającej miejsce np. w domu, a co za tym idzie niewystarczający dostęp do rzetelnej wiedzy dotyczącej m.in. profilaktyki infekcji przenoszonych drogą płciową (Grupa Ponton, 2022). Wśród części społeczeństwa istnieje przekonanie, iż prawidłowo użyta prezerwatywa jest najlepszą formą ochrony przed wszystkimi infekcjami intymnymi. Rzeczywiście wykazuje ona bardzo wysoką skuteczność w przypadku większości z nich, jednak należy pamiętać, iż w przypadku HPV jest ona niższa, ponieważ ognisko wirusa może pojawić się w miejscu niechronionym przez prezerwatywę, a do zakażenia może dojść w kontakcie skóry o skórę.
Dodatkowo polskie społeczeństwo charakteryzuje się również niską świadomością, o ile chodzi o nieobowiązkowe szczepienia wśród dorosłych (Misiurewicz-Gabi, 2022), przez co osoby, które nie zostały zaszczepione w wieku nastoletnim np. ze względu na brak zgody opiekunów lub brak analogicznych programów szczepiennych w poprzednich latach, często nie są świadome, iż szczepienie może im także przynieść korzyści. Prawdą jest, iż jest ono zalecane jeszcze przed inicjacją seksualną, ale po pierwsze – inicjacja ta może mieć miejsce w dowolnym wieku, po drugie – szczepienie po inicjacji wciąż charakteryzuje się wysoką skutecznością (Zawadka, 2023). Wydaje się, iż ważnym czynnikiem wpływającym na aktualną sytuację może być również brak refundacji preparatu dla osób dorosłych. Z badań z 2011 roku (Ulman-Włodarz i in., 2011) dowiadujemy się, iż prawie 40% ankietowanych niezaszczepionych przeciwko HPV zadeklarowało chęć szczepienia, gdyby było one w pełni refundowane.
Aktualnie cena jednej dawki szczepionki w Polsce to ok. 500 zł w przypadku wersji 9-walentnej, a osoba dorosła, aby uzyskać pełną odporność przed wirusem musi przyjąć 3 dawki. Całościowy koszt szczepienia może być zatem uznany za wysoki. Pamiętajmy jednak, iż jest to najskuteczniejsza metoda ochrony przed zakażeniem HPV i długoterminowa inwestycja w nasze zdrowie.
Bibliografia:
- Czermiński , (2023, 26 maj). Od kiedy i dla kogo darmowe szczepienia przeciw HPV? Premier o szczegółach kampanii. Rzeczpospolita. https://www.rp.pl/polityka/art38529601-od kiedy-i-dla-kogo-darmow-szczepienia-przeciw-hpv-premier-o-szczegolach-kampanii
- Dubel J., Dubel R., Ruszel, Czekaj A., Namroży N., (2023). Vaccination against HPV (Human Papilloma virus) for women – why is it still recommended and not obligatory in Poland? Journal of Education, Health and Sport. 13(1), 112-116.
- Grupa Ponton, (2022). WDŻ na dwóję. FEDERA Fundacja na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny.
- Michalik A., Kąkol , (2022). Wiedza kobier w wieku 25-59 lat na temat raka szyjki macicy – doniesienia wstępne, Inwestowanie w pielęgniarstwo i poszanowanie praw pielęgniarek – kontrowersje i wyzwania. 146-158.
- Misurewicz-Gabi, (2022). Dorośli często nie wiedzą, iż powinni się zaszczepić. Kurier Medyczny, 7, 28-29.
- Ulman-Włodarz I., Nowosielski K., Romanik M., Pozowski, Jurek M., (2011). Świadomość́ profilaktyki raka szyjki macicy wśród kobiet zgłaszających się do poradni Centrum Medycznego MultiMedis w Krakowie. Ginekologia Polska, 82, 22-25.
- Zawadka , (2023) Human papilloma virus vaccination. Pol Otorhino Rev, 1, 21–25.
