„W krainie złotych liści i jesiennych darów” – Zmysłowe zajęcia rewalidacyjne ASD

🍂 Jesień to czas niezwykły

Jesień to czas niezwykły — barwny, pachnący i pełen zmysłowych doświadczeń, których nie daje żadna inna pora roku. Wystarczy wyjść na szkolny dziedziniec, usiąść pod klonem lub jakąkolwiek alejką, aby zobaczyć prawdziwy spektakl natury: złote liście wirujące w powietrzu, czerwieniejące jabłka, szorstkie kasztanowe łupiny, gładkie żołędzie i ciężkie, pomarańczowe dynie. To pora, która naturalnie zaprasza do zatrzymania się, poczucia „tu i teraz” oraz zanurzenia dłoni i zmysłów w świecie kolorów, faktur i zapachów.

Dla uczniów ze spektrum autyzmu jesień może być szczególnie wartościową przestrzenią edukacyjną. Natura oferuje bodźce, które są prawdziwe, przewidywalne i osadzone w konkretnym doświadczeniu — a to sprzyja poczuciu bezpieczeństwa. Rozwijanie zmysłów poprzez dotyk, zapach, obserwację i ruch wspiera regulację emocji, koncentrację, komunikację i tworzenie własnych reprezentacji świata. Gdy dołączymy do tego elementy mindfulness — proste ćwiczenia uważnego oddechu, uważnego dotyku i świadomego patrzenia — zajęcia stają się nie tylko nauką, ale i wyciszającym, kojącym rytuałem.

Stworzenie jesiennego scenariusza rewalidacyjnego opartego na opowieści, sensoryce i uważności pomaga uczniom:

✔ rozwijać percepcję wzrokową, słuchową, zapachową i dotykową,
✔ doświadczać świata poprzez działanie, a nie teorię,
✔ trenować komunikację — słowem, gestem, wyborem, symbolem,
✔ regulować emocje w bezpiecznej, przewidywalnej strukturze,
✔ budować pozytywne skojarzenia z nauką i własną aktywnością.

Ten scenariusz zajęć został stworzony specjalnie z myślą o dzieciach i uczniach ze spektrum autyzmu — tak, aby tempo było spokojne, instrukcje jasne, a bodźce pozytywne, przyjazne i nienachalne. Praca z liśćmi klonu, kasztanami, jabłkami, gruszkami czy dyniami staje się w takim ujęciu nie tylko formą terapii i edukacji, ale również jesienną przygodą, która budzi ciekawość, uruchamia zmysły i wycisza ciało oraz umysł.

W kolejnych częściach artykułu znajdziesz gotowy scenariusz krok po kroku — z bajką, sensoryką, mindfulness, ruchem, plastyką i wyciszeniem — wszystko po to, aby jesień stała się dla Twoich uczniów piękną i wspierającą lekcją kontaktu z naturą, światem i samym sobą.

Grupa odbiorców

Uczniowie ze spektrum autyzmu (np. klasy 1–4 lub grupa mieszana), poziom dostosowany do indywidualnych potrzeb – czas zajęć ok. 40–45 minut.

Cele ogólne

• Rozwijanie percepcji wzrokowo-dotykowej i zmysłu dotyku poprzez kontakt z naturalnymi materiałami (liście, kasztany, żołędzie, dynie, jabłka, gruszki)
• Wzmacnianie uważności (mindfulness) — uczucie „tu i teraz”, kontakt ze swoją percepcją, spokojne oddechy
• Rozwijanie mowy i komunikacji (nazewnictwo, krótkie zdania, pytania „co czuję?”, „jak to wygląda?”)
• Wzmacnianie tzw. „zmysłowej bajkowej wyobraźni” – poprzez opowieść, wyciszenie, scenariusz sensoryczny
• Budowanie poczucia bezpieczeństwa, przyjemności i euforii z doświadczenia przyrody w jesiennej odsłonie

👉 Przeczytaj:

Potrzebne materiały

• Duża tkanina jako „dywan przyrody” – np. pomarańczowa lub brązowa + kolorowe liście (żółte, pomarańczowe, czerwone) + kasztany, żołędzie, małe dynie, jabłka, gruszki (lub ich plastikowe repliki jeżeli trudność z natychmiastowym dostępem)
• Miski lub koszyki na naturalne materiały
• Kartki papieru, kredki/mazaki w kolorach jesieni
• Miękka mata lub poduszki do wyciszenia
• Jeśli możliwe: nagranie spokojnej muzyki (poniżej) lub dźwięków jesieni (np. szelest liści)
• (Opcjonalnie) małe chusteczki-opaski do zawiązania oczu w jednym ćwiczeniu — tylko wtedy, gdy uczniowie są na to gotowi i akceptują taką formę

Nagranie spokojnej jesiennej muzyki:

🍁 Opowieść dla dzieci: „Witaj Jesień!”

🍂 Jesień przyszła do nas cichutko. Pewnego dnia liście zaczęły zmieniać kolory, a wiatr zatańczył między gałęziami drzew.
🌳 Drzewa przygotowują się do zimy – dlatego ich liście stają się żółte, pomarańczowe, czerwone i brązowe.
🍁 Liście spadają na ziemię, tworząc miękki, kolorowy dywan, po którym możemy chodzić, skakać i szeleścić stopami.
🍎 Jabłka i gruszki dojrzewają w sadach, pachną słodko i soczyście.
🎃 Dynie rosną na polach, są duże, ciężkie i mają piękny, pomarańczowy kolor.
🌰 Kasztany i żołędzie spadają z drzew – mogą być gładkie, twarde albo szorstkie.
🍃 Wiatr jesienią jest odrobinę chłodniejszy, ale wciąż zaprasza nas do zabawy na dworze.
🧤 Czas zakładać cieplejsze ubrania – bluzy, czapki i szaliki, żeby było nam miło i przytulnie.

👃 Jesień możemy:

👀 ZOBACZYĆ — kolory: żółty, czerwony, pomarańczowy, brązowy
👂 USŁYSZEĆ — szelest liści pod stopami
👃 POCZUĆ ZAPACHEM — jabłka, dynie, mokre liście po deszczu
✋ POCZUĆ DOTYKIEM — gładkie kasztany i szorstkie liście
👄 POSMAKOWAĆ — sok jabłkowy, pieczone jabłka, gruszki

🌟 Zakończenie opowieści

Jesień to cudowna pora roku. Kolorowa, pachnąca i pełna skarbów natury. Dziś poznamy ją jeszcze lepiej — dotykiem, wzrokiem, zapachem i… wyobraźnią.
Gotowi na jesienną przygodę? 🍁😊

🍁 Przebieg zajęć

1. Przywitanie i atmosfera (ok. 5 min)
– Nauczyciel/terapeuta wita dzieci, zapowiada temat: „Dziś wybierzemy się w bajkową podróż do krainy złotych liści i jesiennych darów”.
– Zaproszenie: „Usiądźmy wygodnie na macie/poduszkach, zamknijmy chwilę oczy i wciągnijmy powoli powietrze… wydech…”. Krótka chwila uważnego oddechu: „Poczuj swoje ciało, uszy, ręce…”.
– Prośba: „Otwórz oczy i spójrz wokół – co widzisz? Jakie kolory jesieni dzisiaj do nas przyszły?”

👉 Przeczytaj:

2. Opowieść sensoryczna („Bajka o liściu klonu”) (ok. 5-7 min)
– Nauczyciel opowiada prostą bajkę: „Był sobie listoklubny liść klonu, który pewnego ranka obudził się i zobaczył, iż stał się złoty… Patrzył, jak jego brat liść, żółty i pomarańczowy, tańczy na wietrze… A potem…”.
– Podczas opowieści dzieci dotykają liście klonu (lub kilka egzemplarzy) — „poczuj jego żyłki/nerwy pod cienką skórką”, „jak wygląda jego kształt?”, „czy jest szorstki czy gładki?”.
– Pytania: „Liść klonu szepnął: ‚Zobacz, mam dziś kolor słońca + pomarańczy’. Czy ty kiedyś taki widziałeś?”.
– Cel: aktywizacja zmysłów, obrazów, dotyku, kolorów, nazewnictwa – „liść klonu”, „żółty”, „pomarańczowy”, „klon”, „wiatr”.

3. Strefa dotyku i kolorów (ok. 10 min)
– Na tkaninie rozłożone są różnorodne jesienne dary: liście (różne kolory i kształty), kasztany, żołędzie, jabłka, gruszki, małe dynie.
– Dzieci są zaproszone do „zanurzenia się” rękami: dotknij, potrzyj, pogłaszcz, powąchaj (jabłko, gruszkę) — nauczyciel mówi: „Zamknij oczy jeżeli chcesz, dotknij – co czujesz?”.
– Zadania ułatwiające:

• „Znajdź liść, który jest najbardziej żółty”.
• „Poczuj kasztan – jaki jest: twardy, gładki, a może z kolcem?”.
• „Weź jabłko – powąchaj – czy to zapach słodki, świeży?”.
• „Poczuj małą dynię – jest chłodna czy ciepła? Kolor?”.
  – Nauczyciel prowadzi: „Ustawiamy rękę na jabłku… wdech… i wydech… czuję jak moja dłoń opowiada historię jabłka”.
  – Można włączyć cichą muzykę („szelest liści”) lub odgłosy jesieni w tle, aby stworzyć atmosferę.

4. Ćwiczenie „Wiatr niesie liście” (ok. 5 min)
– Dzieci stoją lub siedzą w kole. Nauczyciel daje każdemu jeden liść (lub każdy ma możliwość chwili). Mówi: „Wyobraź sobie, iż jesteś liściem klonu i wiatr Cię huśta… Podnieś liść nad głowę… powoli opuść…”.
– Podczas ćwiczenia dzieci poruszają liściem w powietrzu: delikatnie w górę-w dół, w bok – jakby wiatr je poruszał.
– Można dodać: „Zamknij oczy (jeśli akceptują) i poczuj delikatny powiew – twój liść tańczy”.
– Celem: połączenie ruchu, wyobraźni, integracji sensorycznej (dotyk + ruch + obraz).
– Następnie krótka refleksja: „Jak się czuję będąc liściem wiatru? Czy jestem spokojny, lekki, wesoły?”

👉 Przeczytaj:

5. Malowanie jesieni – mini-warsztat (ok. 10 min)
– Każde dziecko otrzymuje kartkę i kredki/mazaki w kolorach jesieni (żółty, pomarańczowy, czerwony, brąz, zielony).
– Zadanie: „Narysuj swój liść klonu, albo dynię, albo jabłko i gruszkę, które dziś dotknąłeś / dotknęłaś. Dodaj tło — może być wiatr, może być drzewo”.
– Podczas pracy nauczyciel lub terapeuta podchodzi, zachęca pytaniami: „Jakim kolorem chciałbyś pomalować liść?”, „Czy dynia to duża czy mała? Przyklej ramkę liścia?”.
– Można wstawić element mindfulness: „Przed rozpoczęciem malowania – weź trzy głębokie oddechy… spójrz na swoje przeżycie dotyku… zamknij oczy… pamiętaj chwila gdy poczułeś kasztan… otwórz oczy i zacznij rysować”.

6. Wyciszenie i refleksja (ok. 5-8 min)
– Dzieci siadają wygodnie, nauczyciel zaprasza: „Połóżcie papier przy sobie. Zamknijcie oczy, jeżeli chcecie…”.
– Kilka spokojnych oddechów: „Wdech… wydech… czuję spokój… czuję swój oddech…”.
– Nauczyciel mówi: „Pomyśl o jednym dary jesieni, który dziś dotknąłeś – jaki był? Jak się z tym czujesz?”.
– Prosi dzieci, by w ciszy przez chwilę pomyślały: „Dziękuję liściom za kolor, dziękuję kasztanowi za twardość, dziękuję jabłku za zapach…”.
– Na zakończenie: „Otwórz oczy, uśmiechnij się, posłuchaj jak wszyscy razem mówimy: „Dziękuję jesieni!””.
– Można zakończyć krótkim „rytuałem”: dzieci wstają, klaszczą w dłonie raz, dwa, trzy – i mówią: „Jestem jak liść – wolny, kolorowy, uważny”.

👉 Przeczytaj:

Uwagi dla nauczyciela/terapeuty

• Zwróć uwagę na poziom tolerancji sensorycznej uczniów — jeżeli któryś element jest dla nich trudny (np. zamknięcie oczu, dotyk niektórych materiałów) — zapewnij alternatywę (np. obserwowanie zamiast dotykania).
• Dbaj o jasne instrukcje, prostą mowę, wizualizację jeżeli to możliwe (np. zdjęcie/obraz liścia klonu, dyni).
• Umożliwiaj dzieciom wybór – np. który dar jesieni chcą dotknąć, jaki kolor wybrać – ważne dla poczucia sprawczości.
• W trakcie zajęć obserwuj komfort uczniów — jeżeli ktoś chce opuścić część ćwiczenia lub zamienić na spokojne siedzenie, bądź elastyczny.
• Po zakończeniu warto zrobić krótką rozmowę/fotorelację: pokazać prace dzieci, zapytać co im się najbardziej podobało, co było nowe, co chcieliby następnym razem.
• Możesz wykorzystać zdjęcia lub ilustracje jesiennych materiałów jako wprowadzenie — np. liście klonu, dynie, jabłka, kasztany — oraz przygotować wizualną kartę „kolory jesieni” (żółty, pomarańczowy, czerwony, brąz) jako wsparcie percepcji.

Dostosowania i rozszerzenia

• Dla uczniów starszych lub bardziej zaawansowanych: dodaj mini-zadanie „znajdź w klasie/na zewnątrz liść klonu i zabierz go do obserwacji przez tydzień”.
• Możesz wpleść elementy pracy grupowej: np. „stwórzcie wspólnie wielką dynię z liści i kasztanów” – rozwijając motorykę dużą i współpracę.
• Można włączyć wycieczkę na zewnątrz (jeśli pogoda pozwala) – by zebrać naturalne materiały samodzielnie, co zwiększa zaangażowanie sensoryczne i kontakt z naturą.

👉Powiązane artykuły:

• 🔗 Zajęcia rewalidacyjne: Trening uważności (mindfulness) dla uczniów z ASD – Obserwowanie zmian w przyrodzie
• 🔗Jak uczyć dzieci-uczniów ze spektrum autyzmu o jesieni? Poradnik dla pedagogów i nauczycieli
• 🔗Spokojna Jesienna Przygoda – Zajęcia mindfulness dla przedszkolaków ze spektrum autyzmu
• 🔗ARKUSZE
• Sikorka bogatka – arkusz pracy dla ucznia ze spektrum autyzmu
• Gruszka – arkusz pracy dla ucznia ze spektrum autyzmu
• Poznaj dynię – arkusz pracy dla ucznia ze spektrum autyzmu
• Liść klonu – arkusz pracy dla ucznia ze spektrum autyzmu
• Liść dębu – arkusz pracy dla ucznia ze spektrum autyzmu
• Liść jarzębiny – arkusz pracy dla ucznia ze spektrum autyzmu
• Muchomor czerwony – arkusz pracy dla ucznia ze spektrum autyzmu

FAQ – Najczęściej zadawane pytania

1. Dlaczego jesień to dobry czas na zajęcia sensoryczne dla uczniów z ASD?
Jesień oferuje różnorodne bodźce naturalne: kolory, zapachy, faktury i dźwięki liści. Dzięki temu dzieci mogą doświadczać świata poprzez zmysły w sposób bezpieczny i przewidywalny. Naturalne materiały sprzyjają regulacji emocji, skupieniu uwagi i rozwijaniu komunikacji.

2. Jakie materiały najlepiej wykorzystać podczas jesiennych zajęć rewalidacyjnych?
Najbardziej angażujące są materiały naturalne: liście klonu, liście dębu, kasztany, żołędzie, szyszki, jabłka, dynie, gruszki oraz gałązki. Dobrze sprawdzają się też chusty w kolorach jesieni, sensoryczne pudełka z liśćmi i przedmioty o różnych fakturach.

3. Czy ćwiczenia mindfulness są odpowiednie dla dzieci z autyzmem?
Tak, pod warunkiem iż są krótkie, proste i prowadzone w przewidywalnej strukturze. Uważny oddech, „uważny dotyk” czy „uważne patrzenie” pomagają dziecku uspokoić ciało, zmniejszyć napięcie i lepiej regulować emocje.

4. Co zrobić, jeżeli dziecko nie chce dotykać liści lub innych darów jesieni?
To naturalne — nie każde dziecko akceptuje kontakt dotykowy. W takiej sytuacji można zaproponować alternatywę: oglądanie, wąchanie, słuchanie szelestu lub użycie narzędzia (np. pęsety, łyżki). Ważne jest, aby nie zmuszać i pozwolić dziecku uczestniczyć w swoim tempie.

5. Jak wspierać komunikację podczas takich zajęć?
Pomocne jest używanie jasnych zdań, pytań zamkniętych, gestów, etykiet słownych oraz tabliczek z piktogramami. Można też zachęcać ucznia do wskazywania, wybierania, nazywania kolorów i prostych odpowiedzi typu: „lubię / nie lubię”, „ciepłe / zimne”, „gładkie / szorstkie”.

6. Ile czasu powinny trwać jesienne zajęcia rewalidacyjne?
Optymalny czas to 30–45 minut. Warto pamiętać o spokojnym rytmie, przerwach sensorycznych i krótkim wyciszeniu na zakończenie.

7. Czy ten scenariusz można wykorzystać w pracy indywidualnej i grupowej?
Tak. Zajęcia sprawdzą się zarówno w terapii indywidualnej, jak i w małej grupie. W pracy indywidualnej można wydłużyć część sensoryczną, a w grupie — wzmocnić element wspólnego tworzenia (np. „jesiennego dywanu” z liści).

📚 Chcesz wiedzieć więcej?

Przeczytaj:
📕 eBooki
📗 Pakiety lekcyjne

🔑 Wiedza dostępna w dwóch subskrypcjach:

💎 Dostęp Premium – 10 zł
📅 Subskrypcja miesięczna – 6 zł

Dzięki nim otrzymasz dostęp do najaktualniejszych narzędzi, wzorów i scenariuszy dla nauczycieli i terapeutów.

🌐 Otwarta wiedza

Zaglądaj także do naszych 👉 otwartych artykułów na autyzmwszkole.com