Co to jest uzależnienie? To nabyte zaburzenie psychiczne związane z niekontrolowaną potrzebą przyjmowania substancji lub wykonywania jakiejś czynności. Osoba uzależniona traci panowanie nad popędami i zachowaniami. Nałogi niszczą człowieka, są przyczyną wielu problemów i konfliktów w życiu społecznym, a niektóre mogą doprowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych. Jakie są typy uzależnień i czy można pomóc uzależnionym osobom?
Typy nałogów i od czego można się uzależnić?
Szerzej o tym, czym jest uzależnienie, pisaliśmy już wcześniej. Nie będziemy więc skupiać się na samej definicji, wspomnimy jednak o rodzajach uzależnień, a te najogólniej można podzielić na dwie podstawowe kategorie:
- Uzależnienie psychiczne (psychologiczne) – jest silną potrzebą wykonywania jakiejś czynności lub przyjmowania substancji, ale nie prowadzi do poważnych fizjologicznych następstw. Charakterystycznymi cechami uzależnienia psychicznego są: potrzeba poszukiwania i dostarczania środka uzależniającego, wzrost tolerancji na działanie środka, kompulsywna potrzeba dostarczania bodźców kosztem swojego zdrowia i otoczenia, obsesje i natręctwa myślowe związane z czynnością uzależniającą, fizyczne i psychiczne wyniszczenia. Uzależnienia behawioralne polegają na wykonywaniu czynności, wpływających na ośrodek nagrody w mózgu. Należą do nich: internet gry komputerowe, hazard, seks, masturbacja, pornografia, sporty ekstremalne i wiele innych. Uzależnienie psychiczne często wynika z jakiegoś rodzaju cierpienia. Z wielu badań wynika, iż ludzie uzależnieni cierpią z powodu braku umiejętności regulowania swoich emocji. Borykają się oni z niskim poczuciem własnej wartości, często też nie potrafią odnaleźć się w relacjach międzyludzkich i odpowiednio zatroszczyć się o własny komfort.
- Uzależnienie fizyczne (fizjologiczne) – ten rodzaj uzależnienia związany jest z konkretnym wpływem substancji na organizm. Jest wiele mechanizmów w jaki sposób substancje uzależniają, ale wszystkie łączy silna nabyta potrzeba stałego przyjmowania substancji. Jej dostarczenie wiąże się z odczuwaniem pozytywnego (ale niekorzystnego) wpływu na organizm. Odstawienie prowadzi do zespołu abstynencyjnego, związanego z negatywnymi odczuciami, a w skrajnych przypadkach do śmierci. Istnieje duża, choć ograniczona, grupa substancji o potencjale uzależniającym fizycznie: nikotyna, alkohol, opioidy, barbiturany, benzodiazepiny, czy steroidy.
Od czego można się uzależnić?
Uzależnić można się od wszystkiego, choć najczęściej są to uzależnienia behawioralne. Wiele substancji psychoaktywnych np. LSD, THC, kofeina, teina itd. nie powoduje uzależnienia fizycznego, ale może wywoływać silne uzależnienie psychiczne. We współczesnym świecie niestety uzależnieniem oraz zachowaniem nałogowym może być bardzo wiele rzeczy. Najczęstsze typy uzależnień to:
- alkoholizm,
- nikotynizm,
- pracoholizm,
- narkomania,
- lekomania,
- pracoholizm,
- seksoholizm,
- hazard,
- zakupoholizm,
- uzależnienie od telefonu komórkowego, komputera (internetu, gier komputerowych, social mediów),
Jak rozpoznać uzależnienie?
Uzależnienie można rozpoznać, m.in. poprzez obserwowanie swoich zachowań i zmiany stosunku do obowiązków, a choćby potrzeb fizjologicznych. Wiele osób, które są uzależnione od gier komputerowych, social mediów czy internetu, zaniedbują pracę, relacje z rodziną i przyjaciółmi. Uzależnienia często powodują też:
- porzucenie dotychczasowego stylu życia,
- rezygnację z zainteresowań,
- zatracenie poczucia czasu i brak kontroli nad ilością czasu poświęcanego na rzecz, będącą źródłem uzależnienia lub też nad ilością przyjmowanej substancji odurzającej, od której jest się uzależnionym,
- tworzenie wymówek i kłamstw, aby udowodnić, iż osoba uzależniona ma wszystko pod kontrolą,
- rozdrażnienie, a choćby agresja w sytuacji, gdy dostęp do rzeczy, od której osoba jest uzależniona zostanie ograniczony lub niemożliwy.
Kiedy zaczyna się uzależnienie?
Bez względu na rodzaje uzależnień, często mają one swój początek wówczas, gdy człowiek nie może się już powstrzymać od wykonania danej czynności. Nie zdaje sobie sprawy, iż przynosi ona nieprzyjemne skutki lub też dobrze zna już konsekwencje swoich działań, ale mimo to znów sięga po używki lub robi konkretną rzecz. Problem zaczyna być poważniejszy w momencie, gdy osoba uzależniona coraz bardziej traci kontrolę nad daną czynnością. Odczuwa silne pragnienie lub wręcz poczucie przymusu podejmowania konkretnego zachowania. Gdy proces uzależniania się postępuje, pojawiają się także fizjologiczne objawy w momencie odstawienia (ograniczenia lub przerwania) danego obszaru działania.
Angażowanie się przykładowo w zakupy przez internet czy hazard na początku może być źródłem bardzo pozytywnych emocji. Wiele osób w ten sposób pozbywa się stresu i zapomina o codziennych problemach. Dostarcza sobie poczucia ulgi i uwalnia się od napięć. Wykonując daną czynność czuje się świetnie i coraz częściej chce ją powtarzać. Wszystko po to, aby znów poprawić sobie samopoczucie i uciec od rzeczywistości, która niejednokrotnie jest dla nich źródłem bólu, nerwów, żalu i wielu rozczarowań, z którymi nie potrafią sobie poradzić w inny sposób. Jednak zaraz po przyjemnym stanie pobudzenia i chwilowej satysfakcji pojawia się:
- wstyd i zażenowanie,
- wyrzuty sumienia,
- poczucie winy (obwinianie się za brak kontroli nad danym zachowaniem),
- obwinianie innych za swoje decyzje.
Co dzieje się dalej? jeżeli osoba, która wpada w uzależnienie nie otrzyma pomocy lub nie będzie sobie w stanie sama poradzić z uzależnieniem, to prędzej czy później pojawią się negatywne skutki. Zaniedbanie relacji towarzyskich, pracy, własnego zdrowia i obowiązków zawodowych itp. Konsekwencji uzależnień behawioralnych można upatrywać także w sferze finansowej. Dotyczy to zwłaszcza hazardu i zakupoholizmu. Kompulsywne zakupy czy angażowanie się w gry hazardowe gwałtownie pociągają za sobą problemy pieniężne. Osoba uzależniona zadłuża się, pożycza pieniądze od bliskich, zaczyna sprzedawać własne mienie lub w skrajnych przypadkach doprowadza się do bankructwa.
Uzależnienia – terapia. Czy potrzebna jest pomoc specjalisty?
Nałogi negatywnie wpływają na osobę uzależnioną oraz na jej otoczenie, a każde uzależnienie wymaga leczenia lub terapii mającej na celu ograniczenie zachowań kompulsywnych. Nie powinno się zwlekać z podjęciem terapii i zostawiać osoby uzależnionej samej sobie. Warto mieć na uwadze, iż źródłem wielu uzależnień wśród młodych ludzi jest uleganie autorytetom czy presji rówieśników. Zachowania kompulsywne (często zwane też po prostu zachowaniami nałogowymi) mogą być skutkiem m.in. czynników biologicznych (genetycznych, neurobiologicznych), społecznych (rodzinnych, kulturowych) i psychologicznych.
Powszechne są zwłaszcza uzależnienie od nikotyny oraz od alkoholu. Zarówno leczenie alkoholizmu, jak i nikotynizmu powinno być prowadzone przez specjalistę terapii uzależnień i wspierane technikami terapii behawioralnej oraz, o ile będzie taka potrzeba, środkami farmakologicznymi. Sprawdź ofertę: terapia uzależnień Wrocław.
W społeczeństwie przez cały czas nie istnieje pełna świadomość tego, co to jest uzależnienie i jakie typy uzależnień mogą być potencjalnie groźne. Wiele osób uważa, iż uzależnienie to tylko alkoholizm czy narkomania i, iż uzależnić się można tylko od środków psychoaktywnych. Z tego względu inne formy bywają bagatelizowane, a coraz młodsi ludzie wpadają w szpony nałogów.
Z niepokojem obserwujemy tendencję do nałogów u coraz młodszych osób. Dzieci już w wieku wczesnoszkolnym potrafią być uzależnione od telefonów i komputerów, i jest to realny problem, dobitnie ukazujący, iż z nałogami borykają się nie tylko ludzie dorośli, ale choćby dzieci. Wspomnieć trzeba też o rosnącym problemie nikotynizmu, alkoholizmu i narkomanii wśród młodzieży.
Pomoc osobom uzależnionym jest ważna
Uzależnienia, choćby te nietypowe, nie są fanaberią związaną ze słabą wolą, ale są realnym problemem, który może prowadzić do bardzo przykrych konsekwencji zdrowotnych i społecznych. Niezwykle istotne jest, by osoba uzależniona trafiła pod opiekę specjalisty znającego się na terapii danego rodzaju uzależnień. Często bardzo pomocne w terapii uzależnień jest prowadzenie dzienniczka uczuć (więcej o nim przeczytasz tutaj). Leczenie jest procesem długotrwałym i wymagającym zastosowania indywidualnego podejścia; niekiedy wystarczy terapia behawioralno-poznawcza, innym razem niezbędne jest leczenie farmakologiczne. W przypadku ciężkich nałogów może być konieczny pobyt w zamkniętych ośrodkach.
Leczenie jest możliwe i skuteczne, trzeba jednak zrobić ten pierwszy krok i zdać sobie sprawę z istniejącego zagrożenia u siebie lub u kogoś bliskiego. Dolnośląskie Centrum Psychiatrii i Psychoterapii SUPER-ego we Wrocławiu pomaga rozwiązywać problemy z uzależnieniami. Zachęcamy do kontaktu.
