Uzależnienia behawioralne – skuteczna profilaktyka

Czym są uzależnienia behawioralne?

Choć większość ludzi kojarzy uzależnienie przede wszystkim z nadużywaniem papierosów, narkotyków, alkoholu i innych używek, prawda jest taka, iż może ono przybierać wiele różnych form. Jednym z rodzajów uzależnień, który często jest pomijany, jest uzależnienie behawioralne.

Uzależnienie behawioralne występuje wtedy, gdy dana osoba uzależnia się od określonego zachowania lub czynności, na przykład. hazardu, zakupów czy korzystania z mediów społecznościowych. Podobnie jak inne rodzaje uzależnień, uzależnienie behawioralne może prowadzić do szkodliwych konsekwencji, takich jak problemy finansowe, trudności w relacjach z innymi oraz problemy ze zdrowiem psychicznym. Jednak dzięki leczeniu i wsparciu możliwe jest przezwyciężenie uzależnienia behawioralnego i odzyskanie kontroli nad własnym życiem.

Uzależnienie behawioralne to coś, z czym trudno jest walczyć. Przecież, o ile osoba uzależniona od alkoholu czy narkotyków musi po prostu odstawić używkę i już nigdy więcej jej nie używać – co jest procesem też bardzo trudnym i „czysty” alkoholik czy narkoman muszą już wystrzegać się tego i być czujnymi do końca życia, to w przypadku uzależnień behawioralnych nie jest wcale takie proste.

W końcu zakupoholicy nie mogą po prostu przestać robić zakupów. przez cały czas przecież potrzebują robić codzienne zakupy, a od czasu do czasu kupić coś dużego czy w większej ilości. Osoby, które zmagają się z uzależnieniem od Internetu przecież wcale nie mogą całkowicie się od niego odciąć, a osoby, które kompulsywnie się objadają nie mogą przestać jeść. Wymieniać można tak naprawdę bardzo długo – wszystko sprowadza się jednak do jednego: uzależnienia behawioralne to coś, z czym naprawdę trudno walczyć. To też coś, co może dotknąć każdego człowieka i dotyczyć praktycznie każdego aspektu życia.

Rozpoznanie uzależnień behawioralnych

Dla przyjemności robisz z pewnością całe mnóstwo rzeczy. Oglądasz telewizję, robisz zakupy, udzielasz się w mediach społecznościowych czy surfujesz po Internecie. I w tym wszystkim nie ma nic złego – w końcu wszyscy to robią w mniejszym lub większym zakresie. Każdy ma swoją formę spędzania wolnego czasu, która go relaksuje, przynosi wypoczynek i wytchnienie.

Uzależnienie behawioralne nie jest tym, co robisz dla przyjemności. Nie jest Twoim hobby czy pasją. Gdy człowiek dostanie się w szpony uzależnienia behawioralnego to dana czynność staje się dla niego najważniejsza. Stale, obsesyjnie o tym myśli, a jeżeli nie może zaspokoić swojego nałogu wpada w złość, nie panuje nad emocjami i nie radzi sobie z samym sobą. Takie osoby są w stanie zrobić wszystko, byle zaspokoić głód, który powodowany jest przez nałóg.

Osoby, które mają problem z uzależnieniem mają tendencje do tego, by nie zdawać sobie sprawy z faktu, iż są uzależnione. Będą szukały wymówek i usprawiedliwień – zarówno przed samym sobą, jak i przed innymi ludźmi. To wszystko sprawia, iż nie zauważają skali problemu i nie podejmują prób leczenia. Na wszystkie tego typu sugestie mogą reagować gwałtownie. Gwałtowne reakcje to też coś, co zdarza się, gdy taka osoba nagle zostaje odcięta od swojego nałogu – nie może robić zakupów, sprawdzać mediów społecznościowych czy traci telefon i przeżywa właśnie odcięcie od świata wirtualnego.

I choć uzależnienia behawioralne nie wyniszczają organizmu w taki sposób, jak uzależnienie od narkotyków czy alkoholu, przez cały czas mowa tutaj o czymś, co może mieć bardzo negatywny wpływ na życie. W życiu nałogowca w końcu bowiem nadchodzi taki moment, iż nałóg jest ważniejszy niż wszystko inne – rodzina, przyjaciele, praca, prawo, normy społeczne – to wszystko przestaje mieć znaczenie. Całe życie nałogowca skupia się na tym, by zaspokoić swój głód. Za wszelką cenę i bez względu na okoliczności.

Dlatego wszystkie uzależnienia, w tym również uzależnienia behawioralne, tak źle wpływają na ludzi. Nie tylko na osoby, które są nimi bezpośrednio dotknięte, ale też na całe najbliższe otoczenie.

Jeśli więc widzisz, iż ktoś zaczyna poświęcać się czemuś bez reszty – praca, hazard, zakupy, gry komputerowe – i uważasz, iż przekroczył tę zdrową granicę, iż jest w tej chwili w miejscu, w którym zaczyna tracić kontrolę nad własnym życiem – zacznij działać. Takie osoby nie zdają sobie z tego sprawy. A czekanie sprawi tylko, iż problem będzie pogłębiał się coraz bardziej, a osobie uzależnionej będzie coraz trudniej się z nim uporać. Z biegiem czasu, jeżeli problem nie będzie rozwiązywany, pojawi się też coraz więcej problemów w życiu rodzinnym, towarzyskim i zawodowym. To ostatnie może wpłynąć też negatywnie na całą sytuację finansową.

Wszystko jest więc równią pochyłą. Pętlą uzależnienia, z której osoba uzależniona choćby nie musi wcale zdawać sobie sprawy. Dlatego warto zacząć działać, jak najszybciej, by pomóc. W takich przypadkach najlepiej poprosić o pomoc specjalistów. Leczenia behawioralne też podlegają leczeniu. A im szybciej zostanie ono podjęte, tym lepiej. Same dobre chęci nie wystarczą, choćby najszczersza chęć pomocy i wsparcia to też za mało. To wszystko jest bardzo ważne, ale potrzebna jest też fachowa pomoc.

Rodzaje uzależnień behawioralnych

Uzależnienia behawioralne to bardzo szerokie spektrum uzależnień. Pamiętaj, iż za każdym uzależnieniem stoi człowiek i jego historia. Indywidualny bagaż doświadczeń, myśli, skonstruowanego systemu wartości – wszystkie decyzje, które podejmował w życiu doprowadziły go do momentu, w którym stracił kontrolę nad swoim życiem i popadł w jakiś nałóg. A uzależnienia behawioralne są bardzo podstępne. Są bowiem wśród nich zachowania, które mogłyby wydawać się choćby akceptowalne czy pochwalane przez społeczeństwo. Każde uzależnienie behawioralne jest jednak złe i z każdym należy walczyć. A jakie uzależnienia behawioralne mogą się wykształcić u człowieka. Są to, między innymi:

• Uzależnienie od hazardu – gra w karty na pieniądze, ruletka, jednoręki bandyta, automaty w salonach gier, kasyno, choćby na pierwszy rzut oka całkiem niewinne zdrapki mogą popchnąć człowieka w stronę uzależnienia. Nałogowy hazardzista nigdy nie wie, kiedy przestać grać. Każda wygrana wyzwala w nim euforię, choćby jeżeli jest niewielka, a każda przegrana budzi chęć natychmiastowego „odegrania się”. Hazardziści sprzedadzą i zastawią wszystko, bez względu na konsekwencje, byle tylko mieć pieniądze. Łatwo wpadają w spiralę długów, mogą też posunąć się do kradzieży

• Uzależnienie od seksu, seksoholizm – seks to naturalna biologiczna potrzeba człowieka. Seksoholicy jednak pozwolili, by w pewnym momencie całkowicie przejęła ona kontrolę nad ich życiem. Często zmieniają partnerów seksualnych, choćby jeżeli są w związku nie potrafią dochować wierności. Mogą podejmować też zachowania seksualnie niebezpieczne – uprawiać seks z przypadkowymi osobami, również bez zabezpieczenia

• Uzależnienie od pracy, pracoholizm – praca jest ważna i ma znaczenie. W wielu kulturach osoby, które pracują dużo i ciężko są chwalone. Pracoholizm dla wielu może wydawać się wręcz pożądaną cechą. To jednak tylko pozory. Tak naprawdę pracoholicy stawiają pracę ponad wszystko inne – zaniedbują rodzinę, a choćby własne zdrowie – bo praca jest wszystkim, co ma znaczenie dla pracoholika

• Uzależnienie od social mediów – konieczność ciągłego bycia na bieżąco, udzielania w social mediach, wrzucania zdjęć, komentowania, reagowania, udzielania się. Brak Internetu, brak dostępu do mediów społecznościowych może wiązać się z naprawdę gwałtownymi, bardzo emocjonalnymi reakcjami

• Uzależnienie od zakupów, zakupoholizm – osoby uzależnione od zakupów czują przymus wydawania pieniędzy na rzeczy. Kolejny czajnik, choć w domu jest już pięć, kolejna para butów, choćby jeżeli rozmiar jest niewłaściwy, kolejne bibeloty do domu i wiele innych. Osoby uzależnione od zakupów przede wszystkim kupują w sposób nieprzemyślany, impulsywny. Mogą kupować rzeczy, które już w domu i tak mają lub takie, które zupełnie im się nie przydadzą. Zdarza się, iż wstydzą się swoich zakupów, ukrywają kolejne towary czy wydatki, ale przez cały czas nie mogą się powstrzymać przed kupowaniem

• Tanoreksja – tak określa się uzależnienie od przebywania na solarium. Osoby, które są uzależnione od solarium, potrafią chodzić po wielu solariach w ciągu jednego dnia, by mieć jak najdłuższą dawkę naświetlania, która znacząco przekracza bezpieczną, zdrową granicę. Osoby dotknięte tanoreksją potrafią bardzo narażać swoje zdrowie i niszczyć skórę, byle tylko jak najdłużej przebywać w solarium

• Ortoreksja – czy zdrowa żywność to coś złego? Czy coś złego jest w zdrowym stylu życia? Absolutnie nie! Jednak jeżeli zaczyna to być obsesją, to robi się bardzo groźnie.

• Uzależnienie od gier komputerowych – nie ma nic złego w tym, iż ktoś lubi gry komputerowe i w ten sposób spędza wolny czas. Jednak jeżeli gry komputerowe stają się najważniejsze, a granie ma większe znaczenie niż szkoła, uczelnia, praca i rodzina oraz domowe obowiązki, jeżeli całe życie kręci się dookoła gier, mowa już o uzależnieniu.

To skrócona lista pewnych uzależnień behawioralnych. Wymieniać można naprawdę długo – uzależnienie od Internetu, kleptomania, czyli przymus kradnięcia drobnych przedmiotów, kompulsywne objadanie się – tak naprawdę uzależnić się można od wszystkiego. I nikt nie może powiedzieć, iż akurat jemu taka sytuacja w żaden sposób nie grozi.

Leczenie uzależnień behawioralnych

Leczenie uzależnień behawioralnych wcale nie jest łatwym zadaniem. To proces długi i ciężki. W ogromnej mierze uzależniony od chęci i motywacji drugiej osoby do pracy nad sobą i zmiany swoich przyzwyczajeń. A trzeba pamiętać o tym, iż wszystkie nałogi są bezwzględne i podstępne. Osoby uzależnione bardzo często nie zdają sobie sprawy ze swojego uzależnienia, bagatelizują słowa innych i nie słuchają słów ludzi, którzy są im przychylni. Oni nie widzą nic złego w swoim zachowaniu i nie rozumieją dlaczego inni widzą w tym jakikolwiek problem. Czasami wystarczy rozmowa z osobami bliskimi. Poważna konfrontacja i wyjaśnienie, jak sytuacja naprawdę wygląda. Takie konfrontacje z osobami, które dana osoba kocha i którym ufa mogą przynieść wiele dobrego. Nie mogą jednak zmienić się w festiwal oskarżeń. Trudno w takich chwilach poskromić własne emocje, jednak ważne jest to, by przede wszystkim uświadomić uzależnionemu jego problem i skalę problemu.

• W przypadku uzależnień behawioralnych stosowana jest przede wszystkim terapia poznawczo-behawioralna. Pozwala ona dotrzeć do źródła problemu i uczy wypracowania nowych, zdrowszych wzorców postępowania i myślenia. Podczas terapii pacjent uczy się także, w jaki sposób walczyć ze stresem w sposób zdrowy i adekwatny oraz nie wracać do nałogu.

Podczas terapii pacjent wraz z psychoterapeutą opracowują też plan działania – tutaj dyscyplina i motywacja są naprawdę bardzo ważne. W końcu nie można całkowicie zaprzestać korzystania z komputera, telefonu czy przestać pracować lub robić zakupy. Dlatego ważne jest wypracowanie odpowiednich schematów działania, opracowanie planu z czasem na tego typu aktywności, ale też na obowiązki domowe czy czas z rodziną. Limity są tutaj naprawdę bardzo ważne. Tak samo ważne jest przewartościowanie życia i zrozumienie, iż nałóg wcale nie jest najważniejszy – jest właśnie nałogiem, czyli czymś co niszczy, ogranicza i nie pozwala się rozwinąć.

• Czasami stosowana bywa również farmakoterapia, jednak najczęściej ma to miejsce w sytuacjach, w których poza uzależnieniem behawioralnym wykształciły się depresja lub zaburzenia lękowe. Wtedy ważne jest, by walczyć z objawami i wyciszać je do tego stopnia, by osoba uzależniona w ogóle była w stanie podjąć terapię i walczyć o nowe, lepsze życie.

Dla osoby uzależnionej ważne jest też mądre wsparcie ze strony bliskich osób. Dlatego duże znaczenie odgrywa tutaj psychoedukacja. Rodzina, która chce pomóc uzależnionemu bliskiemu powinna zrozumieć jak najwięcej z mechanizmów uzależnienia, z którymi boryka się osoba uzależniona. Powinna też umieć wyczuwać momenty, w których uzależnienie może powrócić i nauczyć się odpowiednio reagować w takich sytuacjach.

Żeby naprawić to, co zabrało i zniszczyło uzależnienie i odbudować własne relacje rodzinne warto też rozważyć wspólną terapię rodzinną lub dla par.

Profilaktyka – jak uniknąć uzależnień behawioralnych?

Profilaktyka to działania, które mają na celu zapobieganie problemu zanim jeszcze wystąpi. Jednak w przypadku uzależnień behawioralnych trudno może być wyczuć ten moment. W końcu o ile w przypadku uzależnienia od narkotyków już pierwszy kontakt z niedozwolonymi substancjami jest sygnałem do działania, trudno postępować tak w przypadku rozwijającego się pracoholizmu czy zakupoholizmu. Dlatego należy działać całościowo.

Na wystąpienie uzależnień behawioralnych szczególnie narażone są osoby o niskiej samoocenie czy niskich umiejętnościach psychospołecznych – takie, które nie potrafią nawiązywać kontaktów z innymi ludźmi, nie potrafią radzić sobie ze stresem i własnymi emocjami oraz mają problem z podejmowaniem decyzji, a rzeczywistość wydaje się zdecydowanie je przerastać.

W takich okolicznościach może rozwinąć się uzależnienie behawioralne jako forma eskapizmu od swoich problemów. Daje ono takiej osobie złudne poczucie bezpieczeństwa, akceptacji czy poczucie szczęścia poprzez natychmiastowe stymulowanie ośrodka nagrody w mózgu.

Uzależnienia behawioralne mogą rozwinąć się też u osób, które nie mają w pełni rozwiniętej samokontroli nad tym co robią lub ich system motywacyjny nie działa tak, jak należy.

Trzeba brać pod uwagę też czynniki rodzinne – osoba, która nie znajdzie miłości, poczucia akceptacji i bezpieczeństwa od rodziny, która będzie musiała zmagać się z odrzuceniem, samotnością czy brakiem zainteresowania ze strony rodziny też jest bardziej narażona na wystąpienie uzależnień. Podobnie osoba, która nie znajduje wsparcia, zrozumienia i akceptacji w grupie rówieśniczej lub zostaje ofiarą przemocy ze strony rówieśników.

Dlatego kluczem do zapobiegania rozwojowi uzależnień behawioralnych jest praca nad zapewnieniem dziecku prawidłowych, zdrowych i adekwatnych warunków do rozwoju – także w sferze psychicznej i emocjonalnej. Już od wczesnego etapu życia dziecka warto pracować też nad tym, by miało odpowiednią samoocenę i potrafiło radzić sobie wśród rówieśników – rozwijało zdolności psychospołeczne i własną asertywność. jeżeli nie dostanie tego wszystkiego dziecko i nie rozwinie swoich umiejętności, w życiu dorosłym przez cały czas będzie odczuwać te braki. A uzależnienia behawioralne mogą dotknąć wszystkich – dzieci i młodzież też są na nie bardzo podatne.