Trzy dni bez telefona mogą zmienić aktywność mózgu

Smartfon stał się naszym nieodłącznym towarzyszem. Trudno nam się z nim rozstać. Niemieccy naukowcy bliżej przyglądnęli się temu zagadnieniu i sprawdzili, jakie skutki będzie miało ograniczenie korzystania ze telefona przez trzy dni. Badania z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego wykazały znaczące zmiany aktywności w obszarach mózgu związanych z układem nagrody, które przypominały wzorce obserwowane w uzależnieniu od alkoholu.

Dzisiejsze życie jest zdominowane przez spoglądanie na różnego rodzaju ekrany – komputera, telewizora czy telefonu. Ten ostatni mamy cały czas przy sobie, dlatego na niego spoglądamy najczęściej. Blask telefona jest często ostatnią rzeczą, jaką widzimy, gdy kładziemy się spać i pierwszą, gdy się budzimy. Coraz częściej staje się on przedłużeniem naszego ciała. Wraz ze wzrostem popularności telefonów w ostatnich dekadach, fizyczne, społeczne i psychologiczne konsekwencje nadmiernego z nich korzystania są coraz częściej przedmiotem analiz.

W niedawnych badaniach naukowcy z Uniwersytetu w Heidelbergu i Uniwersytetu w Kolonii w Niemczech sprawdzili, jaki wpływ na mózgu może mieć wprowadzenie restrykcji w korzystaniu ze telefonów. Wyniki analiz pokazały, iż trzy dni bez telefona prowadzi do zmian w częściach mózgu związanych z przetwarzaniem nagrody i pragnieniami, które pod pewnymi względami są podobne zmian obserwowanych u osób uzależnionych od alkoholu czy narkotyków, co sugeruje, iż telefony mogą uzależniać, podobnie jak nikotyna lub alkohol.

Wyniki oraz opis badań ukazał się na łamach pisma „Computers in Human Behavior” (DOI: 10.1016/j.chb.2025.108610).

Nadużywanie telefona

Wcześniejsze prace wykazały związek między nadużywaniem telefona a negatywnymi skutkami dla zdrowia fizycznego i psychicznego. Na przykład od kilku lat specjaliści obserwują, przeważnie u dzieci i młodych dorosłych, nowy zespół określany mianem szyi telefonowej, który przejawia się różnego typu bólami głowy, karku, barków, okolicy międzyłopatkowej oraz drętwieniem rąk (więcej na ten temat w tekście: Szyja telefonowa – nowe zjawisko w dziecięcej Poradni Leczenia Bólu).

W niedawnych badaniach niemieckich naukowców wzięło udział 25 osób w wieku od 18 do 30 lat, które regularnie korzystały ze telefonów. Wśród uczestników było 13 kobiet. Wszyscy zgodzili się ograniczyć korzystanie ze swojego telefona przez 72 godziny. Dozwolone były wyłącznie niezbędne zadania związane z pracą oraz komunikacja z rodziną i bliskimi.

Przed ograniczeniem używania telefonów uczestnicy zostali przebadani, by sprawdzić, czy nie mają żadnych istniejących problemów ze zdrowiem psychicznym. Wypełnili również ankietę, w które opisali swój nastrój i nawyki związane ze telefonem. W ciągu trzech dni restrykcji naukowcy przeprowadzili wśród uczestników testy psychologiczne. Wykonali też skany mózgu dzięki funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI). Czynności te powtórzono po zakończeniu badania.

Uzależnienie od telefona

Po trzydniowym okresie abstynencji od telefona uczestnikom wykonano skany fMRI, podczas których pokazywano im różne zestawy obrazów: neutralne sceny, takie jak różne krajobrazy czy obiekty, obrazy włączonych telefonów i wyłączonych telefonów. To pokazało, iż ograniczenie korzystania ze telefonów prowadziło do zmian aktywności mózgu w obszarach związanych z dopaminą i serotoniną — neuroprzekaźnikami regulującymi nastrój, emocje, a także uzależnienie.

Naukowcy zauważyli też, iż ograniczenie korzystania ze telefonów może przypominać odstawienie substancji uzależniających lub zachcianki żywieniowe. To było zauważalne zarówno u uczestników nie korzystających intensywnie ze telefonów, jak i u tych nadużywających tych urządzeń.

Na podstawie testów psychologicznych nie zaobserwowano jednak żadnych zmian w nastroju uczestników, pomimo ograniczonego dostępu do telefonu. Niektórzy ochotnicy zgłaszali poprawę nastroju, ale nie było to widoczne w danych, jako istotne. Badania nie pokazały, dlaczego zachowania związane ze telefonem wywołały zmiany w aktywności mózgu, ale prawdopodobnie w grę wchodzi kilka czynników. Możliwe, iż nie wszystkie czynności związane z telefonem są tak uzależniające jak inne.

„Nasze dane nie rozdzielają pragnienia korzystania ze telefona i pragnienia interakcji społecznych, a oba te procesy są ściśle powiązane. Chociaż nasze dane pokazują stosunkowo solidne ustalenia bez rozwikłania tych procesów, przyszłe badania powinny zmierzać do zajęcia się tym aspektem” – wskazali naukowcy w publikacji dodając jednocześnie, iż „zidentyfikowane mechanizmy neuronalne mogą znacząco promować zachowania uzależniające u osób nadmiernie korzystających ze telefonów”.

Źródło: Science X Network, Science Alert, fot. PxHere/ CC/0