W artykule tym chciałbym podać trochę wiadomości na temat dużych teleskopów astronomicznych – naziemnego VLT oraz tych umieszczonych na orbicie: Hubble’a i Webba.
Very Large Telescope
Teleskop VLT (Very Large Telescope, czyli Bardzo Duży Teleskop) położony jest na pustyni Atakama w północnej części Chile, w Obserwatorium Paranal na wzgórzu Cerro Paranal (2635 m n.p.m.). Jest to jedno z najsuchszych miejsc na Ziemi (wilgotność powietrza wynosi tu około 5 procent). Należy on do międzynarodowej organizacji o nazwie Europejskie Obserwatorium Południowe. adekwatnie jest to zespół czterech teleskopów optycznych z optyką adaptatywną i optyką aktywną o średnicach zwierciadeł 8,2 m, które są uzupełniane przez cztery przestawne teleskopy optyczne pomocnicze o średnicach 1,8 m. Duże teleskopy noszą nazwy: Antu, Kueyen, Melipal i Yepun.
Poza tymi pozostało zainstalowany teleskop VISTA (Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy) o średnicy zwierciadła 4,1 m oraz VST (VLT Survey Telescope) o średnicy zwierciadła 2,6 m. Ośmiometrowe zwierciadło ma masę 23,5 tony, zaś jego grubość wynosi 17,7 cm. Poszczególne teleskopy mogą prowadzić obserwacje niezależnie lub też wspólnie. VLT Jest najbardziej zaawansowanym instrumentem optycznym na świecie i przez to ma bardzo duży wpływ na astronomię obserwacyjną. Do jego odkryć należy m.in. pierwsze zdjęcie planety pozasłonecznej, śledzenie indywidualnych gwiazd poruszających się wokół supermasywnej czarnej dziury w centrum Drogi Mlecznej i obserwacje poświaty po najdalszym znanym rozbłysku promieniowania gamma.
Teleskop Hubble’a
Teleskop ten porusza się po niskiej orbicie okołoziemskiej, nazwany zaś został tak na cześć amerykańskiego astronoma Edwina Hubble’a. Został on wyniesiony na orbitę 24 kwietnia 1990 roku przez prom kosmiczny Discovery. Teleskop stał się jednym z najważniejszych przyrządów w historii astronomii. Umiejscowienie poza ziemską atmosferą daje tę przewagę nad teleskopami naziemnymi, iż zdjęcia nie są rozmazane oraz podatne na skutki zanieczyszczenia świetlnego. Zwierciadło Hubble’a musiało być wykonane z dokładnością do 10 nanometrów ze względu na szerokie spektrum wykonywanych obserwacji. Wykorzystanie teleskopu umożliwiło m. in. dokładniejsze oszacowanie wieku Wszechświata, czy udowodnienie powszechnego występowania czarnych dziur w centrach sąsiednich galaktyk.
Teleskop Webba
Kosmiczny Teleskop Jamesa Webba, często opisywany jako sukcesor teleskopu Hubble’a, został wyniesiony na orbitę 25 grudnia 2021. Jest to przede wszystkim teleskop podczerwony. Projekt jest nadzorowany przez amerykańską agencję NASA, we współpracy z europejską ESA i kanadyjską CSA. Teleskop został nazwany na cześć Jamesa Webba, drugiego administratora NASA. Pracuje on w bardzo niskiej temperaturze – poniżej −223 °C. System optyczny teleskopu składa się z 4 zwierciadeł, elementów konstrukcyjnych i podsystemów wspomagających. Zwierciadła są wykonane z berylu i pokryte złotem oraz krzemionką. Główne zwierciadło jest zbudowane z 18 sześciokątnych elementów ułożonych w formie plastra miodu. Najważniejszymi celami badawczymi są: obserwacje pierwszych gwiazd powstałych po Wielkim Wybuchu, badanie formowania się i ewolucji galaktyk, badanie powstawania gwiazd i systemów planetarnych.
Te opisane powyżej, wielkie astronomiczne przyrządy mają ogromny wpływ na rozwijanie wiedzy o kosmosie. Ich stworzenie wymagało użycia bardzo zaawansowanych technologii, efekty zaś można podziwiać na wykonanych przez nie zdjęciach.
Opracowanie wpisu w ramach odbywanego Stażu: Piotr Jędrasik
