W naszym kraju temat przemocy wobec dzieci uprawiających sport wyczynowo jest przez cały czas pomijany i mało dostrzegany, a skala wiedzy na temat negatywnych doświadczeń młodych sportowców jest mocno ograniczona.
Tymczasem badania przeprowadzone w innych krajach, w tym w Wielkiej Brytanii, Belgii, Holandii i Kanadzie, jednoznacznie ukazują, iż istnieje znaczący problem przemocy wobec dzieci w sporcie.
Mimo dużego zainteresowania sportem w Polsce, do tej pory brakowało badań oceniających skalę przemocy wobec dzieci i nastolatków trenujących sport wyczynowo.
Duży problem
Problem i skalę tego zjawiska postanowiła zbadać Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę. Przeprowadzona diagnoza wśród studentów pierwszych lat uczelni sportowych, którzy w dzieciństwie uprawiali regularnie sport w klubach i związkach sportowych, ukazuje alarmująco wysoki odsetek młodych sportowców doświadczających przemocy sięgający aż 90 proc.
Według badania "Przemoc wobec dzieci w sporcie" doświadczenie przemocy dotyczy 91 proc. dziewcząt i 89 proc. chłopców.
Krzywdzenia ze strony współzawodników doświadczyło 83 proc. badanych, a ze strony osób sprawujących opiekę i kontrolę - 72 proc. Wśród tych ostatnich zdecydowanie najczęściej wskazywano trenera/trenerkę, ale także rodziców, działaczy sportowych, asystentów, masażystów i kierowników drużyn.
– Badania „Przemoc wobec dzieci w sporcie” przeprowadzone w styczniu 2024 roku przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę, ma na celu wypełnienie luki w wiedzy poprzez oszacowanie skali występowania różnych form przemocy doświadczanej przez dzieci uprawiające sport. W badaniu przyjęliśmy bezpieczną perspektywę retrospektywną, pytając o doświadczenia młodych dorosłych, studentów pierwszych trzech lat studiów na uczelniach sportowych z okresu przed ukończeniem 18 roku życia. W badaniu wzięło udział 693 respondentów – wyjaśnia dr Szymon Wójcik, koordynator działu badawczego Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę.
O jaką przemoc chodzi?
Najczęstszą formą przemocy - jak pokazały badania - jest przemoc emocjonalna, w tym ze strony współzawodników (79 proc.) oraz przemoc emocjonalna i zaniedbanie ze strony osób sprawujących opiekę i kontrolę, czyli rodziców, trenerów i innych osób z otoczenia sportu (65 proc.).
Jednak blisko połowa badanych potwierdziła także przypadki przemocy fizycznej. Ta ze strony osób sprawujących opiekę i kontrolę dotknęła 41 proc. respondentów, a przemoc ze strony współzawodników - 33 proc.
Niestety młodych sportowców dotykają też przypadki przemocy seksualnej. Zgłosiło ją w badaniu odpowiednio 11 proc. i 30 proc. ankietowanych.
Przykłady przemocowych zachowań wobec młodych sportowców to np. bezwzględne, agresywne czy lekceważące traktowanie, krzywdzące komentarze, poniżanie, groźby, działania prowadzące do przetrenowania zawodnika i nadmierne wymagania fizyczne.
Może to być też zmuszanie do poniżania przeciwnika lub przyzwolenie na to, uderzenie, popchnięcie, groźba porzucenia, przesadna krytyka, zmuszanie do dodatkowych treningów lub treningów mimo kontuzji, obraźliwe komentarze o charakterze seksualnym, rozmowy o charakterze seksualnym, dotyk o takich charakterze lub zmuszenie do kontaktu seksualnego.
Mała świadomość, wstyd, brak wsparcia
Mimo ogromnej skali problemu, tylko niewielka część pokrzywdzonych dzieci zwraca się o pomoc do osób dorosłych.
To wskazuje na konieczność zwiększenia świadomości i dostępności wsparcia dla osób pokrzywdzonych przemocą.
Najczęściej o wsparcie osoby dorosłej zwracały się dzieci doświadczające przemocy fizycznej ze strony współzawodników (21 proc.), podczas gdy najrzadziej - osoby pokrzywdzone przemocą fizyczną ze strony osoby sprawującej opiekę i kontrolę (9 proc.).
Przemoc seksualna również rzadziej skłaniała dzieci do zwrócenia się o pomoc niezależnie od tego, czy przemoc pochodziła od współzawodników (15 proc. zgłaszających), czy opiekunów (14 proc.).
Jednocześnie aż 75 proc. ankietowanych zgodziło się ze stwierdzeniem, iż problem przemocy wobec dzieci w sporcie wymaga zdecydowanych działań ze strony związków sportowych.
Nadal jednak co czwarty badany (43 proc.) zgodził się z opinią, iż trener ma zawsze rację, a co siódmy (68,5 proc.) - iż to, co dzieje się między zawodnikami w szatni powinno pozostać w szatni.
Wpływ na emocje
Wyniki badania potwierdzają także związek doświadczenia przemocy w sporcie w dzieciństwie z wyższym ryzykiem występowania zachowań autodestrukcyjnych, takich jak samookaleczanie i próby samobójcze.
Niemal co czwarta (24 proc.) badana osoba, która uprawiała sport wyczynowo w dzieciństwie, okaleczała się. Częściej były to kobiety niż mężczyźni (33 proc. vs 17 proc.). Ponadto 6 proc. badanych przyznało, iż próbowało popełnić samobójstwo.
Doświadczanie przez młodych zawodników przemocy w środowisku sportowym może powodować problemy ze stabilnością emocjonalną, depresję, zaburzenia odżywiania. Samoocena tych dzieci i ich jakość życia są niższe niż ich rówieśników.
Jak zapobiec przemocy wobec dzieci w sporcie?
Rekomendowane przez FDDS działania mające na celu zapewnienie bezpieczniejszego otoczenia dla dzieci w sporcie obejmują:
wprowadzenie standardów ochrony małoletnich,
prowadzenie profilaktyki przemocy rówieśniczej,
kontrolę kadr trenerskich,
szkolenia dla osób pracujących z dziećmi w sporcie
zapewnienie wsparcia psychologicznego i prawnej pomocy dla osób pokrzywdzonych przemocą.
– Wprowadzanie Standardów Ochrony Małoletnich jest kluczowe. Konieczne jest także koordynowanie działań wszystkich instytucji związanych ze sportem w celu stworzenia bezpiecznego i wspierającego środowiska dla dzieci i młodzieży uprawiających sport. Musimy działać wspólnie, angażując trenerów, rodziców, działaczy sportowych oraz inne instytucje sportowe, aby zapewnić ochronę i wsparcie naszym młodym sportowcom – mówiła Renata Szredzińska, prezeska Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę.
Rzeczniczka praw dziecka Monika Horna-Cieślak zaznaczyła, iż są to pierwsze w Polsce badania dotyczące bezpieczeństwa dzieci w sporcie.
– Chcemy rozwiązać ten problem systemowo – mówiła. – Na pewno bardzo ważna jest ustawa, nad którą pracuje Ministerstwo Sportu, dotycząca zwiększenia bezpieczeństwa dzieci w sytuacji, kiedy dzieci uprawiają sport, trenują aktywności, które sprawiają im euforia i pasję – wskazała.
Raport z badania dostępny jest na stronie Fundacji.
