Zarówno rodzice jak i nauczyciele pragną, aby dziecko adekwatnie do swojego rozwoju, zdobyło takie wiadomości i umiejętności, które umożliwiłyby mu w zgodzie ze sobą i przyjętymi normami prawidłowo funkcjonować w życiu codziennym. Chcemy, by nasze dzieci były: aktywne, zdyscyplinowane, odpowiedzialne, odnosiły sukcesy, żeby były dobrymi, a zarazem szczęśliwymi ludźmi. Często bywa jednak, iż dzieci miewają kłopoty w nauce i zachowaniu. Zadaniem współczesnej szkoły jest zatem nie tylko wychodzenie z ofertą edukacyjną, ale również niesienie pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Ma ona pomóc młodemu człowiekowi przejść przez trudny okres dorastania, kształtować jego postawy oraz w sytuacjach kryzysowych korygować niewłaściwe zachowania i uczyć nawiązywania pozytywnych relacji w społeczeństwie. Zatrudnienie w szkole specjalistów z różnych dziedzin pozwala na trafną diagnozę problemów i optymalne niesienie pomocy.
Jestem pedagogiem pracującym w szkole podstawowej z oddziałami integracyjnymi, gdzie z racji jej specyfiki mamy pod swoją opieką uczniów z różnymi niepełnosprawnościami oraz dysfunkcjami. W tej grupie znajdują się również uczniowie posiadający orzeczenie z uwagi na zagrożenie niedostosowaniem społecznym oraz mający opinię, w której jest zalecenie prowadzenia zajęć socjoterapeutycznych.
A więc czym jest socjoterapia i kto powinien korzystać z takich zajęć? Socjoterapia jest jedną z form pomocy psychologicznej adresowanej do dzieci i młodzieży, przejawiających różnorodne zaburzenia i trudności w funkcjonowaniu psychospołecznym. Uruchamia ona czynniki pomocowe, które wynikają zarówno z roli samego socjoterapeuty jak również z procesów zachodzących wewnątrz małej grupy (Jankowiak, Soroko, 2013).
Głównym celem zajęć socjoterapeutycznych jest poprawa społecznego i emocjonalnego funkcjonowania dzieci oraz nauka nowych umiejętności, które pomogą im lepiej funkcjonować i radzić sobie w sytuacjach trudnych. W obszarze oddziaływań socjoterapeutycznych pozostają m.in. dzieci z zaburzeniami zachowania, nadpobudliwością, agresją, zahamowaniem, niską samooceną, nieśmiałe, dzieci mające problemy szkolne wynikające z parcjalnych deficytów bądź z zaniedbania środowiska.
Zajęcia socjoterapeutyczne dla dzieci polegają na tym, iż biorą one udział w scenkach (sytuacjach społecznych), podczas których uczą się adekwatnych zachowań. Te zachowania powodują odreagowanie napięć emocjonalnych i ułatwiają przyswajanie umiejętności społecznie akceptowanych. Dzieci podczas treningu takich zachowań zaspokajają także własne potrzeby emocjonalne i społeczne, rozwijają swoje zainteresowania. W czasie trwania tych zajęć dzieci uczą się stawiać granice, odmawiać, przełamywać własną nieśmiałość. Uczą się, jak radzić sobie w sytuacjach dla nich stresowych, jak wyrażać emocje i uczucia, samodzielnie podejmować decyzje i brać za nie odpowiedzialność. Jak rozpoznać własne zainteresowania, możliwości ich realizacji.
W mojej grupie znajdują się uczniowie, którzy przejawiają trudne zachowania, takie jak: kopanie innych, krzyczenie, bicie, używanie wulgarnego słownictwa, a także uczniowie, którzy są całkowicie wycofani, nieśmiali, mający problemy z nawiązywaniem adekwatnych relacji społecznych. Uczniów, którzy wykazują postawę opozycyjno-buntowniczą, jest zdecydowanie więcej. W zajęciach uczestniczą zarówno chłopcy, jak i dziewczęta w różnym wieku, dlatego też jest podział na grupy. Tematyka zajęć jest podobna, jednak forma realizacji programu musi być dostosowana do wieku uczestników.
W czasie zajęć wykorzystuję różnorodne metody, takie jak:
- praca w kręgu (pozwala wszystkim uczestnikom grupy na bezpośredni kontakt wzrokowy, zmniejsza dystans między dorosłym a dziećmi);
- rundka (pomaga uczestnikom zwerbalizować swoje uczucia, doświadczenia, każdy uczeń może się wypowiedzieć, a pozostałe osoby słuchają i nie krytykują wypowiedzi);
- „burza mózgów” (pozwala zaktywizować grupę, wyzwala potencjał twórczy, służy generowaniu wielu pomysłów na rozwiązanie danego problemu, uczestnicy zapisują swoje pomysły, które nie są oceniane przez prowadzącego);
- inscenizacje, odgrywanie scenek (metoda ta pozwala na wczucie się w sytuację danej osoby, zrozumienie jej, odreagowanie emocjonalne ze zwrotną informacją od uczniów, którzy przyglądają się danej scence);
- rysunki i prace plastyczne (pełnią istotną funkcję szczególnie dla dzieci, które mają problem z werbalizacją; poprzez rysunki dziecko przekazuje wiedzę o świecie, swój stosunek emocjonalny do danej kwestii, swoje myśli, pragnienia);
- zabawy i gry (pozwalają dzieciom na swobodę, relaks, uwalniają od negatywnych emocji, wprowadzają w dobry nastrój, sprzyjają integracji całej grupy).
Można zadać pytanie: Skąd biorą się niepożądane zachowania, agresja wśród dzieci i młodzieży? Odpowiedź nie jest jednoznaczna. Na takie postawy uczniów składa się wiele czynników: środowisko rodzinne, szkolne (rówieśnicze), pokazywanie przemocy w środkach masowego przekazu (media, Internet), błędy wychowawcze opiekunów (wyśmiewanie, krytyka, niesprawiedliwość), pandemia (izolacja, zawężenie kontaktów społecznych), a także osobowość dziecka podatna na negatywne wpływy z zewnątrz. Wpływ na to mają również rodzice, którzy są zabiegani, poświęcają wiele czasu pracy, są zmęczeni, czasem sfrustrowani nie zawsze chcą lub mają ochotę na czas dla swoich dzieci. Przecież każdy z nas potrzebuje uwagi, zainteresowania, a w szczególności dzieci. jeżeli tego nie otrzymają od najbliższych, to do kogo mają się udać? A więc, pozostają rówieśnicy, świat gier komputerowych, telefony i cała ta elektronika. Dziecko chcąc zostać zauważonym przez rodzica czy w grupie rówieśniczej, będzie wysyłało sygnały. jeżeli te sygnały nie zostaną wychwycone w porę przez otoczenie, mogą przyczynić się do pojawienia się niewłaściwych zachowań, które mogą być agresywne skierowane na siebie oraz innych.
Zajęcia socjoterapeutyczne mają swoistą strukturę. Zwykle realizowane są w blokach tematycznych. Pierwsze spotkanie ma charakter integracyjny, obejmuje ćwiczenia integrujące grupę oraz ma miejsce spisanie kontraktu zajęć. Jest to lista zasad, jakie obowiązywać będą na każdym spotkaniu socjoterapeutycznym. Przykładowe reguły: „Nie oceniamy innych”, „Gdy jedna osoba mówi, inne słuchają”, „Nie śmiejemy się z nikogo”, „Każdy ma prawo odmówić odpowiedzi, gdy nie chce mówić” itp. Zasady mają na celu sprawienie, by każdy poczuł się na zajęciach bezpiecznie. Rozpoczęcie spotkania ma miejsce w chwili, gdy wszyscy uczestnicy zaakceptują reguły. Następnie wykonywane są kolejne ćwiczenia wraz z omówieniem, gdy jest to konieczne. Pod koniec zajęć uczestnicy mają okazję do wymiany doświadczeń i spostrzeżeń. Na kolejnych lekcjach poznajemy się: opowiadamy o sobie, zawsze sprawdzają się różnego rodzaju zabawy i gry, które integrują grupę oraz ośmielają osoby, które są wycofane. Najważniejszą zasadą jest tajemnica naszych spotkań!
Zdarza się, iż mając zaplanowaną lekcję, nie udaje mi się jej zrealizować – dlaczego? Odpowiedź jest bardzo prosta: uczniowie, którzy nie mają poświęconej odpowiedniej uwagi w domu, potrzebują „wygadać się” w szkole osobie, która ich wysłucha. Moi uczestnicy mają czasem do powiedzenia banalne rzeczy, ale dla nich urastają do najwyższej rangi. Temat zajęć mogę zawsze zrealizować na kolejnym spotkaniu, ale nigdy nie mogę zbagatelizować, zostawić moich uczniów, którzy borykają się z jakimiś problemami – większymi czy mniejszymi. Przecież te zajęcia są organizowane tylko i wyłącznie dla nich i to ONI są najważniejsi w tym momencie. Na zajęcia przychodzą chętnie, biorą aktywny udział, wspierają się wzajemnie, panuje naprawdę bardzo miła, luźna atmosfera. Podczas pandemii uczniowie wyrażali chęć spotykania się na platformie, żeby porozmawiać ze sobą, odpowiadać na pytania, które im zadawałam, zdawali relacje ze swoich szkolnych poczynań. To dla mnie jako prowadzącej była bardzo miła informacja zwrotna. Staram się, aby zajęcia były atrakcyjne, twórcze, ale przede wszystkim, aby przekazać im potrzebną wiedzę przez zabawy, rozmowy, rysunki, dyskusje.
Jeśli dzieci zbudują pozytywną relację z prowadzącym, będą się czuły komfortowo, bezpieczne, akceptowane przez osoby biorące udział w spotkaniach, nabiorą zaufania do prowadzącego, to kiedy zaistnieje problemowa, trudna sytuacja, będą wiedziały gdzie przyjść i u kogo szukać pomocy. Bardzo dużo zależy od osoby prowadzącej takie zajęcia, nie chodzi tutaj tylko o posiadane kompetencje (kursy, szkolenia i jeszcze kilka podyplomówek), ale przede wszystkim o osobowość, charakter prowadzącego (z dystansem do siebie, konsekwentnego człowieka, takiego, który jest w stanie czasem poświęcić czas, uwagę, z podejściem do dzieci, a przede wszystkim lubiącego je i wychodzącego z założenia, iż zachowanie dziecka może być złe, ale samo dziecko jest dobre i doszukującego się tego dobra – choć przyznam, iż czasem jest to trudne, ale nie niemożliwe).
Zbliżając się ku końcowi, zajęcia socjoterapeutyczne odpowiednio poprowadzone są bardzo dobrą formą wparcia dla dzieci z różnymi deficytami. Podsumowując, z własnego doświadczenia mogę śmiało stwierdzić, iż zajęcia o charakterze socjoterapeutycznym są bardzo dobrą formą pomocy oraz wsparcia i powinny być realizowane w każdej placówce oświatowej.
Autor: Magdalena Kamińska, pedagog specjalny, socjoterapeutka – Czytelniczka Portalu
Bibliografia:
B. Jankowiak, E. Soroko (2013). Socjoterapia jako forma pomocy psychopedagogicznej [w:] B. Jankowiak (red.) Socjoterapia jako forma pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Teoria i praktyka. Wydawnictwo Naukowe UAM, 33-59
