Schizofrenia we wczesnym stadium charakteryzuje się nietypowymi objawami, a rozwój choroby jest powolny i podstępny. Bardzo ważne jest to, aby w początkowym etapie poprawnie zdiagnozować schizofrenię. Jak zatem poprawnie rozpocząć leczenie i postawić diagnozę?
Początki schizofrenii
W klasyfikacji DSM-5, jak i w klasyfikacji ICD-11, określenie „pierwszego epizodu” zarezerwowane jest dla osób, które nigdy wcześniej nie doświadczyły takiej sytuacji. Schizofrenię o początkowym stadium przypisuje się osobom poniżej 18. roku życia.
– Określenie pierwszego epizodu psychozy będzie się więc odnosiło do pacjentów manifestujących objawy psychozy, którzy są z tego powodu pierwszy raz badani, diagnozowani i leczeni w ramach systemu leczenia psychiatrycznego. Warto zwrócić uwagę, iż określenie „pierwszy epizod psychozy” jest pojęciem szerszym niż „pierwszy epizod schizofrenii czy schizofrenii o wczesnym początku” – mówi prof. dr hab. n. med. Małgorzata Janas-Kozik, kierownik Katedry i Oddziału Klinicznego Psychiatrii i Psychoterapii Wieku Rozwojowego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, pełnomocnik ministra zdrowia ds. reformy psychiatrii dzieci i młodzieży.
Nietypowe objawy schizofrenii
Objawy schizofrenii są nietypowe i najczęściej ujawniają się w okresie nastoletnim. Osoby zmagające się z tą chorobą mają specyficzny sposób wypowiadania się m.in.:
- bardzo często przeskakują z jednego tematu na inny, niezwiązany z sytuacją;
- mają skojarzenia dźwięczne: rymowanie słów typu „zaraz nakaz, zakaz, obcas”;
- niezrozumiała mowa (język);
- udzielanie odpowiedzi niezwiązanych z pytaniem;
- obsceniczne lub wulgarne treści wypowiedzi;
- wrażenie, iż osoba rozmawia z kimś nieobecnym w otoczeniu.
Ponadto kolejnymi objawami mogą być:
- zachowanie, które się niespodziewanie zmienia od dziwacznej nieporadności i podekscytowania do skrajnego pobudzenia i rozdrażnienia, nieadekwatnie do sytuacji;
- objawy niepokoju, lęku;
- trudności w pozostaniu w zamkniętej przestrzeni lub stany bezruchu;
- braku reakcji na komunikaty;
- zaniedbania higieniczne, dziwaczne stroje (zazwyczaj za dużo ubrań naraz, ubiór nieadekwatny do pogody lub okoliczności);
- nieadekwatne reakcje w interakcjach (np. zbytnie skracanie dystansu).
– Im bliżej okresu wczesnej dorosłości, tym bardziej charakter objawów przypomina ten, który kojarzymy z pacjentami dorosłymi. Dla schizofrenii o wczesnym początku charakterystyczne jest narastanie w czasie symptomów związanych z pogorszeniem funkcjonowania w różnych obszarach, izolacją społeczną i zmianą dotychczasowego zachowania. Stąd tak ważna w procesie diagnostycznym pozostaje wnikliwa obserwacja w czasie, połączona z diagnostyką różnicową. Sygnałem alarmowym zawsze będzie sytuacja, gdy dotychczas prawidłowo funkcjonujący i odnajdujący się w swoich rolach społecznych młody człowiek nagle z nich „wypada”. jeżeli dodatkowo pojawiają się w przypadku takiego pacjenta objawy świadczące o społecznej izolacji, zmianie zachowania (polegającej nie tylko na pojawieniu się zachowań agresywnych czy autoagresywnych, ale też np. lękowych), to zawsze jest to sygnał alarmowy – wskazuje prof. Janas-Kozik.
Warto zwracać uwagę na zmiany
– Dezorganizacja mowy ujawniająca się np. poprzez trudności w dokończeniu wypowiedzi jest bardzo czułym wskaźnikiem diagnostycznym. Jako psychiatrzy powinniśmy również zwracać uwagę na zmianę przyzwyczajeń m.in. w zakresie utrzymywania higieny i ubierania się, w obszarze relacji z najbliższym otoczeniem, przybierającej zwykle postać dystansowania się wobec członków rodziny i rówieśników. Sygnałem alarmowym będzie także zmiana ekspresji emocji, a więc albo z jednej strony znaczące obniżenie nastroju i wycofanie, albo z drugiej drażliwość i nadmiarowa reakcja emocjonalna na banalne bodźce z otoczenia. Na to często nakłada się wzmożona podejrzliwość oraz szeroka grupa zachowań zaliczanych do kategorii samookaleczeń – mówi prof. Janas-Kozik.
Jak dodał ekspert do objawów afektywnych należy: depresja, lęki, labilność i drażliwość, jak również zaburzenie myślenia lub funkcji poznawczych.
– Częstym objawem schizofrenii o wczesnym początku, szczególnie w okresie prodromalnym, jest zmiana poczucia siebie lub otoczenia, której dziecko czasami nie potrafi zwerbalizować. Można wówczas usłyszeć od młodego człowieka, iż coś się z nim dzieje, nastąpiła w nim jakaś zmiana, ale nie potrafi on określić precyzyjnie, na czym ona polega. Na to nakładają się zaburzenia behawioralne: wycofanie, podejrzliwość, utrata dotychczasowych zainteresowań i deterioracja w odgrywaniu ról społecznych. Wśród objawów dodatkowych z pewnością należy zwrócić uwagę na stosunkowo częste zaburzenia snu, łaknienia, spadek motywacji czy utratę energii – zaznacza prof. Janas-Kozik.
Jak leczyć schizofrenię?
– Warto mieć na uwadze, iż pierwszy epizod psychozy może współwystępować z zaburzeniem nerorozwojowym, którym jest zaburzenie ze spektrum autyzmu. Różnicując z zaburzeniami afektywnymi należy, zwrócić szczególną uwagę na ewentualne obciążenia w wywiadzie rodzinnym oraz wzorzec dotychczasowego funkcjonowania dziecka. Ponadto stwierdzenie pierwszego epizodu zawsze będzie wskazaniem do wykonania badań z wykorzystaniem neuroobrazowania – podkreśla prof. Janas-Kozik.
Kluczem do przeprowadzenia dobrej terapii jest przede wszystkim wczesne wykrycie choroby. Ponadto leczenie musi być kompleksowe, obejmuje zaangażowanie wielu specjalistów, do których należą: farmaceuci, psychiatrzy, psychologowie.
– Rezygnacja z wdrożenia leczenia farmakologicznego spowoduje odroczenie uzyskania poprawy, pogorszenie stanu pacjenta i dalszą deteriorację. Farmakoterapia powinna też uwzględniać leczenie podtrzymujące, zapobieganie nawrotom i zaostrzeniom. Chciałabym podkreślić, iż włączenie leków wymaga szerokiej oceny funkcjonowania dziecka jako całości, również w środowisku rodzinnym i szkolnym, zebrania wywiadu rozwojowego – wskazuje prof. Janas-Kozik.
Zdaniem ekspertów niezbędne w leczeniu schizofrenii jest podjęcie terapii farmakologicznej. Efekt farmakologii pojawia się najczęściej w ciągu 4-6 tygodni.
– Leczeniem I rzutu będzie w tym wypadku neuroleptyk II generacji w schemacie monoterapii w powoli zwiększanej dawce. Wybór leku powinien być uzależniony od całokształtu obrazu klinicznego, podobnie jak dobór jego postaci, czyli tabletki, iniekcje czy tabletki ulegającej rozpadowi w jamie ustnej. Ta druga kwestia jest także uzależniona od prawidłowo przeprowadzonej edukacji dziecka i rodziny. Pamiętajmy bowiem, iż farmakoterapia wiąże się często z wieloma obawami młodego pacjenta i jego najbliższych. Bardzo ważne jest monitorowanie występowania działań niepożądanych, ze szczególnym uwzględnieniem objawów pozapiramidowych, zaburzeń metabolicznych i hormonalnych, nadmiernej sedacji. W tym kontekście warto pamiętać także o ewentualnych dysfunkcjach seksualnych, ponieważ ta sfera życia w wieku nastoletnim zwykle bywa już istotna – mówi prof. Janas-Kozik.
Schizofrenia w Polsce
Według badań przeprowadzonych przez Agencję Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji w Polsce rozpowszechnienie schizofrenii wynosi w przybliżeniu 400 000 chorych. Najczęściej rozpoznaje się schizofrenię u mężczyzn w wieku 15-25 lat i kobiet w wieku 25-35 lat.
Źródło: umcs.pl, puls medycyny, schizofrenia-reaguj.pl, https://bipold.aotm.gov.pl/assets/files/zlecenia_mz/2021/176/REK/2021_02_17_BP_RP_16_2022_Perphenazin_BIP.pdf (dostęp 13.04.2023).
