Niewystarczający czas usługi asystenckiej i różnicowanie sytuacji osób od 13. do 18. roku życia w stosunku do dorosłych – to niektóre z uwag Rzecznika Praw Obywatelskich do rządowego projektu ustawy o asystencji osobistej. Wątpliwości RPO budzi też możliwa przewlekłość w rozpatrywaniu wniosków o wsparcie.
Rządowy projekt ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami trafił w grudniu do konsultacji społecznych. Rzecznik Praw Obywatelskich przekazał ministerstwu rodziny uwagi do regulacji.
Wątpliwości RPO budzi m.in. niewystarczający średni czas usługi asystencji, różnicowanie sytuacji osób w wieku od 13 do 18 lat w stosunku do osób dorosłych, a także nieznany zakres czynności pielęgnacyjno-medycznych, jakie będzie mógł wykonywać asystent. Rzecznik wskazał ponadto, iż projekt nie przewiduje możliwości złożenia przez osobę z niepełnosprawnością wniosku o asystencję w innej formie niż cyfrowa.
Zgodnie z projektem usługi asystenckie będą przeznaczone dla osób od 13. do 65. roku życia.
RPO zwrócił uwagę, iż w przypadku osób powyżej 18 lat usługa asystencji będzie przysługiwać w wymiarze od 30 do 240 godzin miesięcznie, a w przypadku osób pomiędzy 13. a 18. rokiem życia – od 30 do 80 godzin.
„Wydaje się, iż w przypadku części beneficjentów będzie to niewystarczające. Oznacza to bowiem średnio ok. 8,5 godzin dziennie. Część osób z niepełnosprawnością może zaś wymagać całodobowego wsparcia” – zauważył rzecznik.
Wątpliwości rzecznika budzi także różnicowanie sytuacji osób w wieku od 13 do 18 lat w stosunku do osób dorosłych.
„Zdecydowanie niesatysfakcjonująca jest liczba godzin asystencji: osoba w wieku od 13 do 18 lat będzie mogła skorzystać maksymalnie z 20 godzin tygodniowo oraz niecałych 3 godzin dziennie” – podkreślił.
Zwrócił uwagę, iż liczbę godzin asystencji ma się zmniejszać o 50 proc. w okresie korzystania z usług w placówce oświatowej niezapewniającej całodobowej opieki. Jak dodał, biorąc pod uwagę obowiązek szkolny, najmłodsi będą mogli liczyć na wsparcie jedynie w zakresie od 15 do 40 godzin miesięcznie, czyli ok. 1,5 godziny dziennie.
„Tymczasem również oni mogą wymagać wsparcia, aby móc spędzać czas i uczestniczyć w zajęciach rekreacyjnych i innych aktywnościach wraz z rówieśnikami. Tak znaczne ograniczenie liczby godzin prowadzi do wniosku, iż wsparcie nie będzie całkowicie zaspokajać realnych potrzeb tej grupy” – ocenił rzecznik.
Według projektu prawo do asystencji osobistej ustala zespół, czyli – zdaniem RPO – prawdopodobnie wojewódzki zespół ds. orzekania o niepełnosprawności. Zdaniem rzecznika spowoduje to dodatkowe obciążenie związane z kumulacją obowiązków orzeczniczych.
Ze skarg do RPO wynika przewlekłość rozpoznawania wniosków o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia. Zdarzają się przypadki niedochowania terminu trzech miesięcy na rozpatrzenie sprawy, duży jest odsetek wniosków niezałatwionych. Przeciążenie zespołów powinno być zatem uwzględnione przy tej regulacji.
RPO podkreślił przy tym potrzebę przeprowadzenia reformy systemu orzecznictwa do celów rentowych i pozarentowych. Aktualnie – jak wskazał – jest siedem systemów orzekania o niepełnosprawności, w tym cztery, gdzie ustala się uprawnienia do świadczeń rentowych (w ramach ZUS, KRUS, MSWiA i MON), piąty – o stopniu niepełnosprawności, szósty – w zakresie potrzeby kształcenia specjalnego oraz siódmy – w zakresie ustalania poziomu potrzeby wsparcia.
Rzecznik przypomniał, iż do dziś prace w celu ujednolicenia systemu nie zostały zrealizowane.
Zdaniem rzecznika ponownego namysłu wymaga ograniczenie asystencji osobistej do osób, które nie ukończyły 65 lat.
„Opiera się to na stereotypowym założeniu, iż osoby starsze nie pozostają w zatrudnieniu lub nie wracają na rynek pracy. Granica wieku nie może stanowić cezury dostępności usług asystenckich. Wprowadzone kryterium wieku powinno uwzględniać inne działania w celu udzielenia wsparcia osobom starszym” – podkreślił rzecznik.
Zwrócił uwagę, iż systemowa asystencja będzie przysługiwać osobom dorosłym do ukończenia przez nie 65 lat, które uzyskały co najmniej 80 punktów, i osobom w wieku 13-18 lat z orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami. Z uzasadnienia wynika, iż osoby z niepełnosprawnością inną niż opisana (w tym m.in. osoby starsze) będą mogły korzystać z asystencji osobistej w dotychczasowym kształcie.
Obecnie usługi asystenckie realizowane są przez MRPiPS w ramach czasowych programów kierowanych do samorządów i organizacji pozarządowych.
W konsekwencji – jak zauważył RPO – wraz z wejściem ustawy w życie powstanie dualizm asystencji „systemowej” i „programowej”. Asystencja systemowa – oparta na akcie rangi ustawowej – jest rozwiązaniem korzystniejszym w porównaniu z asystencją opartą na programach.
Rzecznik zaznaczył, iż niejasny jest też status asystenta osobistego samodzielnie zatrudnionego przez osobę z niepełnosprawnością. RPO jest zaniepokojony dopuszczeniem do świadczenia asystencji osób bez „żadnego szczególnego doświadczenia”.
Rzecznik zwrócił się do ministry rodziny Agnieszki Dziemianowicz-Bąk o uwzględnienie uwag w pracach nad projektem. (PAP)
kkr/ joz/, fot. pexels.com
Data publikacji: 18.01.2025 r.
