Najpilniejszą potrzebą polskiej psychiatrii jest opieka środowiskowa. Psychiatrzy apelują o jej szybkie wprowadzenie do nowego modelu psychiatrii, co jest zgodne z założeniami Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2023–2030. Reforma zachodzi jednak zbyt wolno, ponieważ dużą barierą są niewystarczające nakłady finansowe.
Problem zaburzeń psychicznych narasta, zarówno w ujęciu globalnym, jak i regionalnym. Według ekspertów rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych zwiększa się wraz z wiekiem – od 19,2 proc. w wieku 18–29 lat, czyli u młodzieży wchodzącej w dorosłość, aż do 34,2 proc. w wieku powyżej 65 lat, tj. u osób w drugiej połowie siódmej dekady życia, czyli w czasie wchodzenia w starość. Wówczas zaburzeń pojawia się więcej, również dlatego, iż seniorzy już coraz częściej poszukują aktywnie pomocy.
Ponad pół miliona dzieci i młodzieży cierpi na zaburzenia psychiczne, z czego ponad 200 tys. to dzieci w wieku 7–11 lat i ponad 350 tys. młodzieży w wieku 12–17 lat. Zaburzeń lękowych, doświadcza ponad 300 tys. dzieci i młodzieży (ok. 8 proc. dzieci i 7 proc. młodzieży), zaburzeń nastroju, w tym depresji ok. 70 tys. młodych ludzi, z czego zdecydowana większość to nastoletnia młodzież. Różnego rodzaju zaburzenia stwierdzano też u około 16 proc. dzieci do szóstego roku życia, tj. ponad 420 tys.
– Mniej więcej co czwarty człowiek w populacji dorosłych kiedyś w życiu doświadcza problemów zdrowia psychicznego. Odsetek tych, którzy cierpią bardziej na cięższe postacie zaburzeń psychicznych, to jest kilka procent populacji. Natomiast jeżeli liczyć wszystkich, którzy potrzebują informacji, wsparcia, to jest liczba przekraczająca już potrzeby w milionach – wskazuje prof. dr hab. n. med. Jacek Wciórka, psychiatra z Instytutu Psychiatrii i Neurologii.
30 października 2023 roku rozporządzeniem przyjęty został program, który ma zapewnić osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronną i powszechnie dostępną opiekę zdrowotną blisko miejsca ich zamieszkania. Jednak wprowadzenie nowego modelu opieki środowiskowej napotyka szereg problemów i barier. Jedną z zasadniczych jest bariera finansowa, związana z niskim finansowaniem psychiatrii na tle innych państw europejskich.
– Głównym celem Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w obecnej edycji na lata 2023–2030 jest wprowadzenie nowoczesnego środowiskowego modelu opieki psychiatrycznej, a dodatkowym celem przeciwdziałanie stygmatyzacji i dyskryminacji osób z zaburzeniami psychicznymi. Jednak ten najważniejszy cel to środowiskowy model, czyli reforma opieki psychiatrycznej – zaważa dr Marek Balicki, członek Rady ds. Zdrowia Psychicznego przy Ministrze Zdrowia.
Trwająca reforma psychiatrii dotychczas główny nacisk kładła na zabezpieczenie psychiatrii dzieci i młodzieży, zwłaszcza zbudowanie od zera systemu opieki środowiskowej – pierwszego poziomu referencyjności. Od 2020 roku zostało stworzonych około 500 placówek tego typu, a także ponad około 200 miejsc realizujących świadczenia na drugim poziomie. W każdym województwie działa też trzeci poziom referencyjny, czyli Ośrodek Wysokospecjalistycznej Całodobowej Opieki Psychiatrycznej. Reforma psychiatrii dorosłych postępuje wolniej, ale również tu główny nacisk należy położyć na opiekę środowiskową.
– Niedobór specjalistów, złe warunki lokalowe, brak inicjatyw dotyczących profilaktyki zdrowia psychicznego – to wszystko składa się na te niedostatki i wyzwania, z którymi musimy się mierzyć – ocenia dr n. med. Tomasz Szafrański z Wolskiego Centrum Zdrowia Psychicznego.
Jak dodaje, konieczne są takie zmiany w polskim systemie opieki dotyczącym zdrowia psychicznego, które wprowadzą nowoczesny, dostosowany do potrzeb, dostępny dla wszystkich system, który będzie funkcjonował na zasadach psychiatrii środowiskowych.
– Cała reforma opieki psychiatrycznej w Polsce zmierza do tego, żeby pomoc dostępna była blisko i szybko, i żeby była dobrej jakości, skoordynowana, wielostronna, to znaczy nieograniczająca się tylko do przepisania leków, ale także do pomocy psychologicznej i wsparcia społecznego – wyjaśnia prof. Jacek Wciórka
Dr Tomasz Szafrański podkreśla, iż konieczne są takie zmiany w polskim systemie opieki dotyczącym zdrowia psychicznego, które wprowadzą nowoczesny, dostosowany do potrzeb, dostępny dla wszystkich system, który będzie funkcjonował na zasadach psychiatrii środowiskowych.
W tym roku kończy się program pilotażowy w centrach zdrowia psychicznego (CZP), który działał od 2018 roku. Jego celem było przetestowanie środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej. Według ekspertów po zakończeniu pilotażu powinno nastąpić wdrożenie rozwiązań systemowych. Grupa robocza Kongresu Zdrowia Psychicznego i Porozumienia na rzecz realizacji NPOZP opracowała 40 rekomendacji, których realizacja ma umożliwić optymalne wdrożenie nowego modelu.
Info: Newseria, oprac. IKa
Data publikacji: 17.02.2025 r.
