Problemy zdrowotne związane z okresem menopauzalnym

Menopauza to najważniejszy etap w życiu kobiety, podczas którego następują w organizmie istotne zmiany hormonalne. Mogą one (ale nie muszą!) prowadzić do problemów zdrowotnych takich jak osteoporoza, choroby serca czy depresja. Jakie objawy zwykle towarzyszą menopauzie i jak skutecznie im zapobiegać? Przeczytaj, aby dowiedzieć się, jak dbać o zdrowie i poprawić jakość życia w tym wyjątkowym dla kobiety czasie.

Menopauza – czas przejścia

Menopauza stanowi u kobiety czas przejścia między okresem rozrodczym a wiekiem starszym, gdy te możliwości organizmu zanikają.

Przekwitanie sprawia, iż spada hormonalna ochrona przed powstaniem niektórych chorób, takich jak cukrzyca, choroby układu krążenia, osteoporoza, depresja, demencja oraz choroba nowotworowa. Jednak regularne profilaktyczne badania przesiewowe, zadbanie o wagę ciała, zdrowy styl życia i regularny ruch mogą stanowić bardzo dobrą strategię zapobiegania tym stanom. Poprawi to jakość życia i wydłuży czas pozostawania w dobrym zdrowiu.

Zmiany hormonalne w okresie przed menopauzą i w czasie jej trwania

Już przed menopauzą kobiety mogą obserwować zmiany swojego cyklu. Nie u każdej pani będzie to przebiegać tak samo. Cykle mogą się wydłużać i być coraz częściej bezowulacyjne. Mogą także stać się nieregularne. Wpływają na to następujące zmiany hormonalne:

• zmniejsza się produkcja estrogenów oraz wrażliwość komórek na gonadotropiny;
• przed menopauzą stężenie FSH zaczyna się zwiększać, aż do osiągnięcia wysokich stężeń (10–20 razy) około 3 lata po przekwitaniu;
• LH na początku utrzymuje się w normach, by zwiększyć się do około 3 razy po ustaniu krwawień miesięcznych;
• zahamowaniu ulega proces produkcji estradiolu z estronu (jeden z estrogenów) – stąd w okresie menopauzy stężenie estronu jest wyższe niż estradiolu;
• po menopauzie estrogeny są produkowane z androstendionu (w nadnerczach), ale jego ilość też spada wraz z przekwitaniem około dwukrotnie.

Objawy menopauzy

Fizjologicznie ten czas jest u każdej kobiety podobny. Natomiast to, z jakimi objawami dana pani będzie się borykać w trakcie i po przekwitaniu, jest już kwestią indywidualną.

Objawy, które mogą się pojawić w okresie przekwitania to:

• objawy naczynioruchowe (napadowe pocenie się i uderzenia gorąca);
• zmienność nastrojów;
• skłonność do depresji;
• rozdrażnienie;
• niepokój;
• uczucie kołatania serca;
• zaburzenia libido;
• zmiany skóry i błon śluzowych (suchość pochwy, skłonność do zakażeń błony śluzowej pochwy, sucha skóra, zmarszczki);
• osłabienie mięśni dna macicy;
• obniżenie się ścian pochwy;
• wypadanie macicy;
• nietrzymanie moczu.

Zagrożenia zdrowia związane z okresem przekwitania

Zmniejszenie się poziomu estrogenów pozbawia kobietę części ochrony, jaką stanowią te hormony, przed chorobami takimi jak:

• otyłość,
• nadciśnienie tętnicze,
• cukrzyca,
• choroba niedokrwienna serca,
• osteoporoza,
• zaburzenia poznawcze,
• choroba Alzheimera.

Objawy naczynioruchowe czyli tzw. uderzenia gorąca

Aż 80% kobiet skarży się w trakcie przekwitania na problemy z nagłym poceniem się i ogarniającym je uczuciem gorąca. Oprócz tego, iż objawy te są nieprzyjemne, to bardzo zwiększają dyskomfort codziennego życia zawodowego czy towarzyskiego. Czas utrzymywania się ww. objawów jest różny. Niektóre panie borykają się z nimi około roku czy dwóch lat. Są też takie kobiety, u których może to trwać dużo dłużej.

Nie do końca poznano mechanizm powstawania ww. objawów. Łączy się je z reakcją struktur mózgowych na spadek poziomu estrogenów. Powoduje to rozregulowanie wydzielania neuroprzekaźników, co destabilizuje układ termoregulacyjny w podwzgórzu. Skutkiem tej destabilizacji jest zwiększenie przepływu krwi przez skórne naczynia krwionośne i większa aktywność gruczołów potowych.

Mimo iż nie zauważono korelacji między stężeniem estrogenów we krwi a intensywnością i czasem trwania tych objawów, to najskuteczniejszym środkiem jest podawanie estrogenów z zewnątrz lub fitoestrogenów. Część kobiet łączy także napady gorąca z występującymi na co dzień sytuacjami stresowymi, więc minimalizacja stresu wydaje się dobrą strategią ograniczającą ich występowanie.

Wpływ menopauzy na stan psychiczny kobiet

Deregulacja wydzielania neuroprzekaźników w mózgu jest również odpowiedzialna za problemy ze stabilnością psychiczną u pań w okresie klimakterium.

Dlatego w tym tak ważnym dla kobiety okresie istotne jest zadbanie o codzienny komfort życia, przestrzeganie wewnętrznego zegara dobowego i odpowiedniego czasu relaksacji oraz regeneracji we śnie. Z pomocą mogą przyjść różnego rodzaju zioła o działaniu wyciszającym, uspokajającym, przeciwdepresyjnym i poprawiającym sen – my polecamy ziołową mieszankę HARMONIX skomponowaną wg receptury O. Klimuszko. Można też wprowadzić zioła fitoestrogenowe. Przy ciężkich stanach skuteczna okazała się hormonalna terapia zastępcza (HTZ), czyli podawane z zewnątrz estrogeny.

Wpływ spadku poziomu estrogenów na tkankę łączną

Związane z przekwitaniem zmniejszenie wydzielania estrogenów wpływa na stan skóry i błon śluzowych. Hormony te bowiem odpowiadają za utrzymanie zdrowej i jędrnej skóry, działając głównie na obecne w niej receptory dla steroidów płciowych. Najwięcej tych receptorów znajdziemy w skórze twarzy i kończyn dolnych oraz w okolicy narządów płciowych.

Problemy z osłabieniem błon śluzowych w okresie menopauzalnym występują na całym ciele, jednak najbardziej uciążliwe są dla układu moczowo-płciowego. Do tego dochodzi zmniejszenie napięcia mięśni. W związku z tym mogą pojawić się:

• stany zapalne i infekcje pochwy i sromu,
• nawracające stany zapalne cewki i pęcherza moczowego,
• dyskomfort w trakcie współżycia,
• obniżenie i wypadanie ścian pochwy i macicy,
• nietrzymanie moczu.

W efekcie zmian menopauzalnych bariera skórna ulega osłabieniu, gdyż:

• zostają zahamowane procesy regeneracji komórek naskórka, przez co staje się on cieńszy;
• obniża się natłuszczenie i nawilżenie skóry;
• zwiększa się przeznaskórkowa utrata wody;
• zmniejsza się ilość kolagenu, elastyny i kwasu hialuronowego w skórze;
• liczba włókien kolagenowych i elastycznych w skórze ulega zmniejszeniu, a ponadto stają się one mało plastyczne;
• osłabione zostają procesy antyoksydacyjne;
• zmniejsza się ilość melanocytów w skórze, a jednocześnie mają one tendencję do grupowania się (plamy starcze i odbarwienia);
• rozregulowaniu ulega układ immunologiczny w skórze;
• zmniejsza się wydzielanie łoju i potu;
• zmniejsza się ilość naczyń krwionośnych w skórze i stają się one grubsze, co upośledza odżywienie komórek;
• pH skóry zmienia się na bardziej kwaśne.

Spadek estrogenów może także prowadzić do pojawienia się nasilonego owłosienia w okolicy górnej wargi i brody. Za to włosy na głowie mają tendencję do wypadania. Przerzedzeniu ulegają także włosy w strefie łonowej i pachowej. Włosy stają się suche, cienkie i łamliwe. Zmiany te dotyczą również paznokci, które stają się bardziej kruche, łamliwe i szorstkie. Może także pojawić się na nich podłużne pobruzdowanie.

Aby nie pogłębiać tych naturalnych zmian, warto zadbać o prawidłową pielęgnację skóry w tym okresie. Należy także unikać dodatkowych czynników uszkadzających skórę, takich jak nadmierne promieniowanie UV, palenie papierosów, spożywanie alkoholu i innych używek, zanieczyszczonego powietrza, nadmiernej klimatyzacji (wysusza powietrze) i nadmiernego przegrzania.

Osteoporoza

Jako iż estrogeny mają znaczący wpływ na metabolizm kostny, okres przekwitania może być jedną z przyczyn osłabienia kości. Żeńskie hormony płciowe hamują bowiem aktywność osteoklastów, czyli komórek kościogubnych, a pobudzają komórki budujące kość, czyli osteoblasty, do produkcji białek. Estrogeny regulują również proces wydzielania hormonu kalcytoniny, przez co naturalnie hamują proces resorpcji kości.

Są to stany, w których zmniejsza się masa kostna, a kość staje się słabsza i jest bardziej podatna na złamania. Wskaźnikiem, który określa stan kości jest BMD (bone mineral density), czyli gęstość mineralna kości. Wartość BMD w granicach między 1 a 2,5 wskazuje na osteopenię, a powyżej 2,5 osteoporozę. jeżeli dojdzie do tego co najmniej jedno złamanie, to mówimy o ciężkiej osteoporozie.

Niektóre choroby, np. cukrzyca czy choroby dróg żółciowych, mogą pogłębiać problem związany z wpływem spadku poziomów estrogenów na kości. Także niektóre leki, takie jak substancje lecznicze zobojętniające sok żołądkowy, leki używane w chemioterapii czy sterydy, będą pogarszać rokowania. Nie poprawią stanu kości również używki, np. nikotyna i alkohol.

Jednak oprócz samego spadku estrogenów ważne są i inne czynniki powstania problemów z układem kostnym, na które mamy wpływ i o które należy zadbać. Są to m.in.

• niewielka aktywność ruchowa;
• niedobór aminokwasów kolagenowych w diecie;
• niedobór wapnia w diecie;
• niedobór innych minerałów takich jak np. magnez, cynk, bor, mangan;
• niedobór witaminy D3;
• zbyt mało witaminy K2 w diecie.

Menopauza a zespół metaboliczny

Zmiany w gospodarce lipidowej w czasie menopauzy

Jako iż estrogeny mają wpływ na metabolizm lipidów, to u kobiet po menopauzie zauważono zmiany w profilu lipidowym. Można się spodziewać, iż po przekwitaniu:

• wzrośnie poziom cholesterolu całkowitego;
• wzrośnie stężenie frakcji LDL;
• wzrośnie stężenie wolnych kwasów tłuszczowych;
• wzrośnie stężenie frakcji VLDL;
• wzrośnie stężenie trójglicerydów;
• spadnie stężenie frakcji HDL.

Do ewentualnego zagrożenia powstaniem miażdżycy w związku z tymi zmianami przyczynić się może ogólny stan zdrowia, np. towarzyszące nadciśnienie krwi, nadkrzepliwość czy choroby zapalne oraz niedobre nawyki np. zła dieta, kiepskie nawodnienie czy palenie papierosów.

Zaburzenia metabolizmu węglowodanów

Estrogeny regulują gospodarkę węglowodanową i dlatego okres przekwitania może spowodować problemy z metabolizmem cukrów. Naukowcy przypuszczają, iż estrogeny poprawiają wrażliwość tkanek na insulinę. Dlatego też przy spadku poziomu estrogenów może rozwijać się insulinooporność. W okresie menopauzy spada wydzielanie insuliny przez trzustkę, ale jednocześnie można też zaobserwować hiperinsulinemię związaną z osłabioną eliminacją insuliny w organizmie.

Menopauza a otyłość

Funkcja estrogenów w regulacji procesów syntezy i rozkładu tłuszczów może w czasie przekwitania słabnąć.

Naukowcy zauważyli zmiany w produkcji niektórych substancji w organizmie, co może wpływać na przybieranie na wadze. Są to np.

• leptyna – jej zadaniem jest dbanie o zasoby energetyczne organizmu i informuje nas o tym, czy jesteśmy już syci po posiłku;
• adiponektyna – wpływa na metabolizm glukozy i kwasów tłuszczowych oraz ma działanie przeciwzapalne i przeciwmiażdżycowe. Zwiększa także wrażliwość komórek na insulinę;
• angiotensyna – kontroluje stężenia sodu i potasu, dzięki czemu odpowiada za regulację ciśnienia krwi;
• grelina – powoduje wzrost apetytu, estrogeny naturalnie hamują nadmierne jej wydzielania;
• galanina – wydzielana w układzie nerwowym, kontroluje ilość pobieranego z pokarmem tłuszczu, a wzrost jej aktywności w czasie menopauzy może sprzyjać preferowaniu pokarmów wysokotłuszczowych;
• neuropeptyd Y – kontroluje apetyt na węglowodany, spadek jego aktywności może zmniejszać chęć na produkty spożywcze tego typu.

Dowody na ten wpływ nie są wystarczająco mocne, jednak wiele pań po menopauzie przybiera na wadze. Istnieje korelacja między większą masą ciała a częstszym występowaniem uderzeń gorąca. jeżeli chodzi o poty nocne, to związek ten nie został zauważony. Otyłość powoduje zwiększenie dysfunkcji mięśni dna miednicy, co pogarsza częste w okresie przekwitania problemy związane z nietrzymaniem moczu, stolca czy obniżeniem narządu rodnego.

Choroby układu krążenia

Badania obserwacyjne z wielu lat pokazują, iż kobiety przed menopauzą rzadziej zapadają na choroby układu krążenia niż mężczyźni będący w tym samym wieku. Jako iż ta różnica między płciami zmniejsza się po menopauzie, wysnuto wniosek o ochronnej roli estrogenów. Działają one bowiem korzystnie na śródbłonek naczyń krwionośnych, regulują profil lipidowy i zmniejszają markery insulinooporności.

Te badania obserwacyjne nie znalazły jednak potwierdzenia w badaniach klinicznych polegających na podawaniu estrogenów i progesteronu, czyli hormonalnej terapii zastępczej kobietom z rozpoznaną chorobą wieńcową. Okazało się, iż nie tylko nie ma poprawy w ilości zdarzeń sercowo-naczyniowych, ale także problemem stają się działania uboczne w grupie leczonej. Częściej bowiem występowały w niej żylne problemy zakrzepowo-zatorowe i choroby pęcherzyka żółciowego.

Inne badanie po ponad 5 latach zostało przerwane, gdyż zwiększyło się ryzyko inwazyjnego raka piersi u uczestniczek, co stawiało pod znakiem zapytania stosunek korzyści do strat. W grupie badanej było też nieco więcej udarów, choroby niedokrwiennej serca i zatorowości płucnej.

Dokładniejsze badania prowadzone później wskazywały, iż hormonalna terapia zastępcza może przynieść niewielkie korzyści tylko u kobiet poniżej 60. roku życia. Zatem polecana jest jako środek zmniejszający objawy menopauzy, ale nie zaleca się jej jednak jako środek mający wyłącznie zapobiegać chorobom układu krążenia.

Menopauza a zaburzenia poznawcze i choroba Alzheimera

Wraz z wiekiem często dochodzi do pogorszenia się funkcji poznawczych, co pogarsza jakość życia ludzi starszych. Dodatkowym problemem związanym z wiekiem jest możliwość pojawienia się choroby Alzheimera.

Badania pokazały, iż problem choroby Alzheimera i zaburzeń poznawczych częściej dotyka kobiet niż mężczyzn. Stąd wzięło się zainteresowanie wpływem poziomu estrogenów na wystąpienie tych stanów.

Naukowcy zauważyli np. u kobiet, które nie rodziły (nie miały zatem okresowych spadków estrogenów), występuje mniejsze ryzyko wystąpienia tych chorób. I odwrotnie – nagła menopauza wywołana chirurgicznie przez wycięcie jajników przed fizjologiczną menopauzą zwiększa ich ryzyko. Ale już operacja wykonana po przejściu naturalnej menopauzy nie zmienia znacząco ryzyka. Trudno jednak w tej chwili o wiążące wnioski, choć przyjmuje się, iż wczesna (przed naturalnym okresem przekwitania) utrata hormonów płciowych może przyspieszyć rozwój choroby Alzheimera.

Naukowcy zastanawiali się, czy hormonalna terapia zastępcza będzie zapobiegała wystąpieniu zaburzeń poznawczych w starszym wieku, ale wyniki badań są niejednoznaczne. Wstępne ich podsumowanie sugeruje, iż krótkotrwałe leczenie hormonalne na początku menopauzy może przynieść korzyści, za to włączenie go później sprawia, iż skutki uboczne, a choćby wzrost ryzyka przeważają nad potencjalnym dobrym wpływem. Ponadto wpływ na skuteczność tej terapii mają predyspozycje genetyczne.

Podsumowanie

Na menopauzę powinniśmy spojrzeć jako na naturalny czas w życiu kobiety, ale jednocześnie zadbać bardziej w tym czasie o zdrowie całego organizmu. My rekomendujemy naturalne sposoby. Zmiany, którym nasze ciało podlega, mogą bowiem przyczynić się do powstania różnych chorób, jeżeli nie postawimy na jak najzdrowszy styl życia. Pamiętajmy o zdrowej diecie, nawodnieniu oraz regularnym wysiłku nie tylko fizycznym, ale i intelektualnym. Rozważmy wyeliminowanie lub znaczną redukcję używek takich jak alkohol i papierosy oraz zadbajmy o prawidłową wagę ciała. Nie zaniedbujmy regularnych badań profilaktycznych. Te działania pozwolą nam się cieszyć z kolejnych lat życia w dobrym zdrowiu.

Bibliografia

1. Christensen A., Pike C.J., „Menopause, Obesity and Inflammation: Interactive Risk Factors for Alzheimer’s Disease”, „Frontiers in Aging Neuroscience” 2015.
2. Crujeiras A.B., Diaz-Lagares A., Stefansson O.A., Macias-Gonzales M., Sandoval J., Cueva J., Lopez-Lopez R., Moran S., Jonasson J.G., Tryggvadottir L., Olafsdottir E., Tinahones F.J., Carreira M.C., Casanueva F.F., Esteller M., „Obesity and menopause modify the epigenomic profile of breast cancer”, „Endocrine-related Cancer” 2017.
3. Garcia M., Mulvagh S.L., Merz C.N.B., Buring J.E., Manson J.E., „Cardiovascular Disease in Women: Clinical Perspectives”, „Circulation Research” 2016.
4. Grzechocińska B., „Problemy okresu menopauzy. Możliwości terapii”, „Medycyna Rodzinna” 2004.
5. Hulley S., Grady D., Bush T., Furberg C., Herrington D., Riggs B., Vittinghoff E., „Randomized trial of estrogen plus progestin for secondary prevention of coronary heart disease in postmenopausal women. Heart and Estrogen/progestin Replacement Study (HERS) Research Group”, „Jama” 1998.
6. Kozakowski J., Gietka-Czernel M., Leszczyńska D., Majos A., „Obesity in menopause – our negligence or an unfortunate inevitability?”, „Przegląd Menopauzalny” 2017.
7. Lobo R.A., Davis S.R., De Villiers T.J., Gompel A., Henderson V.W., Hodis H.N., Lumsden M.A., Mack W.J., Shapiro S., Baber R.J., „Prevention of diseases after menopause”, „Climacteric.” 2014.
8. Miziołek B., Brzezińska-Wcisło L., Wcisło-Dziadecka D., Zbiciak-Nylec M., Michalska-Bańkowska A., „Problemy trichologiczne okresu menopauzy” „Postępy Nauk Medycznych” 2015.
9. Neuhouser M.L., Aragaki A.K., Prentice R.L., Manson E.J., Chlebowski R., Carty C.L., Ochs-Balcom H.M., Thomson C.A., Caan B.J., Tinker L.F., Urrutia R.P., Knudtson J., Anderson G.L., „Overweight, Obesity, and Postmenopausal Invasive Breast Cancer Risk: A Secondary Analysis of the Women’s Health Initiative Randomized Clinical Trials”, „JAMA Oncology” 2015.
10. Rossouw J.E., Anderson G.L., Prentice R.L., LaCroix A.Z., Kooperberg C., Stefanick M.L., Jackson R.D., Beresford S.A., Howard B.V., Johnson K.C., Kotchen J.M., Ockene J., „Risks and benefits of estrogen plus progestin in healthy postmenopausal women: principal results From the Women’s Health Initiative randomized controlled trial”, „JJama” 2002.
11. Schmidt S., Monk J.M., Robinson L.E., Mourtzakis M., „The integrative role of leptin, oestrogen and the insulin family in obesity-associated breast cancer: potential effects of exercise”, „Obesity Reviews” 2015.