Prawidłowy rozwój psychiczny dziecka w okresie szkolnym

Okres szkolny przypada na okres od 7 roku życia do 12 i jest to czas, w którym dziecko osiągając tzw. dojrzałość szkolną jest gotowe do podjęcia ogromnego zadania rozwojowego jakim jest edukacja szkolna i dojrzewanie społeczne wśród rówieśników. Dziecko dojrzałe do nauki szkolnej to takie, które:

• jest dostatecznie rozwinięte fizycznie i ruchowo, zwłaszcza w zakresie precyzyjnych ruchów rąk i palców;
• posiada dobrą orientację w otoczeniu oraz określony zasób wiedzy ogólnej o świecie;
• posiada na tyle rozwinięte zdolności komunikacyjne, aby móc porozumiewać się w sposób zrozumiały dla rozmówcy (zarówno dorosłego jak i rówieśnika);
• potrafi działać intencjonalnie, tzn. podejmuje celowe czynności i wykonuje je do końca;
• jest uspołecznione w stopniu pozwalającym na zgodne i przyjazne współdziałanie z rówieśnikami, liczenie się z chęciami i życzeniami innych oraz wykonywanie poleceń kierowanych przez dorosłych do całej grupy dzieci;
• jest na tyle dojrzałe emocjonalnie, aby rozstać się z matką na czas pobytu w szkole oraz kontrolować doświadczane emocje (lęk, złość i inne) nie uzewnętrzniając ich w sposób zbyt gwałtowny

Od dojrzałości szkolnej dziecka zależy jakość jego startu w szkole. o ile dziecko nie spełnia powyższych kryteriów, będzie się czuło zagubione, a narastająca frustracja będzie powodować niechęć do nauki w szkole i do samej szkoły. Warto więc spotkać się w okolicach połowy roku „zerówki” i dłużej porozmawiać z nauczycielką przedszkola swojego dziecka. Dopytać o diagnozy śródroczne i opanowanie umiejętności opisanych powyżej. Czasami lepsze dla dziecka okazuje się odroczenie obowiązku szkolnego, aby miało więcej czasu w opanowanie niezbędnych umiejętności i lepszy start w szkolnym życiu. W mojej pracy kilkukrotnie rozmawiałam z rodzicami, których dziecko zostało odroczone, mieli obawy o relacje z rówieśnikami (Czy odnajdzie się w nowej grupie? A co jeżeli się nie zintegruje?), o samoocenę dziecka (Czy to nie spowoduje spadku samooceny? A co jeżeli dzieci będą go przezywały, iż jest za głupi na szkołę?) i miałam to szczęście, iż pracowałam potem i spotykałam się z nimi, po tym jak dziecko już poszło po odroczeniu do szkoły. Okazywało się, iż decyzja o odroczeniu była ostatecznie w odczuciu rodziców słuszna. Należy jednak pamiętać, iż każda sytuacja musi być indywidualnie rozpatrywana, w porozumieniu ze specjalistami i poparta diagnozą w poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Do czasu pójścia do szkoły, dziecko jest przygotowywane do roli ucznia poprzez różnego rodzaju działania rodziców i nauczycieli przedszkola. Mimo tych przygotowań środowisko szkolne jest dla dziecka nowe. Pojawiają się wymagania i oczekiwania, których dziecko wcześniej nie doświadczało. Następują zmiany w sferze poznawczej, emocjonalnej i moralnej, jak również społecznej – zmieniają się relacje z rówieśnikami, z poziomu zabawy, dziecko przechodzi do działań wymagających współpracy, a także współzawodnictwa.

Przejście dziecka z przedszkola do szkoły jest dla niego stresującym przeżyciem. Wszystko w jego otoczeniu się zmienia – zmianom podlegają oczekiwania i wymagania względem jego osoby, z zabawy i działań spontanicznych dziecko przechodzi do zadań zaplanowanych, przyjmuje ono nową rolę – rolę ucznia. W tym okresie kształtuje się między innymi samoocena dziecka, wiele się od niego oczekuje – wymagają rodzice, nauczyciele, dziecko ma także możliwość porównania siebie w stosunku do rówieśników, wcześniej nie miało za wielu takich okazji.

Charakterystyczna dla wcześniejszego okresu spontaniczność ustępuje miejsca refleksji. Dziecko zamiast impulsywnych działań potrafi najpierw pomyśleć, zanim coś zrobi. Dzięki temu dziecko potrafi skupić się na lekcji, mimo, iż doznało wcześniej silnych przeżyć.

W tym okresie oprócz świata dorosłych, bardzo istotny staje się dla dziecka świat rówieśników. Opinia kolegów jest niezwykle istotna dla kształtowania się samooceny dziecka, coraz bardziej liczy się ono z opinią rówieśników. Liczne kontakty sprzyjają rozwojowi umiejętności społecznych i poszerzaniu wiedzy o sobie i innych ludziach.

W okresie przedszkolnym główną formą aktywności była zabawa, w późniejszym okresie pojawia się pojęcie pracy. Po okresie fantazjowania, pojawia się potrzeba poczucia bycia kompetentnym. Takie poczucie kompetencji wzmacnia dziecko i czyni je aktywnym, spełnionym i gotowym do pełnienia w dalszym życiu określonych ról, budujących jego obraz siebie.

W całym tym niełatwym okresie, dziecku towarzyszy dorosły – rodzic, opiekun, nauczyciel. Warto zakodować sobie, iż „towarzyszy”, a nie „kieruje”, „nakazuje”, „zakazuje”. Jest to niewątpliwie bardzo trudna rola, ale aby dziecko mogło się rozwijać potrzebuje zrozumienia, zaufania, bycia obok w doświadczaniu sukcesów i porażek. Tak jak trudne dla dziecka jest wejście w rolę ucznia, to kilka łatwiejsze dla dorosłego jest wejście w rolę rodzica tegoż ucznia. Powodzenia!

autor artykułu: Magdalena Dworaczek – pedagog, trener TUS i TZA

Bibliografia:

• Psychiatria dzieci i młodzieży (2021), Małgorzata Janas-Kozik, Tomasz Wolańczyk,
• Psychologiczne portrety człowieka (2021), Brzezińska A. (red.),
• Psychologia rozwoju człowieka (2019), Trempała (red.)