Praca z uczniem o szczególnych potrzebach edukacyjnych na lekcji chemii

Współczesna szkoła staje przed wyzwaniami związanymi z indywidualizacją procesu nauczania i dostosowaniem metod dydaktycznych do potrzeb uczniów o zróżnicowanych możliwościach. Szczególne miejsce w tym procesie zajmuje praca z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych (SPE), do których należą m.in. uczniowie z trudnościami w uczeniu się, zaburzeniami ze spektrum autyzmu, ADHD, niepełnosprawnością intelektualną czy słabym opanowaniem języka polskiego.

Nauczanie chemii – przedmiotu wymagającego precyzyjnego myślenia, operowania symbolami i specjalistycznym słownictwem – może być dla takich uczniów dużym wyzwaniem. Właśnie dlatego rola nauczyciela we właściwym wsparciu ucznia oraz dostosowaniu materiału staje się kluczowa. Uczniowie ze SPE często mają trudność z rozumieniem i zapamiętywaniem abstrakcyjnych pojęć chemicznych, przetwarzaniem informacji symbolicznej (np. wzorów chemicznych), a także ze stosowaniem terminologii naukowej. Słownictwo chemiczne jest często wieloznaczne, trudne fonetycznie oraz wymaga znajomości kontekstu naukowego, co może stanowić barierę zarówno w rozumieniu treści lekcji, jak i w samodzielnym uczeniu się. Uczniowie ci mogą też mieć trudność w przyswajaniu wiedzy z podręczników, które zawierają skomplikowany język, trudne opisy doświadczeń, a także wysokie wymagania co do umiejętności logicznego myślenia i wnioskowania.

Aby skutecznie wspierać ucznia ze SPE w nauce chemii, warto zastosować konkretne strategie pracy z językiem przedmiotowym. Przede wszystkim należy zadbać o uproszczenie i doprecyzowanie przekazu, nie rezygnując jednak z naukowego charakteru języka. Dobrym rozwiązaniem jest wprowadzanie nowego słownictwa stopniowo, z wykorzystaniem multisensorycznych metod nauczania, takich jak:

• Mapy pojęciowe – pomagają porządkować pojęcia, wskazywać zależności i hierarchię terminów.
• Skojarzenia i analogie – np. porównanie atomu do Układu Słonecznego, aby ułatwić zrozumienie struktury atomowej.
• Karty obrazkowe i fiszki – z terminem, definicją i ilustracją pomagają w utrwalaniu trudnych pojęć.
• Gry dydaktyczne i quizy – angażujące formy powtórzenia i utrwalenia słownictwa.
• Słowniczki tematyczne – indywidualne lub klasowe, tworzone wspólnie z uczniami, w których zapisywane są nowe pojęcia wraz z wyjaśnieniem i przykładem.

Ważnym elementem pracy jest różnicowanie poziomu trudności zadań. Uczniowi ze SPE można zaproponować np. zadania polegające na dopasowywaniu pojęć do definicji lub obrazków, zamiast wymagających długiej wypowiedzi pisemnej. Praca ze słownictwem naukowym to nie tylko nauka terminów, ale także rozwijanie umiejętności ich używania w kontekście. Warto zachęcać ucznia do wypowiadania się na lekcji – choćby jeżeli jego odpowiedzi są niepełne czy uproszczone. Nauczyciel może pełnić rolę „tłumacza” – parafrazując wypowiedzi ucznia w sposób bardziej naukowy, ale z zachowaniem sensu jego wypowiedzi. W ten sposób uczeń oswaja się z językiem przedmiotowym i zyskuje poczucie kompetencji. W przypadku uczniów z trudnościami językowymi (np. uczniów z doświadczeniem migracji), warto wprowadzać dwujęzyczne materiały edukacyjne, wspierać się obrazkami, gestami i tłumaczeniem pojęć na język zrozumiały dla ucznia.

Nie bez znaczenia pozostaje również atmosfera lekcji. Uczeń ze SPE może czuć się niepewnie wobec trudnych treści i porównywania z rówieśnikami. Warto zadbać o to, by lekcja chemii była przestrzenią akceptacji, wspierania i indywidualizacji. Dobrze jest zauważać każdy postęp ucznia, chwalić go za używanie nowego słownictwa oraz umożliwiać mu naukę w jego tempie. kooperacja z pedagogiem specjalnym lub psychologiem szkolnym może pomóc nauczycielowi w doborze odpowiednich metod, a także w diagnozie realnych potrzeb ucznia.

Praca z uczniem o szczególnych potrzebach edukacyjnych na lekcji chemii wymaga od nauczyciela elastyczności, empatii oraz umiejętności różnicowania treści i metod nauczania. Kluczową rolę odgrywa praca nad słownictwem naukowym – jego zrozumieniem, oswojeniem i aktywnym używaniem. Tylko wtedy chemia stanie się dla ucznia dziedziną możliwą do opanowania, a nie źródłem frustracji. Dobrze zaplanowana i indywidualnie dostosowana ścieżka edukacyjna pozwoli uczniowi na rozwój zgodny z jego możliwościami oraz wzmocni jego poczucie wartości i sprawczości w procesie nauki.

Skuteczne wspieranie ucznia o szczególnych potrzebach edukacyjnych (SPE) na lekcjach chemii nie jest możliwe bez systematycznej i otwartej współpracy z jego rodzicami lub opiekunami prawnymi. Rodzice są nie tylko źródłem informacji o dziecku, ale także partnerami w procesie dydaktyczno-wychowawczym. Dobrze układająca się kooperacja między nauczycielem a rodziną ucznia pozwala lepiej zrozumieć jego potrzeby, możliwości oraz sposoby motywowania do nauki.

Bibliografia:

1. Grzesiak E., Indywidualizacja procesu nauczania i wychowania uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2014.
2. Bogdanowicz M., Smoleń M., Uczeń z trudnościami w uczeniu się – jak z nim pracować?, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2017.
3. Gajdzica Z., Zrozumieć ucznia z trudnościami w uczeniu się. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2018.
4. Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E., Dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w przedszkolu i szkole, WSiP, Warszawa 2019.
5. Pilecka W., Psychologia wychowawcza. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020.
6. Poleszak W., Jak pracować z uczniem z ADHD, autyzmem i trudnościami w nauce, Fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 2020.
7. Wójcik S., Dostosowanie wymagań edukacyjnych z chemii do potrzeb uczniów z orzeczeniem PPP, „Chemia w Szkole”, nr 4/2021.
8. Słupek, Kazimierz. Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w. 2023. Gdańsk: Harmonia, Wydanie 4, 2023.

Autor: Adam Makówka – Czytelnik Portalu