Antybiotyki bez wątpienia należą do największych odkryć medycyny. Ich odkrycie pozwoliło na znaczną redukcję zachorowalności i śmiertelności z powodu zakażeń bakteryjnych. Niestety z powodu powszechnego nadużywania antybiotyków, zarówno na oddziałach szpitalnych, jak i samodzielnie przez pacjentów skuteczność tych leków w ostatnich latach spada, a liczba drobnoustrojów opornych na antybiotyki stale rośnie.
Częstotliwość stosowania antybiotyków w ostatnich latach wzrosła o 65%. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uważa oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe jednym z największych globalnych zagrożeń dla zdrowia publicznego i rozwoju.
W aptece często pojawiają się pacjenci chcący wykupić antybiotyk „na zapas”. W związku z realnymi zagrożeniami wynikającymi z nadużywania antybiotyków, warto wiedzieć w jaki sposób skutecznie zniechęcić pacjenta do gromadzenia i stosowania tych leków na własną rękę, bez konsultacji z lekarzem.
Narastająca oporność drobnoustrojów na antybiotyki
Nadużywanie antybiotyków prowadzi do wykształcania przez drobnoustroje tzw. mechanizmów oporności (np. aktywne usuwanie leku z komórek, zmiany w miejscu działania leków, czy choćby inaktywacja antybiotyków). Idąc w tym kierunku istnieje realne zagrożenie powrotu do „ery przedantybiotykowej”, co pozbawi ludzkość szansy na skuteczną terapię przeciwdrobnoustrojową. Szacuje się, iż bakteryjna oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe przyczynia się do 75 tysięcy zgonów rocznie.
Nieskuteczne leczenie
Stosowanie antybiotyków, przy niepotwierdzonej przez lekarza infekcji bakteryjnej, niesie ze sobą nie tylko ryzyko rozwoju oporności, ale również może być przyczyną braku skutecznego leczenia chorób wywołanych wirusy np. grypy, przeziębiania czy ospy – nieuzasadnione stosowanie antybiotyków dotyczy w dużej mierze chorób wirusowych, które np. w ostrych zakażeniach dróg oddechowych są przyczyną ok. 80% infekcji. W związku z mechanizmem działania antybiotyków, nie są one skuteczne w leczeniu infekcji wirusowych. Warto zaznaczyć, iż nieleczone infekcje wirusowe mogą nieść ze sobą poważne, a choćby nieodwracalne powikłania, dotyczące w szczególności płuc, oskrzeli oraz serca.
Antybiotyki zakłócają mikrobiotę jelitową
Antybiotyki wykazują swoje działanie nie tylko wobec bakterii wywołujących chorobę, ale również zmniejszają różnorodność mikrobiomu jelitowego, który odpowiada za prawidłowy rozwój i funkcjonowanie organizmu ludzkiego. Rola bakterii jelitowych przyczynia się w szczególności do rozwoju układu odpornościowego, przez co nadużywanie antybiotyków niesie ze sobą poważne konsekwencje w szczególności dla dzieci. Poza tym mikrobiom jelitowy bierze udział w procesach trawiennych oraz syntezie witamin.
Nadużywanie antybiotyków – realne zagrożenie dla dzieci
Narażenie na antybiotyki w okresie niemowlęcym wiąże się z opóźnionym rozwojem mikrobioty jelitowej, co wynika z poprzedniego akapitu. To jednak nie wszystko. Stosowanie antybiotyków w dzieciństwie wiąże się z rozwojem otyłości, astmy, alergii i IBD (choroba zapalna jelit).
Działania niepożądane antybiotyków
Antybiotyki, podobnie jak inne leki, są oczywiście stosowane w celu poprawy stanu, czy też jakości życia, jednak mają również działania niepożądane, które mogą być mniej lub bardziej nasilone u różnych pacjentów. Te, które zdarzają się najczęściej, dotyczą przewodu pokarmowego – nudności, biegunki i wymioty. Jednak mogą one przybierać znacznie poważniejszą postać np. w postaci rzekomobłoniastego zapalenia jelit (wywołane bakterią Clostridium difficile rozwijającą się wskutek poantybiotykowego zaburzenia równowagi flory jelitowej) lub zakażeń pasożytniczych.
Podsumowanie – podstawy racjonalnej antybiotykoterapii
- Antybiotyki nie leczą infekcji wirusowych.
- Nie należy stosować antybiotyków bez przepisu lekarza.
- Leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza – w określonych odstępach czasowych, doprowadzając kurację do końca, pomimo poprawy stanu zdrowia.
- Probiotyki – stosowanie ich w trakcie antybiotykoterapii zapobiega utracie naturalnej jelitowej flory bakteryjnej przewodu pokarmowego.
Autor: mgr farm. Dominika Poborca
Piśmiennictwo:
- Antybiotyki (https://www.gov.pl/web/psse-wrzesnia/antybiotyki3)
- Antybiotyki: Czy przesadzamy z ich stosowaniem? | Środa z Profilaktyką (https://www.youtube.com/embed/WACvLzylf1k)
- Baran A, Kwiatkowska A, Potocki L. Antibiotics and Bacterial Resistance-A Short Story of an Endless Arms Race. Int J Mol Sci. 2023 Mar 17;24(6):5777. doi: 10.3390/ijms24065777. PMID: 36982857; PMCID: PMC10056106.
- https://rejestry.ezdrowie.gov.pl/rpl/search/public
- Kiedy antybiotyk nie leczy (https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/kiedy-antybiotyk-nie-leczy)
- Nadużywanie antybiotyków – przyczyny i skutki (https://www.nia.org.pl/2017/11/12/naduzywanie-antybiotykow-przyczyny-i-skutki/)
- Podstawowe zasady racjonalnej antybiotykoterapii (https://www.gov.pl/web/psse-gorzow-wielkopolski/podstawowe-zasady-racjonalnej-antybiotykoterapii)
- Ramirez J, Guarner F, Bustos Fernandez L, Maruy A, Sdepanian VL, Cohen H. Antibiotics as Major Disruptors of Gut Microbiota. Front Cell Infect Microbiol. 2020 Nov 24;10:572912. doi: 10.3389/fcimb.2020.572912. PMID: 33330122; PMCID: PMC7732679.
- Shani L, Nissan I. Editorial: Antibiotics overuse as the driving force behind antimicrobial resistance. Front Cell Infect Microbiol. 2024 Feb 29;14:1373846. doi: 10.3389/fcimb.2024.1373846. PMID: 38487355; PMCID: PMC10937730.
