Nowe terapie w leczeniu chorób autoimmunologicznych – przegląd najnowszych badań

Zdjęcie: Leczenie chorób autoimmunologicznych

Choroby autoimmunologiczne to złożone i przewlekłe schorzenia, w których układ odpornościowy błędnie identyfikuje własne komórki jako zagrożenie i je atakuje. W ostatnich dekadach ich częstość występowania wyraźnie wzrosła, a klasyczne podejścia terapeutyczne – oparte głównie na immunosupresji – nie zawsze przynoszą oczekiwane efekty, wiążąc się jednocześnie z ryzykiem poważnych działań niepożądanych. Dlatego realizowane są intensywne badania nad nowymi, bardziej celowanymi metodami leczenia, które będą skuteczne, a przy tym lepiej tolerowane przez pacjentów.

W tym artykule przedstawiamy przegląd najnowszych terapii rozwijanych w leczeniu chorób autoimmunologicznych – od terapii komórkowych, przez przeciwciała monoklonalne i inhibitory kinaz, aż po terapie antygen-specyficzne i nowe cele molekularne. Uwzględniamy wyniki badań klinicznych, perspektywy rozwoju i potencjalne zastosowania kliniczne w takich chorobach jak toczeń rumieniowaty układowy (SLE), reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), cukrzyca typu 1, czy stwardnienie rozsiane.

Terapie komórkowe – CAR-T, Tregs i mezenchymalne komórki macierzyste

Jednym z najbardziej obiecujących kierunków są terapie komórkowe, które przeszły już rewolucję w onkologii i teraz znajdują zastosowanie także w immunologii.

CAR-T w chorobach autoimmunologicznych

Terapia CAR-T (Chimeric Antigen Receptor T-cell therapy) polega na modyfikacji genetycznej limfocytów T pacjenta w celu nadania im umiejętności rozpoznawania określonych antygenów. Początkowo zarezerwowana dla nowotworów hematologicznych, w tej chwili wykazuje pozytywne efekty także w chorobach autoimmunologicznych.

W badaniu opublikowanym w 2024 roku [1], pacjenci z ciężką postacią tocznia rumieniowatego układowego leczeni CAR-T doświadczyli remisji objawów, a w niektórych przypadkach doszło do wyłączenia patogennych komórek B. Podobne wyniki obserwowano w twardzinie układowej [2].

Komórki T regulatorowe (Tregs) i MSC

Regulatorowe limfocyty T (Tregs) są naturalnymi strażnikami układu immunologicznego – ich główną rolą jest tłumienie nadmiernych reakcji odpornościowych. Badania wskazują, iż w chorobach autoimmunologicznych ich funkcja może być zaburzona. Terapie oparte na Tregs, zarówno autologicznymi, jak i modyfikowanymi ex vivo, są w tej chwili w fazie badań klinicznych dla chorób takich jak cukrzyca typu 1 czy stwardnienie rozsiane [2].

Z kolei mezenchymalne komórki macierzyste (MSC) wykazują działanie immunomodulujące, przeciwzapalne i regeneracyjne. Testowane są m.in. w RZS, SLE i chorobie Crohna.

Terapie biologiczne – celowane przeciwciała monoklonalne

Terapie biologiczne zmieniły oblicze leczenia autoimmunizacji – głównie dzięki precyzyjnemu działaniu na najważniejsze czynniki prozapalne i cytokiny.

Anifrolumab

To przeciwciało monoklonalne blokujące receptor interferonu typu I. W dużym badaniu klinicznym (TULIP-2) anifrolumab wykazał istotną poprawę kliniczną u pacjentów z SLE, zmniejszając objawy skórne i stawowe [3]. Jest to szczególnie istotne, ponieważ dotychczasowa terapia interferonowa przynosiła ograniczone rezultaty.

Belimumab

Belimumab, skierowany przeciwko cząsteczce BLyS (stymulującej przeżycie limfocytów B), jest już zatwierdzony w leczeniu tocznia. Badania potwierdzają, iż zmniejsza liczbę rzutów choroby oraz zapotrzebowanie na glikokortykosteroidy [3].

Inhibitory kinaz – JAK-i jako nowa klasa leków

Jednym z najbardziej dynamicznie rozwijających się kierunków terapii są inhibitory kinaz janusowych (JAK). Te enzymy odgrywają kluczową rolę w przekazywaniu sygnałów zapalnych wewnątrz komórek odpornościowych.

Tofacitinib i inne inhibitory JAK

Tofacitinib został zatwierdzony do leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów, a także wrzodziejącego zapalenia jelita grubego i łuszczycowego zapalenia stawów [4][5]. Hamując szlak JAK-STAT, redukuje produkcję cytokin zapalnych i poprawia jakość życia pacjentów. realizowane są badania nad jego zastosowaniem także w SLE i twardzinie.

Nowe inhibitory JAK (np. upadacitinib, baricitinib) wykazują różne profile selektywności, co pozwala lepiej dopasować leczenie do konkretnej choroby i pacjenta.

Terapie antygen-specyficzne – w kierunku tolerancji immunologicznej

Zamiast tłumić cały układ odpornościowy, nowym celem jest „wyciszenie” tylko tej części, która odpowiada za autoagresję.

Cukrzyca typu 1 i dehydrogenaza glutaminianowa

W badaniach nad terapią cukrzycy typu 1 badacze testują peptydy oparte na dehydrogenazie glutaminianowej, które mają na celu wyindukowanie tolerancji immunologicznej wobec antygenów trzustkowych [6]. Pierwsze wyniki sugerują, iż może to zmniejszyć destrukcję komórek beta i opóźnić rozwój pełnoobjawowej cukrzycy.

Nowe cele terapeutyczne – ukierunkowane działanie na poziomie molekularnym

Rozwój technologii umożliwia odkrywanie coraz bardziej precyzyjnych celów terapeutycznych.

Modulacja prezentacji antygenu i selekcja limfocytów

Jednym z podejść jest ingerencja w proces prezentacji antygenu – czyli etap, w którym organizm decyduje, co jest „własne”, a co obce. Badania pokazują, iż zaburzenia w tej fazie leżą u podstaw wielu chorób autoimmunologicznych [7].

Z kolei nowe strategie terapeutyczne skupiają się na kontrolowaniu selekcji limfocytów B w ośrodkach rozmnażania, gdzie powstają komórki zdolne do wytwarzania autoprzeciwciał. Przykładem są terapie „antygenami-przynętami”, które „zajmują” patologiczne komórki odpornościowe, zapobiegając im atakowaniu tkanek.

Terapie skojarzone – łączenie sił dla skuteczniejszego efektu

W leczeniu chorób autoimmunologicznych coraz częściej testuje się kombinacje leków, które oddziałują na różne etapy odpowiedzi immunologicznej. Taka strategia pozwala na:

• zmniejszenie dawek poszczególnych leków (co ogranicza działania niepożądane),
• zwiększenie skuteczności,
• precyzyjniejsze dostosowanie terapii do konkretnego przypadku [6].

Połączenia inhibitorów kinaz z terapiami biologicznymi, czy też immunoterapii z komórkami Tregs, to tylko kilka z przykładów strategii będących w tej chwili w fazie badań klinicznych.