Nowotwory złośliwe stanowią coraz poważniejszy problem zdrowotny w Polsce – są drugą najczęstszą przyczyną zgonów. Ogromną szansą dla pacjentów jest protonoterapia, innowacyjna metoda radioterapii, która pozwala na precyzyjne niszczenie zmian nowotworowych przy minimalnym uszkodzeniu zdrowych tkanek. Jednak w Polsce dostępność protonoterapii pozostaje ograniczona, mimo istnienia nowoczesnego Centrum Cyklotronowego Bronowice w Krakowie.
Brak kompleksowych rozwiązań systemowych, problemy organizacyjne oraz niewystarczające wykorzystanie potencjału ośrodka utrudniają pacjentom, zwłaszcza niepełnoletnim, dostęp do tej nowoczesnej terapii. Cześć z nich jest zmuszona do szukania pomocy za granicą, co generuje dodatkowe koszty dla budżetu państwa – wynika z nowego raportu Najwyższej Izby Kontroli.
Protonoterapia w leczeniu nowotworów
Radioterapia jest jedną z trzech najważniejszych metod leczenia pacjentów z chorobą nowotworową. Ma ona zastosowanie prawie na każdym etapie postępu choroby − od wczesnych stadiów nowotworu po leczenie indukcyjne przed zabiegiem chirurgicznym oraz jako leczenie uzupełniające po operacji u pacjentów z grup wysokiego ryzyka wznowy. Radioterapia może być stosowana samodzielnie lub w skojarzeniu z chemioterapią, kończąc na leczeniu objawowym i paliatywnym u chorych z rozsianym nowotworem.
Jedną z technologii innowacyjnej radioterapii jest protonoterapia wykorzystująca promieniowanie protonowe do zniszczenia zmian nowotworowych. Jej zaletą jest bardzo duża precyzja wiązki promieniowania docierającej do guza nowotworowego, dzięki adekwatnościom fizycznym protonów oraz rozkładowi dawki w tkankach. Przewaga protonoterapii nad promieniowaniem tradycyjnym wynika z faktu, iż maksymalna dawka terapeutyczna dla protonów występuje na określonej głębokości, zależnej od energii wiązki, a nie na skórze pacjenta. Pozwala ona na lepszą miejscową kontrolę nowotworu oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań, co jest istotne szczególnie w przypadku nowotworów umiejscowionych głęboko (np. guzy wewnątrzczaszkowe
W Polsce jedynym ośrodkiem protonoterapii jest Instytut Fizyki Jądrowej Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, który w swojej strukturze posiada Centrum Cyklotronowe Bronowice. Dysponuje ono dwoma stanowiskami typu Gantry służącymi do terapii protonowej nowotworów zlokalizowanych poza narządem wzroku oraz jednym stanowiskiem do terapii protonowej nowotworów oka.
W związku z tym, iż CCB nie jest podmiotem leczniczym, realizacja terapii protonowej w ośrodku odbywa się na podstawie zawartych umów przez świadczeniodawców, tj. Narodowy Instytut Onkologii Oddział w Krakowie w zakresie nowotworów zlokalizowanych poza narządem wzroku oraz Szpital Uniwersytecki w Krakowie w odniesieniu do terapii protonowej nowotworów oka.
Terapia protonowa jest metodą terapeutyczną stosowaną przez wiele ośrodków na świecie. Przodującymi krajami są Stany Zjednoczone Ameryki oraz Japonia.
W Polsce nie wykorzystuje się potencjału terapii protonowej w leczeniu nowotworów
W Polsce dostępność do protonoterapii jest ograniczona mimo istnienia nowoczesnego Centrum Cyklotronowego Bronowice w Krakowie. W 2023 roku z tej innowacyjnej terapii leczenia nowotworów skorzystało 312 pacjentów, co stanowiło 78 proc. potencjału ośrodka – wskazuje Najwyższa Izba Kontroli.
NIK w najnowszym w raporcie zwróciła uwagę, iż nowotwory złośliwe to rosnący problem zdrowotny i społeczny w Polsce. Każdego roku diagnozuje się około 170 tys. nowych przypadków, a liczba zgonów z powodu nowotworów wynosi około 100 tys. osób.
Izba wskazała, iż jedną z kluczowych metod leczenia nowotworów jest radioterapia, której nowoczesną odmianą jest protonoterapia – zaawansowana technologia wykorzystująca precyzyjne promieniowanie protonowe do niszczenia zmian nowotworowych. Jej zaletą jest bardzo duża precyzja wiązki promieniowania docierającej do guza nowotworowego, dzięki adekwatnościom fizycznym protonów oraz rozkładowi dawki w tkankach. Szczególnie istotne jest to w przypadku nowotworów umiejscowionych głęboko (np. guzy wewnątrzczaszkowe).
W raporcie przypomniano, iż w Polsce jedynym ośrodkiem protonoterapii jest Instytut Fizyki Jądrowej Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, który w swojej strukturze posiada Centrum Cyklotronowe Bronowice (CCB). W wyniku inicjatywy Wielkopolskiego Centrum Onkologii w Poznaniu, z końcem 2026 r. planowane jest otwarcie tam drugiego w Polsce ośrodka protonoterapii.
NIK zauważyła, iż CCB nie jest podmiotem leczniczym, dlatego realizacja terapii protonowej w ośrodku odbywa się na podstawie umów zawartych przez świadczeniodawców, czyli Narodowy Instytut Onkologii Oddział w Krakowie, w zakresie nowotworów zlokalizowanych poza narządem wzroku oraz Szpital Uniwersytecki w Krakowie w odniesieniu do terapii protonowej nowotworów oka.
Protonoterapia była przedmiotem zainteresowania NIK już w 2020 r. Kontrola w Centrum Cyklotronowym Bronowice w Krakowie ujawniła, iż ośrodek wykorzystuje jedynie 30 proc. swojego potencjału terapeutycznego. Ponadto – jak zauważono – zaprzestano protonoterapii dla dzieci, a strategia rozwoju tej formy leczenia nie została opracowana.
W aktualnym raporcie Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła, iż w latach 2020–2024 kolejni urzędujący ministrowie zdrowia nie zrobili wystarczająco dużo, aby rozwijać i uporządkować system terapii protonowej w Polsce. „Mimo iż w 2023 roku rozszerzono listę nowotworów, które można nią leczyć, możliwości Centrum Cyklotronowego Bronowice w Krakowie nie były w pełni wykorzystywane” – podkreśliła Izba.
Jednakże od momentu otwarcia Centrum Cyklotronowego Bronowice do końca 2023 r. zaobserwowano znaczący wzrost liczby pacjentów poddanych protonoterapii nowotworów zlokalizowanych poza narządem wzroku.
„W 2023 roku terapii protonowej poddało się 312 pacjentów, co stanowiło 78 proc. całkowitego potencjału terapeutycznego ośrodka” – wskazała NIK.
Izba podkreśliła przy tym, iż w latach 2020–2024 spośród 881 pacjentów poddanych terapii protonowej ok. 34 proc. stanowiły osoby, których schorzenia nie były ujęte w wykazie świadczeń gwarantowanych. W raporcie podkreślono, iż mogli oni być leczeni dzięki współpracy Narodowego Instytutu Onkologii Oddziału w Krakowie i Konsultanta krajowego w dziedzinie radioterapii onkologicznej, który wydawał indywidualne zgody na terapię w takich przypadkach. Bez tego – jak zaznaczono – ośrodek wykorzystywałby tylko połowę swoich możliwości.
Zdaniem NIK, brak skutecznych działań Ministerstwa Zdrowia spowodował ograniczenie dostępu do terapii protonowej, a wiele problemów organizacyjnych i brak współpracy między placówkami utrudniały leczenie pacjentów.
Izba we wnioskach do Ministerstwa Zdrowia wskazała na potrzebę opracowania zasad organizacji protonoterapii z uwzględnieniem możliwości zawierania umów ze świadczeniodawcami z całego kraju, z podziałem na odrębne zasady dla pacjentów dorosłych i dzieci.
Ponadto NIK postuluje o aktualizację taryf protonoterapii nowotworów zlokalizowanych poza narządem wzroku, przy uwzględnieniu odrębnych stawek dla dorosłych i dzieci, w tym dla dzieci wymagających znieczulenia ogólnego podczas terapii.
NIK zawnioskowała też o opracowanie rozwiązań systemowych umożliwiających utworzenie ośrodka leczniczego w Centrum Cyklotronowym Bronowice w Krakowie. Zdaniem Izby inicjatywa ta powinna być realizowana we współpracy z Prezesem Rady Ministrów, Ministrem Nauki, Kierownictwem IFJ PAN, Prezesem Narodowego Funduszu Zdrowia, podmiotami leczniczymi zajmującymi się onkologią oraz Konsultantem krajowym ds. radioterapii onkologicznej.
źródła: naukawpolsce.pl, www.nik.gov.pl
Post NIK: w Polsce nie wykorzystujemy potencjału terapii protonowej pojawił się poraz pierwszy w Zwrotnikraka.pl.
