Narcystyczny partner

Dla większości z nas słowo „partner” kojarzy się z miłością, bezpieczeństwem i wzajemnym wsparciem. Partner to osoba, z którą dzielimy euforii i smutki życia codziennego, na której możemy polegać i która stoi u naszego boku niezależnie od okoliczności. Niestety, rzeczywistość nie zawsze jest tak idylliczna. Zdarzają się sytuacje, w których słowo „partner” przywodzi na myśl ból, rozczarowanie, poczucie bezsilności czy wręcz lęk. Dzieje się tak szczególnie wtedy, gdy znajdujemy się w związku z osobą o cechach narcystycznych. Taki narcystyczny partner potrafi zamienić związek, który miał być ostoją miłości, we wzorzec toksycznej relacji pełnej manipulacji i cierpienia.

Czym charakteryzuje się narcystyczny partner i jakie zachowania mogą wskazywać na to zaburzenie osobowości? Skąd mamy wiedzieć, iż problemy w naszym związku wynikają z narcyzmu partnera, a nie z typowych nieporozumień, jakie zdarzają się w każdej relacji? W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej temu zagadnieniu. Omówimy najważniejsze cechy osobowości narcystycznej u partnera oraz sposób, w jaki taka osoba zachowuje się w związku. Zastanowimy się, jak rozpoznać, czy Twój partner może być narcyzem i jak taka relacja wpływa na Twoje poczucie własnej wartości oraz więzi z innymi. Poruszymy także kwestię, dlaczego tak trudno odejść od narcystycznego partnera, mimo doznawanych krzywd. Na koniec wskażemy, jakiego rodzaju wsparcia terapeutycznego możesz potrzebować, aby poradzić sobie z konsekwencjami bycia w takim związku, oraz przedstawimy możliwość skorzystania z bezpłatnej konsultacji w PsychoCare dla osób zmagających się z trudnościami wynikającymi z życia u boku narcyza.

Charakterystyka osobowości narcystycznego partnera

Narcyzm inaczej narcystyczne zaburzenie osobowości, uznawany jest za jedno z najdawniej opisanych pojęć w psychologii, związane z legendarną opowieścią o młodzieńcu Narcyzie, który zakochał się we własnym odbiciu. Współczesna psychologia definiuje narcystyczne zaburzenie osobowości jako wzorzec funkcjonowania cechujący się nadmiernym poczuciem własnej ważności, potrzebą podziwu oraz brakiem empatii wobec innych. Osoba narcystyczna ma bezkrytyczny stosunek do samej siebie – szczerze wierzy w swoją wyjątkowość i wyższość – przy jednoczesnym umniejszaniu zasług i potrzeb innych ludzi.

Nawiązanie trwałego, zdrowego związku z osobą o rysie narcystycznym bywa niezwykle trudne. Często wichodzimy w relacje z partnerem narcystycznym, gdy w domu mieliśmy np. narcystyczną matkę. Narcystyczny partner widzi siebie jako ideał i oczekuje, iż inni – zwłaszcza najbliższa mu osoba – również będą idealni i całkowicie podporządkowani jego wizji. Relacja z narcyzem jest więc często jednostronna: partner narcystyczny wymaga ciągłej uwagi i spełniania swoich potrzeb, samemu dając kilka w zamian. Wszelkie problemy w związku interpretuje jako winę drugiej strony, ponieważ w jego własnym przekonaniu on postępuje bezbłędnie. Tego rodzaju osoba często nie dostrzega (lub nie chce dostrzec) swoich wad i błędów, co sprawia, iż nie odczuwa motywacji do zmiany. Narcystyczny partner spełnia zatem kryteria osobowości narcystycznej – przekonany o swojej doskonałości, głodny podziwu i pozbawiony głębszego zrozumienia dla uczuć drugiej osoby.

Jaki jest narcystyczny partner?

Mianem narcystycznego partnera określa się osobę przejawiającą cechy narcystycznego zaburzenia osobowości, która funkcjonuje w bliskiej relacji romantycznej (małżeństwie, związku partnerskim). W związku z drugą osobą narcystyczny partner potrafi początkowo tworzyć bardzo silną więź, często wręcz przytłaczającą swoją intensywnością. Bywa czarujący, komplementuje i obsypuje miłością (zachowanie określane czasem jako love bombing). Na początku relacji może wydawać się idealnym partnerem – troskliwym, zaangażowanym, pełnym pasji. Niemniej jednak więź tworzona przez narcyza jest podporządkowana jego własnym potrzebom i wizji. Gdy pierwszy etap zauroczenia mija, zaczynają ujawniać się toksyczne wzorce zachowań.

Charakterystyczną cechą narcystycznego partnera jest skrajny egocentryzm w relacji. Taka osoba postrzega swojego partnera jako przedłużenie własnego „ja” albo jako trofeum, które ma świadczyć o jego wartości. Partner w jego oczach ma zaspokajać jego potrzeby emocjonalne, dbać o komfort, podziwiać i dowartościowywać – natomiast potrzeby drugiej strony schodzą na dalszy plan. Narcystyczny partner często staje się zaborczy i zazdrosny. Może okazywać zazdrość o czas, uwagę i sukcesy swojej drugiej połówki. Przykładowo, gdy partnerka (lub partner) narcysty spędza czas z przyjaciółmi lub rodziną, narcyz może czuć się zagrożony i reagować złością albo próbować wzbudzić poczucie winy (“Jak możesz mnie zostawiać samego/samą?”). Niezależność drugiej osoby stanowi dla niego zagrożenie – boi się utraty kontroli i tego, iż przestanie być w centrum uwagi.

Dlaczego narcystyczny partner izoluje?

Narcystyczny partner często dąży do izolacji swojej ofiary od otoczenia. Może stopniowo zniechęcać Cię do spotkań z przyjaciółmi czy rodziną, krytykując Twoich bliskich lub tworząc konflikty, byś to jego stawiała/stawiał zawsze na pierwszym miejscu. W ten sposób zwiększa swoją kontrolę nad Twoim życiem i upewnia się, iż cała Twoja uwaga skupiona jest na nim. Każde Twoje osiągnięcie, które nie jest związane z nim, może wywołać u niego złość lub umniejszanie tego sukcesu – narcystyczny partner bywa bowiem zazdrosny choćby o powodzenie czy talenty swojej drugiej połówki. jeżeli odnosisz jakiś sukces zawodowy czy osobisty, może to bagatelizować lub przypisywać zasługi sobie (“Gdyby nie moje wsparcie, nigdy by ci się to nie udało…”), zamiast szczerze się cieszyć z Twojego szczęścia.

W codziennym życiu bardzo trudno jest zadowolić narcystycznego partnera. choćby jeżeli przez chwilę wydaje się usatysfakcjonowany, gwałtownie pojawiają się nowe oczekiwania i żądania. Z każdym dniem poprzeczka wymagań może być podnoszona coraz wyżej, aż w końcu staje się to dla Ciebie niewykonalne. Narcystyczny partner potrafi nieustannie krytykować i wytykać rzekome błędy: źle się ubierasz, niewystarczająco dbasz o dom, nie zachowałaś/eś się odpowiednio na spotkaniu – pretekst zawsze się znajdzie. Taka osoba żyje w przekonaniu, iż wszystko powinno być podporządkowane pod jego potrzeby i wizję związku. jeżeli więc w jakimś aspekcie nie spełniasz jego absurdalnie wysokich oczekiwań, narasta w nim frustracja, którą zrzuca na Ciebie. W skrajnych przypadkach narcyz może zupełnie dewaluować swojego partnera – czyli przejść od fazy idealizowania Cię do fazy odrzucenia i poniżania. Osoby o narcystycznej osobowości często działają według schematu: idealizacja – dewaluacja – odrzucenie. Na początku jesteś idealizowana/y (jesteś najlepszą osobą, jaka mu się przytrafiła), potem stopniowo dewaluowana/y (coraz więcej rzeczy jest z Tobą „nie tak”), a ostatecznie możesz zostać odtrącona/y lub choćby nagle porzucona/y, gdy uzna, iż nie spełniasz jego potrzeb. Niestety, bywa i tak, iż narcystyczny partner kończy relację w sposób wyjątkowo bolesny, na przykład przez nagłe zniknięcie bez słowa, czyli tzw. ghosting. Takie zachowanie – całkowite zerwanie kontaktu bez wyjaśnień – pozostawia drugą osobę w szoku i emocjonalnej rozsypce.

Warto podkreślić, iż narcystyczny partner cały czas stawia siebie na pierwszym miejscu. choćby gdy sprawia wrażenie kochającego i opiekuńczego, zwykle kieruje nim pragnienie uzyskania czegoś w zamian (podziwu, poczucia władzy nad Tobą albo zaspokojenia własnych potrzeb emocjonalnych czy fizycznych). Gdy przestajesz pełnić funkcję źródła ciągłej adoracji, narcyz zaczyna okazywać zniecierpliwienie, znudzenie lub złość. Troska, jaką Ci okazywał, potrafi nagle zniknąć, gdy sam potrzebuje uwagi skupionej na sobie. W relacji z taką osobą możesz czuć, iż prawdziwa bliskość i partnerstwo nie istnieją – jest tylko teatr jednego aktora, w którym Twoja rola ogranicza się do bycia widzem bijącym brawo.

Narcystyczny partner – cechy charakterystyczne

Obraz narcystycznego partnera staje się coraz bardziej klarowny, gdy przyjrzymy się konkretnym cechom i zachowaniom, jakie przejawia. W gruncie rzeczy prezentuje on większość klasycznych cech osobowości narcystycznej, przekładając je na grunt relacji intymnej. Do najpowszechniejszych cech charakterystycznych narcystycznego partnera należą:

• Wyolbrzymione poczucie własnej wartości. Narcystyczny partner ma o sobie nader wysokie mniemanie. Uwielbia opowiadać o swoich osiągnięciach (często koloryzując fakty, by brzmiały bardziej imponująco) i oczekuje, iż będziesz traktować go jak osobę wybitną. Domaga się uznania swojej rzekomej wyższości. Na przykład będzie godzinami mówić o swoich sukcesach w pracy, oczekując ciągłych gratulacji, ale Twoje sukcesy zbagatelizuje lub przemilczy.
• Żyje w świecie fantazji o nieograniczonym sukcesie i wyjątkowości. Taki partner często buja w obłokach wielkości. Może fantazjować o tym, iż zostanie milionerem, celebrytą, wybitnym naukowcem – kimś kto zasługuje na szczególne traktowanie. Bywa przekonany o swojej niezwykłej atrakcyjności fizycznej lub intelektualnej. Może również uważać, iż Wasz związek jest wyjątkowy i lepszy niż wszystkie inne – ale raczej w kontekście budowania swojego wizerunku niż prawdziwej więzi emocjonalnej.
• Przekonanie o własnej wyjątkowości. Narcystyczny partner wierzy, iż jest kimś absolutnie wyjątkowym i innym niż wszyscy. Uważa, iż tylko nieliczni, równie wyjątkowi ludzie są w stanie go zrozumieć. W praktyce przejawia to rażącą pogardą wobec osób, które postrzega jako „przeciętne” czy „gorsze”. Może traktować Twoich znajomych z wyższością albo sugerować, iż nie są wystarczająco dobrzy, byście się z nimi zadawali. Sam pragnie obracać się w elitarnym towarzystwie lub przynajmniej żyje przekonaniem, iż do takiego należy.
• Potrzeba nieustannego podziwu. Osoba narcystyczna łaknie ciągłych pochwał i zachwytów na swój temat. W związku przejawia się to tym, iż często domaga się komplementów i utwierdzania go w przekonaniu o własnej wspaniałości. Może wręcz wymuszać na Tobie słowa uznania. Gdy nie słyszy od Ciebie wystarczająco często, jaki jest zdolny, atrakcyjny czy niezastąpiony, staje się rozdrażniony lub przygnębiony. Narcystyczny partner pragnie także, byś chwaliła/chwalił go publicznie – przy rodzinie, znajomych, w mediach społecznościowych – ponieważ dba o swój wizerunek idealnego partnera na zewnątrz.
• Poczucie bycia uprzywilejowanym (roszczeniowość). Narcyz jest przekonany, iż należy mu się szczególne traktowanie. W praktyce oznacza to, iż Twój partner oczekuje, iż wszystko będzie tak, jak on chce. Zasady, które obowiązują innych ludzi, jego zdaniem nie dotyczą jego samego. Może żądać od Ciebie specjalnych względów: natychmiastowego zajmowania się jego problemami niezależnie od Twoich własnych potrzeb, dostosowywania planów pod niego, wybaczania mu wybryków, na które nikomu innemu byś nie pozwoliła/pozwolił. Narcystyczny partner obraża się lub wpada w złość, gdy świat nie kręci się wokół niego.
• Wykorzystywanie innych dla własnych celów. Często narcyz traktuje ludzi instrumentalnie – również tę najbliższą osobę. Narcystyczny partner nie waha się wykorzystywać Ciebie czy innych osób, by osiągnąć swoje cele. Może manipulować emocjami (np. wzbudzać poczucie winy albo litość), byś zrobiła/zrobił coś, na czym mu zależy. Bywa, iż korzysta z Twoich zasobów – finansowych, czasowych, mieszkaniowych – nie odwdzięczając się tym samym. Granice między Wami są zaburzone: on bierze tyle, ile potrzebuje, nie zastanawiając się, co pozostaje dla Ciebie.
• Brak empatii. Jedną z najbardziej bolesnych cech narcystycznego partnera jest jego niezdolność do empatii. Taka osoba ma ogromny problem z wczuciem się w Twoje uczucia i dostrzeżeniem Twoich potrzeb. Kiedy przeżywasz smutek, stres lub ból – on bagatelizuje Twoje emocje albo wprost je ignoruje. Na przykład możesz usłyszeć: „Przesadzasz, nic takiego się nie stało” albo spotkać się z zniecierpliwieniem, iż Twój gorszy nastrój „psuje mu humor”. Gdy potrzebujesz wsparcia, narcystyczny partner gwałtownie odwraca uwagę na siebie (“A mnie to nikt nie pociesza, kiedy mam zły dzień…”) lub znika, pozostawiając Cię samą/samego z problemem. Taki deficyt empatiisprawia, iż czujesz się emocjonalnie opuszczona/y choćby będąc w związku – Twoje cierpienie jest jakby niewidzialne dla niego.
• Zazdrość i przekonanie o zazdrości innych. Narcystyczny partner często żywi przekonanie, iż inni mu zazdroszczą – albo sam odczuwa zawiść wobec sukcesów innych osób. W relacji może to oznaczać, iż zazdrości Tobie: uwagi innych ludzi, osiągnięć, a choćby pozytywnych cech charakteru czy wyglądu. Jednocześnie chętnie wierzy, iż to inni zazdroszczą jemu (np. uważa, iż Twoi przyjaciele zazdroszczą Wam „idealnego” związku, podczas gdy w rzeczywistości mogą dostrzegać jego toksyczne zachowanie). Zazdrość napędza wiele destrukcyjnych działań narcyza – to przez nią kontroluje i umniejsza partnera, by samemu poczuć się lepiej.
• Aroganckie, wyniosłe zachowanie. Osoba o cechach narcystycznych z reguły prezentuje postawę wyższości i arogancji. W przypadku partnera możesz to zaobserwować na co dzień: traktuje Cię protekcjonalnie, jak kogoś mniej kompetentnego; w towarzystwie lubi błyszczeć Twoim kosztem, np. poprawiając Cię przy innych lub śmiejąc się z Twoich drobnych pomyłek; odnosi się z pogardą do ludzi, których uważa za nieistotnych (kelnera w restauracji, sprzedawcy, a choćby Twoich znajomych, których on nie szanuje). Taki partner jasno pokazuje swoją arogancję – słowem, tonem lub mową ciała – komunikując, iż wie i potrafi lepiej niż ktokolwiek inny.

Powyższe cechy to klasyczne objawy narcystycznego zaburzenia osobowości, przejawiające się w codziennym zachowaniu. W bliskim związku stają się one szczególnie dotkliwe, ponieważ osoba, która powinna być dla Ciebie największym oparciem, zamiast tego rani i pomniejsza Cię niemal każdego dnia.

Jak rozpoznać, czy jesteś w relacji z narcystycznym partnerem?

Nie zawsze łatwo jest od razu dostrzec, iż problemy w naszym związku wynikają z narcyzmu partnera. Osoby będące ofiarami takiej relacji często przez długi czas usprawiedliwiają niewłaściwe zachowania ukochanej osoby lub szukają winy w sobie. Zdarza się, iż kochamy naszego partnera i pragniemy wierzyć, iż jego raniące słowa czy czyny są przypadkowe, iż „tak naprawdę jest dobrym człowiekiem tylko ma trudny okres”. Tymczasem osoba z zaburzeniem narcystycznym potrafi latami utrzymywać partnera w stanie emocjonalnego chaosu i podporządkowania, nie przyjmując żadnej odpowiedzialności za swoje krzywdzące działania.

Aby pomóc Ci ocenić, czy masz do czynienia z narcystycznym partnerem, przygotowaliśmy kilka pytań kontrolnych. Zastanów się szczerze nad odpowiedziami. o ile na większość z tych pytań odpowiesz twierdząco, istnieje duże prawdopodobieństwo, iż problem narcyzmu w związku może dotyczyć właśnie Ciebie:

• Czy kiedy potrzebujesz wsparcia emocjonalnego lub chcesz porozmawiać o swoich uczuciach, Twój partner zdaje się Ciebie nie słuchać i gwałtownie przekierowuje rozmowę na swoją osobę? Na przykład, gdy próbujesz podzielić się smutkiem czy stresem po ciężkim dniu, on natychmiast zaczyna opowiadać o własnych przeżyciach, ignorując Twoje.
• Czy zdarzały się sytuacje, w których Twój partner okazywał zazdrość o Twoje sukcesy, pasje, relacje z innymi ludźmi lub choćby o czas, który poświęcasz bez niego? Być może zamiast cieszyć się z Twojego awansu lub osiągnięcia, reagował chłodno albo pomniejszał jego wagę. Albo złościł się, gdy spędzasz czas z rodziną czy przyjaciółmi, twierdząc, iż go zaniedbujesz.
• Czy Twój partner komplementuje Cię lub zachowuje się ciepło głównie wtedy, gdy jesteście wśród innych osób? Innymi słowy, w obecności świadków potrafi być czarujący i pokazuje się jako kochający towarzysz, ale kiedy jesteście sami, częściej jesteś ignorowana/y, krytykowana/y lub traktowana/y ozięble. Może masz wrażenie, iż dba przede wszystkim o swój wizerunek przed innymi, a nie o Ciebie realnie.
• Kiedy przeżywasz trudny okres (np. problemy w pracy, choroba w rodzinie, własne załamanie nerwowe), czy Twój partner wydaje się przejmować głównie sobą? Zadaj sobie pytanie, czy w ciężkich chwilach czujesz jego wsparcie, czy raczej widzisz, iż martwi go głównie „co ludzie powiedzą” albo jak on się z tym czuje. Na przykład, czy zdarzyło się, iż podczas Twojego kryzysu partner bagatelizował go albo robił z siebie ofiarę (“przez Twój nastrój ja też się gorzej czuję”), zamiast realnie Cię wesprzeć?
• Czy Twój partner sprawia, iż czujesz się odpowiedzialna/y za jego złe samopoczucie lub niepowodzenia?Osoby narcystyczne często obarczają winą innych za swoje problemy. Zastanów się, czy kiedykolwiek usłyszałaś/eś od partnera, iż to przez Ciebie jest zdenerwowany, iż przez Ciebie coś mu się nie udało, albo iż to Twoje zachowanie wywołało u niego ból głowy czy zły humor. Tego typu komunikaty świadczą o przerzucaniu odpowiedzialności na Ciebie.
• Czy partner często próbuje wpływać na Twoje decyzje, wybory życiowe lub kontrolować różne aspekty Twojego życia? Może zdarza się, iż narzuca Ci swoje zdanie w kwestii ubrania, pracy, spędzania wolnego czasu czy kontaktów z innymi. Być może czujesz, iż musisz pytać go o pozwolenie lub walidację choćby w błahych sprawach, bo inaczej będzie niezadowolony lub wywoła awanturę.
• Czy miały miejsce sytuacje, w których Twój partner zawstydzał Cię lub upokarzał publicznie? Na przykład opowiadał przy znajomych anegdoty o Twoich porażkach czy słabościach, tak aby samemu wyjść na „tego lepszego” w Waszym związku. Albo krytykował Cię przy innych w żartach, które tak naprawdę sprawiały Ci przykrość. jeżeli partner celowo podkopuje Twój autorytet lub dobre imię w obecności innych, to poważny sygnał alarmowy.

Jeśli rozpoznajesz swojego partnera (a zarazem siebie samą/samego w tej relacji) w wielu z powyższych punktów, prawdopodobnie zmagasz się z toksyczną, narcystyczną relacją. Uświadomienie sobie tego faktu bywa trudne i bolesne, ale jest to pierwszy i najważniejszy krok, by zacząć szukać pomocy i zmiany. Pamiętaj, iż nie jesteś winna/winny temu, jak jesteś traktowana/y przez partnera – to wynik jego zaburzenia i problemów, nad którymi nie masz kontroli bez jego chęci zmiany. Możesz jednak podjąć działania, by zadbać o siebie. W kolejnych sekcjach dowiesz się, jaki wpływ taka relacja wywiera na Twoją psychikę oraz dlaczego wyrwanie się z niej bywa tak trudne, choćby gdy rozumiesz, iż partner Cię krzywdzi.

Jak narcystyczny partner wpływa na Twoje poczucie własnej wartości i relacje?

Związek z narcystycznym partnerem potrafi odcisnąć głębokie piętno na Twojej psychice. Żyjąc dzień po dniu w cieniu dominującej i krytycznej osoby, stopniowo zmieniasz postrzeganie samej/samego siebie. Więź, która miała dawać oparcie, staje się źródłem cierpienia, a to nie pozostaje bez konsekwencji. Oto kilka sposobów, w jakie narcystyczny partner może wpłynąć na Twoje poczucie własnej wartości oraz relacje z innymi ludźmi:

• Obniżenie poczucia własnej wartości. Ciągła krytyka, umniejszanie Twoich osiągnięć i brak wsparcia ze strony partnera sprawiają, iż zaczynasz wątpić w swoją wartość. jeżeli każdego dnia słyszysz (jawnie lub między wierszami), iż jesteś niewystarczająco dobra/y, zawsze coś robisz nie tak, masz szczęście, iż ktoś taki jak on w ogóle z Tobą jest – z czasem te słowa zatruwają Twój obraz siebie. Możesz przyłapać się na myśli, iż może faktycznie nie zasługujesz na lepsze traktowanie, iż może przesadzasz z oczekiwaniami co do szacunku, bo „to wszystko Twoja wina”. Twoja samoocena dramatycznie spada, a wraz z nią wiara w to, iż poradzisz sobie samodzielnie.
• Poczucie winy i wątpliwości względem siebie. Narcystyczny partner jest mistrzem manipulacji – często stosuje technikę odwracania kota ogonem. Gdy zwrócisz mu uwagę na przykre zachowanie, potrafi tak przekręcić sytuację, iż to Ty czujesz się winna/y. Przykładowo, jeżeli powiesz, iż zranił Cię jego żart kosztem Ciebie, on oskarży Cię o brak poczucia humoru i psucie atmosfery. Tego rodzaju gaslighting (manipulacja, w której sprawca kwestionuje Twoją percepcję rzeczywistości) sprawia, iż zaczynasz wątpić w słuszność własnych odczuć. Zaczynasz zadawać sobie pytania: „Czy ja przesadzam? Może faktycznie jestem przewrażliwiona/y?”. Twój partner prawdopodobnie utwierdza Cię w tych wątpliwościach mówiąc np. „Wszystko wyolbrzymiasz, nic takiego się nie stało”. W efekcie czujesz dezorientację i coraz częściej obwiniasz siebie za konflikty czy jego zły nastrój.
• Ciągły lęk i napięcie emocjonalne. Życie z narcyzem przypomina emocjonalną huśtawkę. Nigdy do końca nie wiesz, w jakim humorze zastaniesz dziś partnera i co wywoła kolejną kłótnię lub falę krytyki. Możesz odczuwać chroniczny niepokój – tzw. chodzenie na palcach wokół partnera, byle go nie rozzłościć. Taki stały stres emocjonalny może prowadzić do objawów lękowych, nerwicy, a choćby depresji. Twoje ciało i umysł funkcjonują w trybie ciągłej czujności, jakby w gotowości na kolejne przykre zdarzenie. To bardzo wyniszczające i odbija się też na Twoim zdrowiu fizycznym: mogą pojawić się problemy ze snem, bóle głowy, dolegliwości ze strony układu pokarmowego (reakcje psychosomatyczne na przewlekły stres).
• Utrata zaufania do innych i izolacja. Narcystyczny partner często odcina Cię od wsparcia otoczenia – krytykuje Twoich przyjaciół, rodzinę albo karze fochem za spędzanie z nimi czasu. Z czasem możesz faktycznie ograniczyć kontakty towarzyskie, czując się coraz bardziej samotna/y. Co więcej, po licznych manipulacjach i zdradach zaufania ze strony partnera (np. kłamstwach, obietnicach bez pokrycia) możesz utracić zaufanie do ludzi w ogóle. Zaczynasz wierzyć, iż nikt nie jest godny zaufania, wszyscy prędzej czy później ranią – bo przecież osoba, która była Ci najbliższa, tak bardzo Cię zawiodła. Taki wewnętrzny brak zaufania utrudnia budowanie jakichkolwiek relacji: zarówno przyjacielskich, jak i ewentualnie nowej więzi miłosnej w przyszłości.
• Poczucie osamotnienia i niezrozumienia. Paradoksalnie, będąc w związku z narcyzem, możesz czuć się bardziej samotna/y niż gdybyś faktycznie była/był sama/sam. Partner nie spełnia emocjonalnej roli – nie wspiera, nie wysłuchuje, nie okazuje empatii. Gdy próbujesz dzielić się swoim światem wewnętrznym, odbijasz się od muru obojętności lub niezrozumienia. To rodzi ogromną frustrację i poczucie, iż jesteś zupełnie sama/sam ze swoimi uczuciami. Bywa, iż ofiary takich relacji przestają w ogóle mówić o swoich potrzebach czy problemach, bo i tak nie znajdują w partnerze oparcia. Takie tłumienie siebie może prowadzić do narastania objawów depresyjnych – smutku, poczucia pustki, braku energii i nadziei na poprawę.
• Zaburzenie obrazu zdrowej miłości. Relacja z osobą narcystyczną może wypaczyć Twoje pojmowanie, czym jest normalny, zdrowy związek. jeżeli przez dłuższy czas tkwisz w takiej destrukcyjnej dynamice, możesz zacząć myśleć, iż tak właśnie wygląda miłość – iż może oczekiwanie szacunku, równości czy empatii to naiwność. Szczególnie jeżeli np. wcześniej w życiu widziałaś/wychowywałaś się w podobnym układzie (np. miałaś narcystycznego rodzica), toksyczna „miłość” może wydawać się czymś oswojonym. W efekcie ofiary narcyzów często popadają w kolejne toksyczne związki, powielając schemat, do którego przywykły. Bez przepracowania tego doświadczenia można nieświadomie szukać podobnych osobowości jak poprzedni partner, co tworzy błędne koło cierpienia.
• Objawy stresu pourazowego. Długotrwałe bycie deprecjonowanym i manipulowanym przez bliską osobę jest formą przemocy emocjonalnej. U niektórych osób prowadzi to do rozwoju objawów zbliżonych do PTSD (zespołu stresu pourazowego). Mogą pojawić się natrętne wspomnienia kłótni i upokorzeń, koszmary nocne, nadmierna czujność (np. silne reakcje na podniesiony ton głosu lub krytykę, choćby ze strony innych osób), a także poczucie odrętwienia emocjonalnego. Twoja psychika może w ten sposób próbować chronić się przed bólem, ale zarazem utrudnia normalne funkcjonowanie, gdy już choćby po rozstaniu wciąż odczuwasz skutki traumy.
• Uzależnienie emocjonalne od partnera. Choć brzmi to paradoksalnie, ofiary relacji z narcyzem często odczuwają coś na kształt uzależnienia od swojego oprawcy. W psychologii mówi się o wiązaniu traumatycznym (trauma bonding) – ofiara doświadcza naprzemiennie krzywd i „nagród” (ciepłych gestów, przeprosin, chwil pozornej bliskości), co wzmacnia chorą więź. Emocje pozytywne są rzadkie i przeplatane bólem, przez co stają się niezwykle silne i uzależniające. Możesz czuć, iż nie umiesz żyć bez tej osoby, choć ona Cię rani. Tęsknisz za tymi nielicznymi dobrymi momentami i wciąż masz nadzieję, iż one wrócą, jeżeli tylko bardziej się postarasz. To niestety mechanizm psychologiczny, który więzi Cię jeszcze mocniej w toksycznej relacji i obniża motywację do odejścia.

Każdy z powyższych punktów pokazuje, iż przebywanie w związku z partnerem o cechach narcystycznych potrafi wyniszczyć od środka. Twoje poczucie własnej wartości zostaje zachwiane lub zniszczone, zaczynasz definiować siebie przez pryzmat krzywdzących ocen partnera. Twoje relacje z innymi słabną, bo narcyz izoluje Cię i sam staje się obsesyjnym centrum Twojego świata. To wszystko powoduje ogromne cierpienie i często wymaga profesjonalnego wsparcia, by odzyskać siebie sprzed toksycznej relacji. Zanim jednak przejdziemy do kwestii pomocy, odpowiedzmy sobie na pytanie: skoro jest aż tak źle, dlaczego w ogóle tak trudno odejść od narcystycznego partnera? Co sprawia, iż mimo bólu, wciąż tkwimy w takim związku?

Dlaczego tak trudno odejść od narcystycznego partnera?

Wiele osób z zewnątrz zadaje proste pytanie: „Skoro on/ona Cię tak traktuje, dlaczego po prostu od niego/niej nie odejdziesz?”. Niestety, osoby uwikłane w toksyczny związek wiedzą, iż nie jest to wcale „po prostu”. Odejście od narcystycznego partnera bywa niesamowicie trudne z kilku złożonych powodów – psychologicznych, emocjonalnych i społecznych. Oto najważniejsze z nich:

1. Cykl przemocy i uzależniające momenty „miodowego miesiąca”. Wiele związków z narcyzami (zwłaszcza tymi przejawiającymi także przemoc psychiczną czy fizyczną) przebiega według powtarzającego się schematu, który psycholog Lenore E. Walker nazwała cyklem przemocy w relacji. Taki cykl składa się z trzech głównych faz:

• Fazy narastającego napięcia – partner narcyz staje się coraz bardziej poirytowany, czepia się drobiazgów, atmosfera gęstnieje, czujesz iż „zbiera się na burzę”. Ofiara stara się wszelkimi sposobami uspokoić sytuację, spełnia zachcianki sprawcy, chodzi na palcach, by uniknąć wybuchu.
• Fazy gwałtownej przemocy – następuje wybuch: może to być ostra kłótnia, potok obelg, upokorzenie słowne (a czasem także przemoc fizyczna). Narcyz wyrzuca z siebie całą złość, raniąc Cię dotkliwie. Ty czujesz się bezradna/y, zraniona/y, emocjonalnie zmiażdżona/y.
• Fazy miodowego miesiąca – po wszystkim partner… przeprasza (lub przynajmniej próbuje „zrobić dobrze”). Może okazać skruchę, obiecywać poprawę, przynosić kwiaty, być czuły, kochający, tak jak na początku znajomości. Nagle z powrotem staje się tym uroczym człowiekiem, w którym się zakochałaś/eś. Odżywa w Tobie nadzieja: „Może on naprawdę zrozumiał? Może teraz będzie inaczej?”. Niestety, po pewnym czasie napięcie znów zaczyna rosnąć i cały cykl przemocy powtarza się od nowa.

Ten cykliczny układ sprawia, iż bardzo trudno odejść, bo każdy „miodowy miesiąc” wzmacnia emocjonalne uzależnienie od partnera i od nadziei, iż tym razem obietnice zmiany są prawdziwe. To trochę jak trwanie w błędnym kole: okresy skruchy i czułości cementują Twoją miłość i sprawiają, iż zapominasz (lub minimalizujesz w myślach) to, jak bardzo było źle w fazie przemocy. Wiele osób wciągniętych w taki cykl tkwi w nim latami, żyjąc od jednego „dobrego okresu” do drugiego, w międzyczasie znosząc napięcie i przemoc, bo wspomnienie pozytywnych chwil dodaje im otuchy.

2. Nadzieja na zmianę i wiara w „prawdziwe ja” partnera. Osoby narcystyczne potrafią czasem pokazać niezwykle urocze, wręcz wrażliwe oblicze – zwłaszcza gdy boją się, iż mogą Cię stracić. Twój partner być może w chwilach zagrożenia rozstaniem potrafił błagać o drugą szansę, płakać, zapewniać o swojej miłości. W takich momentach widzisz w nim kogoś ciepłego, skruszonego, takiego, jakim chciałabyś/chciałbyś, żeby był zawsze. To rodzi przekonanie, iż ten dobry człowiek gdzieś tam w nim jest na stałe, tylko musimy pomóc mu się wydobyć spod tej „złej strony”. Ofiary często myślą: „On/ona tak naprawdę jest dobry, to ta choroba/narcyzm sprawia, iż robi złe rzeczy. Gdyby udało się go/ją zmienić, znowu będzie cudownie.” Wiara w to, iż miłość i cierpliwość wszystko przezwyciężą, trzyma nas przy narcyzie bardzo długo. Niestety, zmiana trwałych cech osobowości jest niezwykle trudna i wymagałaby ogromnej pracy partnera nad sobą (zazwyczaj w ogóle nieuznającego, iż ma problem). Tymczasem my kurczowo trzymamy się nadziei i wspomnień dobrych chwil, co sprawia, iż odkładamy decyzję o odejściu.

3. Niskie poczucie własnej wartości i strach przed samotnością. Jak wspomniano wcześniej, życie z narcyzem mocno obniża samoocenę. Możesz czuć się kompletnie niepewna/y siebie, myśleć: „Kto inny by mnie zechciał? Pewnie każdy związek prędzej czy później tak wygląda, może nigdzie nie będzie lepiej.” Narcystyczny partner często utwierdza Cię w przekonaniu, iż bez niego sobie nie poradzisz. Mógł mówić wprost: „Nikt inny by z Tobą nie wytrzymał” albo „Zobaczysz, skończysz sama/sam, nieszczęśliwa/y”. Zastraszanie perspektywą samotności to potężna broń, bo większość ludzi boi się być samotnymi – szczególnie gdy przez długi czas byli w związku i ich życie kręciło się wokół partnera. Obawa przed tym, iż „lepszy znany koszmar niż nieznane”, paraliżuje. Możesz też odczuwać wstyd – przed rodziną, znajomymi – przyznając się do porażki związku. Czasem presja społeczna („taki ładny z was duet, przetrwajcie to”) lub względy praktyczne (wspólny dom, dzieci, finanse) sprawiają, iż trwanie w chorym układzie wydaje się łatwiejsze niż zmierzenie z konsekwencjami rozstania.

4. Manipulacje i groźby ze strony partnera. Kiedy ofiara zaczyna się wyślizgiwać z kontroli, narcyz potrafi użyć całego arsenału manipulacji, by ją zatrzymać. Może to być szantaż emocjonalny („Jeśli mnie zostawisz, zrobię sobie krzywdę”), wzbudzanie współczucia („Jak możesz mi to robić, wiesz, iż mam teraz trudny okres”), a choćby groźby („Jeśli odejdziesz, zabiorę Ci dzieci”; „Zniszczę Cię finansowo”; „Nikt Ci nie uwierzy, iż byłem zły, wszyscy uznają Cię za wariatkę”). Tego typu działania potęgują lęk ofiary przed odejściem. Bywa, iż ofiary czują się uwięzione, bo partner uzależnił je finansowo lub grozi zabraniem czegoś cennego (np. walka o opiekę nad dzieckiem bywa potężnym straszakiem). Groźba zemsty ze strony narcyza, który nie umie przyjąć odrzucenia, to realna obawa – wiele osób tkwi w relacji z lęku, co partner mógłby im zrobić po rozstaniu.

5. Miłość i przywiązanie. Mimo całego cierpienia, jakie Cię spotkało, możesz wciąż kochać swojego partnera. Emocje nie poddają się łatwo logice; wspomnienia pięknych chwil, przeżyte razem ważne momenty, wspólne dzieci, marzenia – tego wszystkiego nie da się przekreślić z dnia na dzień. Ofiary często odczuwają silny konflikt wewnętrzny: kocham go/jąi nienawidzę tego, co mi robi. Ta miłość bywa chora i uwikłana w zależność, ale jest autentyczna. Odebranie sobie samej/samemu nadziei, iż ukochana osoba się zmieni i znów będzie dobrze, jest emocjonalnie porównywalne z przeżyciem żałoby. Nie każdy jest na to gotowy natychmiast. Dlatego wiele osób odchodzi dopiero po wielu nieudanych próbach, „na raty”, stopniowo gasząc w sobie uczucia, bądź dopiero wtedy, gdy wydarzy się coś ekstremalnego (np. przemoc wobec dziecka, poważny incydent zagrażający życiu), co otrzeźwi i stłumi uczucia miłości, zastępując je instynktem przetrwania.

Podsumowując, odejście od narcystycznego partnera jest trudne, ponieważ więzy emocjonalne i psychologiczne oplatają ofiarę niczym sieć. Cykl przemocy dostarcza chwil ulgi i nadziei, które uzależniają; niska samoocena i strach przed nieznanym zniechęcają do działania; manipulacje partnera trzymają w szachu; a miłość i wspomnienia wiążą serce. To wszystko sprawia, iż ofiara często potrzebuje dużo czasu, wsparcia z zewnątrz i wewnętrznej siły, by wyrwać się z takiej relacji. W takiej sytuacji niezwykle cenne bywa profesjonalne wsparcie psychologiczne lub psychoterapeutyczne.

Relacja z narcystycznym partnerem a potrzeba wsparcia terapeutycznego

Relacja z narcystycznym partnerem jest doświadczeniem głęboko raniącym, które nie pozostaje bez wpływu na zdrowie psychiczne osoby doświadczającej przemocy emocjonalnej. o ile rozpoznałaś/rozpoznałeś siebie w opisach powyżej, być może odczuwasz już skutki takiego związku: obniżony nastrój, lęk, poczucie beznadziei, a może wręcz objawy depresji czy stresu pourazowego. Tego typu doświadczenie często przerasta możliwości samodzielnego poradzenia sobie – zwłaszcza, iż narcyz poprzez manipulacje odciął Cię od standardowych źródeł wsparcia (przyjaciół, rodziny), a Twoja pewność siebie jest poważnie zachwiana. W takiej sytuacji skorzystanie z pomocy terapeuty może okazać się nie tylko pomocne, ale wręcz niezbędne dla odzyskania równowagi.

Psychoterapia daje bezpieczną przestrzeń, w której możesz opowiedzieć o swoich przeżyciach komuś, kto rozumie specyfikę dynamiki związku z osobą narcystyczną. Terapeuta pomoże Ci nazwać mechanizmy obecne w tej relacji – wskaże, gdzie jest manipulacja, gdzie przemoc emocjonalna, pomoże odróżnić obiektywną prawdę od zniekształceń, które narcyz przez lata zaszczepił w Twoim myśleniu o sobie. To ogromnie ważne, bo często ofiary narcyzów latami żyją w mgle pojęciowej, nie do końca ufając własnemu osądowi sytuacji.

Psychoterapia narcystycznego partnera

W procesie terapii masz szansę odbudować swoje poczucie własnej wartości. Terapeuta pomoże Ci przypomnieć sobie, kim byłaś/eś zanim ta relacja Cię zmieniła, odkryć na nowo Twoje mocne strony i nauczyć się stawiać granice. jeżeli przez cały czas pozostajesz w związku z narcyzem i nie jesteś gotowa/y lub nie możesz (z różnych powodów) odejść natychmiast, terapia może Ci pomóc wypracować strategie radzenia sobie na co dzień. Nauczysz się, jak reagować na manipulacje partnera, jak chronić swoje emocje przed jego atakami, jak nie dać się wciągać w niekończące się poczucie winy. Być może dzięki wsparciu specjalisty zdobędziesz też odwagę i plan, by ostatecznie zakończyć toksyczną relację w bezpieczny sposób, kiedy przyjdzie na to czas.

W przypadku, gdy już udało Ci się odejść lub rozważasz rozstanie, pomoc terapeutyczna jest równie cenna. Trauma po takim związku potrzebuje przepracowania – inaczej rany mogą się nie goić prawidłowo. Wsparcie terapeuty pomoże Ci uporać się z mieszanką emocji pojawiających się po rozstaniu: żalem, złością, poczuciem straty, ale i ulgą. Ważne jest zrozumienie, iż to nie Twoja wina oraz iż nie jesteś „słaba/y” ani „naiwna/y”, tylko doświadczyłaś/eś mechanizmów psychologicznych, które potrafią omotać każdego. Terapeuta może pracować z Tobą nad przerwaniem błędnego koła – byś w przyszłości nie wchodziła/wchodził w relacje z podobnymi osobami. Nauczy Cię rozpoznawać sygnały ostrzegawcze, ufać własnej intuicji i stawiać granice już na wczesnym etapie znajomości.

Niekiedy warto również rozważyć grupę wsparcia lub terapię grupową dla osób po doświadczeniach przemocy psychicznej. Wspólnota z innymi, którzy przeszli przez podobne piekło, daje poczucie, iż nie jesteś sama/sam i pozwala uczyć się na nawzajem swoich sposobów radzenia z trudnościami. Dzielenie się swoją historią w bezpiecznym gronie bywa bardzo oczyszczające.

Bezpłatna konsultacja w PsychoCare – wsparcie dla osób zmagających się z trudnościami wynikającymi z relacji z narcystycznym partnerem

Związek z narcystycznym partnerem może poważnie odbić się na Twoim zdrowiu emocjonalnym, poczuciu własnej wartości i sposobie funkcjonowania w codziennym życiu. Narcystyczny partner często manipuluje uczuciami, wymaga nieustannej uwagi i kontroli, a jednocześnie ignoruje Twoje potrzeby emocjonalne. Taka relacja pozostawia długotrwały ślad na psychice, prowadząc do trudności w budowaniu zdrowych więzi, obniżonej samooceny oraz problemów z wyrażaniem i rozpoznawaniem własnych potrzeb.

Jeśli dostrzegasz u siebie problemy wynikające z takiej trudnej relacji, zapraszamy na bezpłatną konsultację w PsychoCare. Podczas wstępnego spotkania nasi specjaliści pomogą Ci lepiej zrozumieć naturę Twojego związku i jego wpływ na Twoje życie, a także przedstawią możliwe formy pomocy i dalszego działania dostosowane do Twojej sytuacji. Taka konsultacja to szansa, by omówić Twoje przeżycia z kimś, kto zna dynamikę relacji z osobą narcystyczną i może zaproponować konkretne metody radzenia sobie z pojawiającymi się trudnościami oraz pomóc dobrać najbardziej odpowiedniego specjalistę.

Podsumowanie

Bycie w związku z narcystycznym partnerem stanowi ogromne wyzwanie emocjonalne. Ciągła niemożność sprostania wygórowanym wymaganiom i życie w atmosferze krytyki oraz braku empatii negatywnie wpływają na kształtowanie się Twojego poczucia własnej wartości. Osoby, które przez długi czas doświadczają takiej relacji, nierzadko zmagają się z lękiem, depresją oraz trudnościami w nawiązywaniu zdrowych relacji z innymi ludźmi. Często także przejmują na siebie winę za zachowanie partnera lub zaczynają wierzyć, iż toksyczny model miłości jest czymś normalnym, co utrudnia wyrwanie się z błędnego koła.

Niestety, zdarza się, iż ofiary narcystycznych partnerów – jeżeli nie otrzymają odpowiedniej pomocy – powielają ten schemat w kolejnych związkach, znów trafiając na osoby chłodne, dominujące czy przemocowe. Potrafią również wchodzić w bliskie relacje np. z narcystyczną przyjaciółką. Dlatego tak ważne jest uzyskanie adekwatnego wsparcia psychologicznego we właściwym momencie. Dzięki profesjonalnej pomocy możliwe staje się zrozumienie przyczyn swoich problemów, przepracowanie traumy oraz wypracowanie zdrowszych wzorców myślenia o sobie i relacjach. Taka praca nad sobą pozwala odzyskać stery swojego życia – odbudować poczucie własnej wartości, nauczyć się stawiać granice i zaufać ponownie sobie oraz innym.

Pamiętaj, iż nie jesteś sama/sam. Coraz więcej mówi się o zjawisku przemocy narcystycznej w związkach, a pomoc jest dostępna. Rozejrzyj się dookoła – być może bliscy, którym ufasz, od dawna martwią się o Ciebie i gotowi są wesprzeć Cię w zmianie. Skorzystaj też z pomocy specjalistów, którzy rozumieją, przez co przechodzisz. Zdrowa miłość opiera się na szacunku, empatii i równowadze – jeżeli tych elementów brakuje, masz prawo szukać lepszego życia dla siebie. Wyjście z cienia narcystycznego partnera może być trudne, ale jest możliwe. Z pomocą terapeutyczną i wsparciem otoczenia możesz przerwać ten wyniszczający cykl, odzyskać siebie i z czasem zbudować relacje oparte na autentycznej miłości, zrozumieniu i wzajemnym szacunku.

Bibliografia:

• Bazińska R., Drat-Ruszczak K. (2000). Struktura narcyzmu w polskiej adaptacji kwestionariusza Raskina i Halla. Czasopismo Psychologiczne, 3–4, 93–120.
• Burszta W. J. (2009). Narcystyczna osobowość naszych czasów. Przegląd Polityczny, 93, 64–68.
• Drat-Ruszczak K. (2003). Osobowość narcystyczna: kiedy i jak motywuje rozbieżność Ja? W: B. Wojciszke, M. Plopa (red.), Osobowość a procesy psychiczne i zachowanie (s. 219–233). Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Lowen A. (1995). Narcyzm – zaprzeczenie prawdziwemu ja. Warszawa: Jacek Santorski & Co.
• Hall J. L. (2021). W cieniu narcyza. Jak rozpoznać toksyczną relację i uwolnić się z niej. Białystok: Wydawnictwo Kobiece.