Narcystyczny Ojciec

Dla większości z nas, słowo ojciec kojarzy się z poczuciem bezpieczeństwa i wsparcia. W końcu to właśnie on od chwili naszych narodzin czuwa nad nami i każdego dnia stara się chronić nas przed krzywdą. Niestety, z tym idealnym obrazem ojca nie wszyscy mogą się zgodzić. Zdarzają się sytuacje, w których słowo „ojciec” przywodzi na myśl uczucie rozczarowania, bezsilności, a choćby złości. Przyczyną tego stanu rzeczy może być relacja z narcystycznym ojcem. Jakie cechy może on przejawiać? I czy dzięki psychoterapii możliwe jest naprawienie więzi z ojcem, dla którego nigdy nie byliśmy wystarczająco dobrzy? Odpowiedzi na te pytania oraz najważniejsze kwestie związane z niniejszym tematem zostały omówione w dalszej części artykułu.

Charakterystyka osobowości narcystycznej ojca

Narcyzm uznawany jest za jedno z najstarszych określeń opisujących osobowość człowieka. Jego etymologia nierozerwalnie wiąże się z mitologią – w micie o Narcyzie zakochany w sobie młodzieniec pada ofiarą własnego odbicia, co prowadzi go do tragicznego końca. We współczesnej literaturze psychologicznej osobowość narcystyczna opisywana jest jako charakteryzująca się bezkrytycznym stosunkiem do samego siebie, często połączonym z umniejszaniem zasług i osiągnięć innych osób. Nawiązanie trwałej relacji z osobą o narcystycznym rysie osobowości jest niezwykle trudne – niełatwo jest bowiem sprostać oczekiwaniom kogoś, kto we własnej ocenie postępuje idealnie i tego samego wymaga od innych. Narcystyczny ojciec również wykazuje wszystkie powyższe cechy tej osobowości.

Jaki jest narcystyczny ojciec?

Mianem narcystycznego ojca określa się osobę przejawiającą cechy narcystyczne lub u której zdiagnozowano narcystyczne zaburzenie osobowości. W relacji z dzieckiem jest on skłonny do budowania bardzo silnej więzi, która często przybiera formę zaborczą. Cechą charakterystyczną narcystycznego ojca bywa także zazdrość – może on przejawiać ją wobec własnych dzieci w miarę jak stają się one coraz bardziej niezależne. Niezależność dziecka oznacza bowiem dla niego utratę kontroli i związanych z nią gratyfikacji płynących z posiadania potomstwa. Konsekwencją takiego nastawienia jest wytworzenie wzorca przywiązania, w którym dziecko potrzebne jest ojcu wyłącznie po to, by przynosiło mu korzyści. Na przykład, gdy osoby z otoczenia gratulują mu osiągnięć jego syna lub córki. Jednak narcystycznemu ojcu trudno jest dogodzić – potrafi on każdego dnia stawiać przed dzieckiem nowe wymagania, które z czasem stają się niemożliwe do spełnienia.

Narcystyczny ojciec – cechy charakterystyczne

Obraz narcystycznego ojca jest dość wyrazisty. Przejawia on bowiem wiele zachowań, które stawiają w centrum uwagi jego osobę, a nie dziecko. Wśród najczęściej obserwowanych cech można wymienić:

• Wyolbrzymione poczucie własnej wartości. Narcystyczny ojciec ma skłonność do koloryzowania opowieści na temat własnych osiągnięć i domaga się od otoczenia uznania jego rzekomej wyższości.
• Pochłonięcie fantazjami o swoich wyjątkowych zdolnościach i cechach. Na przykład, potrafi snuć wizje o swojej niezwykłej sile, urodzie lub sukcesach. Uważa się za bezkonkurencyjnego tatę, męża i pracownika.
• Przekonanie o własnej wyjątkowości. Sądzi, iż zrozumieć go mogą jedynie nieliczni, przez co okazuje ostentacyjne poczucie wyższości wobec osób, które uznaje za mniej wartościowe od siebie.
• Ciągłe wymaganie podziwu i pochwał. Często oczekuje, iż inni będą go nieustannie chwalić i dziękować mu. Na przykład, potrafi wymuszać na dziecku publiczne deklaracje w stylu „mój tata jest najlepszy na świecie”.
• Przekonanie o własnej wyjątkowości zasad. Uważa, iż obowiązują go inne zasady niż wszystkich. Domaga się specjalnego, lepszego traktowania zarówno przez własne dzieci, jak i innych ludzi. Wymusza podporządkowanie się jego oczekiwaniom, niezależnie od okoliczności.
• Skłonność do wykorzystywania innych. Narcystyczny ojciec nie waha się manipulować czy używać osób ze swojego otoczenia, jeżeli może dzięki temu osiągnąć własne korzyści.
• Brak empatii. Nie jest w stanie (lub nie zadaje sobie trudu), by rozpoznać potrzeby i uczucia innych. Nie próbuje wczuć się w emocje własnych dzieci. Na przykład, gdy dziecko wraca zdenerwowane do domu, ojciec może nakazać mu „idź ochłonąć do swojego pokoju”, ponieważ jego zdaniem nerwy dziecka psują domowy spokój.
• Zazdrość wobec innych lub przekonanie o zazdrości otoczenia. Narcystyczny ojciec często czuje zawiść o sukcesy osób ze swojego otoczenia lub jest przekonany o zazdrości innych na własny temat.
• Arogancja i poczucie wyższości. Swoim zachowaniem oraz wypowiedziami wyraźnie okazuje wyniosłość i lekceważenie wobec innych.

Jak rozpoznać, czy jesteś dzieckiem narcystycznego ojca?

Dorosłe osoby, które mają trudności w nawiązywaniu długotrwałych relacji opartych na zaufaniu i wzajemnym szacunku, często dorastały w cieniu narcystycznego ojca. Niemniej jednak, to nie jedyny problem, jakiego mogą doświadczać. Aby lepiej zobrazować uczucia i sytuacje towarzyszące osobom uwikłanym w relację z takim rodzicem, przygotowaliśmy kilka pytań. jeżeli na większość z nich odpowiesz twierdząco, istnieje duże prawdopodobieństwo, iż ten problem dotyczy również Ciebie:

• Czy kiedy znajdujesz się w trudnej sytuacji życiowej i potrzebujesz szczerej rozmowy ze swoim ojcem, on zdaje się Ciebie nie słuchać i gwałtownie przekierowuje temat rozmowy na siebie?
• Czy doświadczyłeś/doświadczyłaś sytuacji, w których Twój ojciec zdawał się być zazdrosny o Twoje osiągnięcia, wygląd lub relacje partnerskie?
• Czy Twój ojciec chwali Cię lub opowiada o Tobie w przesadnie emocjonalny sposób tylko wtedy, gdy w waszym otoczeniu znajdują się inne osoby?
• Czy kiedy doświadczasz trudnej sytuacji życiowej (na przykład rozpadu związku małżeńskiego), Twój ojciec przejmuje się wyłącznie tym, co powiedzą inni ludzie? Ponadto, czy w obliczu takiej sytuacji masz poczucie, iż ważniejsze jest to, jak Twój ojciec, a nie Ty, się z tym czuje?
• Czy kiedykolwiek (w dzieciństwie lub już jako dorosły/a) ojciec dał Ci do zrozumienia, iż jesteś odpowiedzialny/odpowiedzialna za jego złe samopoczucie? Na przykład obwiniał Cię za ból głowy lub migrenę?
• Czy często zdarzają się sytuacje, w których Twój ojciec usilnie próbuje wpłynąć na kierunek podejmowanych przez Ciebie decyzji?
• Czy zdarzają się sytuacje, w których Twój ojciec zawstydza Cię w obecności innych – na przykład opowiadając o Twoim niepowodzeniu i przypisując sobie zasługi, dzięki którym byłeś/byłaś w stanie pokonać przeciwności losu?
• Czy towarzyszy Ci uczucie, iż Twój ojciec Cię nie akceptuje? Że nie jesteś dla niego wystarczająco dobry/dobra? Że nie spełniasz jego oczekiwań, a Twoje sukcesy to ciągle za mało?
• Czy w obliczu konfliktu z ojcem potrafił on żywić do Ciebie urazę przez długi czas? Czy zdarzało mu się w obecności innych wypominać sytuację, w której sprawiłeś/sprawiłaś mu przykrość?
• Czy kiedykolwiek miałeś/miałaś wrażenie, iż nie jesteś kochany lub lubiany przez własnego ojca?

Jakie są córki i synowie narcystycznych ojców?

W literaturze psychologicznej coraz częściej podkreśla się, iż narcystyczny ojciec wywiera długotrwały wpływ na życie swoich dzieci. Co istotne, skutki te mogą różnić się u córek i u synów. Poniżej opisujemy, z jakimi trudnościami mogą zmagać się dorosłe dzieci narcystycznych ojców – w zależności od ich płci.

Córki narcystycznych ojców

Córki narcystycznych ojców dorastają w cieniu dominującej postaci ojca, co istotnie wpływa na ich dorosłe życie. Często zdarza się, iż ojciec pragnie ukształtować córkę na swoje podobieństwo lub traktuje ją jako przedłużenie własnego ego. Takie wychowanie wiąże się z cierpieniem córki. Wśród konsekwencji relacji z toksycznym ojcem możemy wymienić:

• Tendencję do stawiania potrzeb innych ponad własne. Dla dorosłej już córki ważniejsze staje się zadowalanie otoczenia niż dbanie o siebie samą.
• Obniżone poczucie własnej wartości. Towarzyszy mu przekonanie, iż nigdy nie zdoła sprostać oczekiwaniom stawianym przez ojca.
• Problemy z akceptacją własnych słabości. Córka narcystycznego ojca, mając zaniżone poczucie wartości jako efekt tej relacji, często nie pozwala sobie na porażki. Bywa nadmiernie ambitna i surowa dla siebie, co z czasem może prowadzić do zaburzeń psychicznych (np. lęku, depresji) lub dolegliwości somatycznych.
• Brak poczucia wsparcia ze strony ojca. choćby w trudnych momentach życiowych dorosła córka czuje, iż nie ma w ojcu oparcia jako rodzicu – zamiast otrzymać zrozumienie, wciąż musi zabiegać o jego aprobatę.

Powyższe przykłady to tylko część konsekwencji, z jakimi mogą zmagać się córki narcystycznych ojców. Często doświadczają one trudności w budowaniu trwałych relacji partnerskich i mogą nieświadomie wybierać na partnerów osoby o cechach podobnych do ojca. Doświadczenie takiego wzorca ojcostwa wpływa również na to, jakimi same stają się rodzicami dla własnych dzieci. Czasem stają się narcystyczną matką.

Narcystyczny ojciec – jego syn

Synowie narcystycznych ojców również napotykają szereg wyzwań. Narcystyczny ojciec często postrzega syna jako przedłużenie siebie lub oczekuje, iż ten zrealizuje niespełnione ambicje ojca. Życie w cieniu tak dominującej postaci i pod presją oczekiwań ojca powoduje cierpienie oraz dezorientację u syna. Wśród konsekwencji wychowywania się z toksycznym ojcem można wymienić:

• Nadmierną potrzebę osiągnięć i sukcesów. Syn narcystycznego ojca może odczuwać przymus udowadniania swojej wartości – często ponad własne siły stara się zasłużyć na uznanie ojca, nigdy nie czując się dość dobrym.
• Kłopoty z poczuciem własnej wartości i tożsamości. Ciągłe porównywanie się z ojcem i brak ojcowskiej akceptacji sprawiają, iż synowi trudno zdefiniować samego siebie. Może on zmagać się z niepewnością co do własnych kompetencji i wartości.
• Trudności w wyrażaniu emocji. Dorastając z ojcem pozbawionym empatii, syn uczy się tłumić swoje uczucia. Jako dorosły mężczyzna może mieć kłopot z okazywaniem wrażliwości lub zaufaniem innym – obawia się oceniania i odrzucenia.
• Ryzyko powielania negatywnych wzorców. Niektórzy synowie narcystycznych ojców, nie otrzymawszy pomocy, mogą przejmować narcystyczne cechy ojca. Istnieje niebezpieczeństwo, iż sami zaczną traktować innych instrumentalnie lub staną się nadmiernie krytyczni wobec własnych dzieci.

Oczywiście nie wszyscy synowie reagują jednakowo – wymienione skutki mogą ujawniać się w różnym nasileniu. Powyższe problemy to jedynie część złożonych konsekwencji, z jakimi mogą mierzyć się synowie narcystycznych ojców. Wielu z nich w dorosłym życiu odczuwa trudności w budowaniu bliskich relacji oraz w określaniu swojego miejsca w świecie. Część z nich staje się narcystycznym partnerem. Niektórzy buntują się przeciwko modelowi narzuconemu przez ojca, inni zaś za wszelką cenę starają się zasłużyć na jego uznanie. Bez względu na obrany kierunek, doświadczenie takiej relacji ojciec–syn może rzutować na ich przyszłe życie rodzinne i społeczne.

Relacja z narcystycznym ojcem

Konsekwencje, których doświadczają osoby będące dziećmi narcystycznego ojca, często przybierają bardzo poważną skalę. Dlatego tak ważne jest, aby zapewnić im odpowiednie wsparcie psychologiczne. Podczas regularnych spotkań ze specjalistą możliwe staje się zrozumienie zachowania ojca i stopniowe uwolnienie się od utrwalonych schematów postrzegania siebie i świata, w których dotychczas tkwiliśmy. Osoby, które do tej pory nie potrafiły uporać się ze skutkami trudnej relacji z dzieciństwa, mogą dzięki terapii nabyć umiejętności pozwalające lepiej funkcjonować w życiu społecznym. Ponadto, dzięki założeniom terapii systemowej, możliwe jest także wpłynięcie na bezpośrednią relację między narcystycznym ojcem a jego dziećmi. Terapia rodzinna stwarza warunki do szczerej rozmowy, która umożliwia nazwanie tłumionych emocji. Poprzez systematyczną pracę z terapeutą można wypracować nowe wzorce komunikacji, pozwalające skuteczniej rozwiązywać konflikty w przyszłości.

Bezpłatna konsultacja w PsychoCare – wsparcie dla osób zmagających się z trudnościami wynikającymi z relacji z narcystycznym ojcem

Relacja z narcystycznym rodzicem, szczególnie ojcem, może negatywnie wpływać na zdrowie emocjonalne, poczucie własnej wartości i funkcjonowanie w dorosłym życiu. Narcystyczny ojciec często manipuluje emocjami, wymaga ciągłej uwagi i podziwu, a jednocześnie potrafi ignorować potrzeby emocjonalne swojego dziecka. Taka relacja pozostawia trwały ślad na psychice, prowadząc do trudności w budowaniu zdrowych relacji, obniżonej samooceny czy problemów z wyrażaniem własnych potrzeb i uczuć.

Jeśli dostrzegasz u siebie problemy wynikające z trudnej relacji z ojcem, zapraszamy na bezpłatną konsultację w PsychoCare. Podczas spotkania nasi specjaliści pomogą Ci lepiej zrozumieć naturę tej relacji i jej wpływ na Twoje życie oraz przedstawią możliwości terapeutyczne dostosowane do Twoich potrzeb. Taka konsultacja to okazja, by w bezpiecznej atmosferze opowiedzieć o swoich doświadczeniach komuś, kto rozumie specyfikę relacji z narcystycznym rodzicem i może zaproponować skuteczne metody radzenia sobie z tymi trudnościami.

Skontaktuj się z nami, aby umówić się na bezpłatną konsultację – wspólnie przeanalizujemy Twoją sytuację, omówimy możliwe kroki terapeutyczne i wskażemy, jak pracować nad uwolnieniem się od negatywnego wpływu tej relacji. Naszym celem jest pomóc Ci odzyskać wewnętrzną równowagę i poczucie własnej wartości, co przełoży się na lepszą jakość Twojego życia oraz Twoje relacje z innymi.

Podsumowanie

Dorastanie pod opieką narcystycznego ojca stanowi ogromne wyzwanie dla dziecka. Ciągła niemożność sprostania wygórowanym wymaganiom ojca negatywnie wpływa na kształtowanie się poczucia własnej wartości. Osoby, które doświadczyły takiej relacji, w dorosłym życiu często odczuwają trudności w nawiązywaniu bliskich więzi z innymi ludźmi. Często stawiają sobie również wygórowane wymagania, a każde niepowodzenie traktują jak osobistą porażkę. Ponadto, dzieci narcystycznych ojców mogą przejmować jego cechy osobowości i tym samym powielać ten szkodliwy schemat wobec własnego potomstwa. Dlatego tak ważne jest uzyskanie adekwatnego wsparcia psychologicznego na odpowiednim etapie życia. Dzięki profesjonalnej pomocy możliwe staje się zrozumienie przyczyn naszych problemów oraz wypracowanie adaptacyjnych wzorców myślenia i postępowania w życiu społecznym.

Bibliografia:

• Bazińska R., Drat-Ruszczak K. (2000). Struktura narcyzmu w polskiej adaptacji kwestionariusza Raskina i Halla. Czasopismo Psychologiczne, nr 3–4.
• Burszta W. J. (2009). Narcystyczna osobowość naszych czasów. Przegląd Polityczny, nr 93.
• Drat-Ruszczak K. (2003). Osobowość narcystyczna: kiedy i jak motywuje rozbieżność Ja? [w:] B. Wojcieszke, M. Plopa (red.), Osobowość a procesy psychiczne i zachowanie. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Lowen A. (1995). Narcyzm – zaprzeczenie prawdziwemu ja. Warszawa: Jacek Santorski i S-ka.
• McBride K. (2024). Czy ten dramat kiedyś się skończy? Uwolnij się od narcyzmu swoich rodziców. Łódź: Wydawnictwo Feeria.