Na czym polega opieka paliatywna?

Początkowo ruch organizowania hospicjów poświęcono przede wszystkim opiece nad pacjentami z nowotworami złośliwymi. Aktualnie opieka paliatywna świadczy usługi o tej samej jakości również pacjentom ze schorzeniami innymi niż nowotwory złośliwe. Wspomniane działania doprowadziły do szerokiego uświadomienia potrzeb w zakresie opieki paliatywnej. Dowodzi tego szybkie zwiększanie się liczby placówek opieki paliatywnej na całym świecie.

Współcześnie istnieje tendencja do traktowania opieki paliatywnej oraz opieki hospicyjnej jako synonimów. Zasady postępowania w obu formach są takie same, różnią je tylko pewne struktury organizacyjne (w hospicjach częściej pracują wolontariusze).

Nadrzędnym celem opieki paliatywnej jest poprawa jakości życia, czy lepiej – uzyskanie możliwej najwyższej jakości życia, dla pacjenta i jego rodziny, którzy zmagają się z chorobą nieuleczalną, prowadzącą do śmierci. I to na każdym etapie tej choroby.

Opieka paliatywna:

• afirmuje życie, ale uznaje umieranie jako normalne zjawisko i integralny etap życia każdego człowieka;
• umożliwia złagodzenie bólu nowotworowego i innych objawów chorobowych;
• integruje aspekty psychologiczne i duchowe opieki paliatywnej nad pacjentem;
• oferuje system wsparcia dla pacjentów, aby pomagać im żyć aktywnie, jak długo to możliwe.
• opieka paliatywna oferuje system wsparcia dla rodziny, która walczy z chorobą nowotworową pacjenta oraz własnym otoczeniem.

Co to jest opieka paliatywna?

Idea i działalność medyczna dotycząca opieki hospicyjnej nad chorymi umierającymi jest równie stara jak cała medycyna. Opiekę paliatywną zaczęto traktować jako osobną specjalność medyczną od połowy lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku. Medycyna paliatywna to element medyczny całości określanej jako opieka paliatywna.

Przymiotnik „paliatywny” wywodzi się od łacińskiego słowa „paliatus” (okryty płaszczem) i w kontekście medycznym oznacza: „skrywający, łagodzący przykre oznaki choroby”. Można go również łączyć z czasownikiem angielskim „palliate” (załagodzić, ulżyć, uśmierzyć).

Z kolei przymiotnik „hospicyjny” wywodzi się od nazwy ruchu hospicyjnego sięgającego swymi korzeniami tradycji pogańskich. Łacińskie słowo „hospes” oznaczało początkowo osobę udzielającą innej osobie gościny. W średniowieczu zaczęto je wiązać z formą schroniska dla podróżnych, często chorych i wymagających pielęgnacji. Ideę tę wraz z nazwą przejęła po II wojnie światowej angielska pielęgniarka Cicely Saunders, która stworzyła pierwsze nowoczesne hospicjum św. Krzysztofa w Londynie. Od tego czasu ruch hospicyjny zaczął rozwijać się dynamicznie.

Wspomniany rozwój ruchu tworzenia hospicjów w XIX i XX wieku opierał się strukturach kościelnych oraz na innowacjach, wprowadzanych przez wielu charyzmatycznych przywódców. Byli to entuzjaści medycyny, którzy wnieśli istotny wkład w metody i jakość opieki paliatywnej nad chorymi umierającymi oraz nauczyciele następnych pokoleń lekarzy zajmujących się medycyną paliatywną. Ich odkrycia wynikały z oryginalnych rozważań i doświadczeń. Cechą wspólną było rozpowszechnianie poglądu, iż umierających pacjentów należy traktować „całościowo” – holistycznie.

Do zasad medycyny paliatywnej stopniowo wprowadzano doświadczenia z zakresu farmakologii, onkologii, chirurgii, anestezjologii i praktyki ogólnej. Komfort i uwolnienie od bólu oraz przykrych dolegliwości miały takie samo znaczenie jak procedury diagnostyczne i terapeutyczne.

Zgodnie z najnowszymi rekomendacjami unijnymi opieka paliatywna powinna być dostępna dla pacjenta już od momentu diagnozy choroby i trwać choćby po jego wyleczeniu, w przypadku na przykład pacjentów onkologicznych.

Opiekę paliatywną należy postrzegać i traktować bardziej jako uporządkowanie doświadczeń poprzednich generacji lekarzy niż nowe założenia opieki nad chorymi, np. Snow opracował w 1890 roku tzw. koktajl z Brompton, następnie Barrett wprowadził regularne podawanie morfiny umierającym w szpitalu im. Św. Łukasza w Londynie, a Saunders upowszechniła tę ideę w hospicjach św. Józefa oraz im. Św. Krzysztofa.

ZOBACZ: PSYCHOONKOLOGIA

Na czym polega opieka paliatywna?

Opieka paliatywna i opieka hospicyjna obejmują:

• Kwalifikację i zebranie wywiadu medycznego (historii choroby) uzupełnionego o swobodną wypowiedź (historię cierpień) chorego oraz jego bliskich, uwzględniającego występowanie i stopień dokuczliwości poszczególnych objawów, stopień upośledzenia sprawności fizycznej oraz ocenę stanu psychicznego i sytuacji ogólnej (problemy socjalne, potrzeby duchowe, egzystencjalne);
• Badanie przedmiotowe: dokładne badanie internistyczne, w tym badanie stanu ogólnego, stanu świadomości, układu krążenia i oddychania, stanu błon śluzowych, jamy ustnej, zmian w obrębie skóry, stanu odżywienia, ograniczeń ruchomości w obrębie układu kostno-stawowego, objawów zakrzepicy żylnej, zespołu żyły głównej, obrzęków, obrzęku limfatycznego, badanie perystaltyki jelit, układu moczowego, badanie neurologiczne;
• Specjalistyczne celowane badania dodatkowe z uwzględnieniem technik obrazowych i scyntygrafii;
• Pomoc i konsultacje innych specjalistów;
• Ustalenie i zaspokajanie potrzeb opiekujących się chorym;
• Ustalenie planu leczenia i opieki uwzględniającego miejsce sprawowania oraz zakres terapii;
• Monitorowanie przebiegu opieki i efektów leczenia (w skali Likerta i w skali Karnofsky’ego);

Warto podkreślić, opieką paliatywną mogą być nie tylko osoby chore na raka, ale także to osoby nieuleczalnie, przewlekle chore. To mogą być pacjenci ze schyłkową niewydolnością oddechową w przebiegu przewlekłych chorób, takich jak przewlekła obturacyjna choroba płuc. To także pacjenci z niektórymi chorobami neurologicznymi, jak stwardnienie boczne zanikowe, stwardnienie rozsiane oraz pacjenci z kardiomiopatią.

Aby pacjent mógł być objęty opieką paliatywną i hospicyjną, potrzebne jest skierowanie od lekarza NFZ. Skierowanie wystawia lekarz rodzinny, specjalista (np. onkolog), lub lekarz prowadzący pacjenta.

Rodzaje opieki paliatywnej

Opieka paliatywna kojarzy się głównie z hospicjum stacjonarnym, ale można ją sprawować na różne sposoby. W Polsce objęte całkowitą refundacją świadczeń są trzy formy tej opieki.

Taka podstawowa to opieka paliatywna w warunkach domowych, czyli zespół domowej opieki paliatywnej, popularnie nazywana hospicjum domowym. Do pacjenta co najmniej dwa razy w tygodniu przychodzi pielęgniarka, co najmniej dwa razy w miesiącu lekarz, ale też, o ile jest taka potrzeba, fizjoterapeuta i psycholog. Aby opieka w domu była możliwa, pacjent potrzebuje opiekunów, bo pielęgniarka czy lekarz nie zostają z nim całą dobę. jeżeli ten warunek nie jest możliwy do spełnienia, wówczas pacjent ma zapewnioną stacjonarną opiekę paliatywną, w hospicjum albo na oddziale medycyny paliatywnej na terenie szpitala. Hospicjum stacjonarne jest niezależną jednostką, poza szpitalem.

Jest jeszcze poradnia medycyny paliatywnej, z której warto korzystać, o ile pacjent na przykład jest w trakcie leczenia onkologicznego albo po takim leczeniu, albo pozostało na wczesnym etapie i na tyle sprawny, iż nie potrzebuje opieki w domu, ale wymaga na przykład leczenia przeciwbólowego. Wystarczy, iż się uda do poradni i będzie do niej od czasu do czasu przychodził.

Plan opieki paliatywnej

Ustalając plan leczenia oraz opieki paliatywnej, lekarz z zespołem powinni uwzględnić świadomie wyrażone preferencje i wolę chorego, a w następnej kolejności jego rodziny. Postępowanie nie powinno mieć na celu podtrzymywania gasnącego życia za wszelką cenę, kosztem jego jakości. Natomiast zawsze konieczne jest natychmiastowe działanie interwencyjne w celu przyniesienia ulgi chorym z dolegliwościami somatycznymi oraz cierpieniem psychicznym i duchowym.

Należy brać pod uwagę życzenia chorego dotyczące komunikowania się i przekazywania rzetelnych informacji na temat rozpoznania, rokowania oraz ustalić z chorym osobę uprawnioną do dalszej opieki nad nim i leczenia w szczególności w okresie terminalnym.

Lekarz powinien dołożyć starań, aby przygotować do umierania i śmierci bliskiej osoby rodzinę i opiekunów chorego. jeżeli to możliwe, należy porozmawiać o tym z chorym, który niejednokrotnie zadaje pytania związane z tematyką i objawami zbliżającej śmierci.

Opieka paliatywna – cele do zrealizowania w opiece nad chorymi

• Możliwie szybkie opanowanie silnego bólu: nie uśmierzony ból powyżej 5 w skali VAS może doprowadzić do wielkiego stresu i upośledzenia funkcjonowania – „obezwładnienia chorego”, duszności, uporczywych nudności i wymiotów, delirium, stanów lekowych (paniki) i innych objawów;
• Rozpoznawanie i interwencje w zagrażających życiu stanach naglących, które mogą wpływać na przebieg leczenia (hiperkalcemia, hipoglikemia, mocznica pozanerkowa, zagrażająca kompresja rdzenia, obrzęk mózgu związany z przerzutami nowotworu, krwawienia, niedrożność jelit);
• Zapobieganie objawom i skutkom ubocznym zastosowanego leczenia (przy wdrażaniu leczenia analgetykami opioidowymi należy podawać leki przeciw nudnościom, wymiotom i zaparciom stolca oraz przeciwdziałać nadmiernej senności);
• Zapobieganie powikłaniom, np. kompresji rdzenia, patologicznym złamaniom i odleżynom;
• Staranna higiena osobista: częste zmiany pozycji, kąpiele całego ciała, ze zwróceniem szczególnej uwagi na okolicę krocza, pielęgnacja skóry – natłuszczanie zapobiegające suchości, masaże wodne i manualne o charakterze relaksacyjnym;
• Higiena i pielęgnacja jamy ustnej (przykre dolegliwości związane z suchością i zmianami w obrębie jamy ustnej występują u 80-90% chorych wymagających opieki paliatywnej);
• Profilaktyka i wczesne leczenie odleżyn; istotne znaczenie ma umiejętne dokonywanie zmian pozycji ciała i podnoszenie chorych z unikaniem tarcia skóry narażonej na uszkodzenie;
• Zaopatrzenie w standardowe leki i sprzęt umożliwiające wykonanie podstawowych procedur stosowanych w medycynie paliatywnej

ZOBACZ: JAK TOWARZYSZYĆ UMIERAJĄCEMU NA RAKA

Zadania lekarza i pielęgniarki paliatywnej

EDUKACJA PACJENTÓW I RODZINY

Jednym z podstawowych zadań lekarza i pielęgniarki paliatywnej jest przekazywanie informacji odnośnie choroby, objawów raka, podawania leków, obsługi aparatury, wykonywania czynności pielęgnacyjnych, masażu, wsparcia żywieniowego czy terapii alternatywnych stosowanych przez wielu chorych z zaawansowanymi i postępującymi schorzeniami.

ZAPEWNIENIE DOSTĘPU DO SPECJALISTYCZNYCH KONSULTACJI, BADAŃ I PROCEDUR, W TYM DO:

• specjalistów: anestezjologa, chirurga onkologicznego, ginekologa onkologicznego, radioterapeuty, onkologa klinicznego, ortopedy, psychiatry, urologa;
• procedur diagnostycznych (USG, badania diagnostyczne i obrazowe, scyntygrafia układu kostnego);
• terapii paliatywnych (radioterapia paliatywna, leczenie promieniotwórczym strontem, przezskórna gastrostomia, zabiegi endoskopowe, nefrostomia).

ROZPOZNAWANIE POTRZEB PSYCHICZNYCH I WSPARCIE PSYCHICZNE

Należy spróbować ustalić przyczyny reakcji psychicznych chorego (lęków, strachu, paniki, przygnębienia, depresji, agresji).

ROZPOZNAWANIE SYTUACJI I POTRZEB SOCJALNYCH ORAZ WSPARCIE SOCJALNE

• Dobra opieka hospicyjna i paliatywna powinna uwzględnienie niekorzystne czynniki: utratę przez chorego jego roli w społeczeństwie i rodzinie, samotność i izolację rodziny patologicznej;
• Sporządzenie genogramu i zebranie wywiadu rodzinnego;

Określenie potrzeb i ustalenie sposobu zapewnienia wsparcia, biorąc pod uwagę fakt, iż większość chorych pragnie przebywać w swoich domach. Pomoc może obejmować towarzyszenie choremu, pomoc w opiekowaniu się, zaopatrzenie w sprzęt higieniczny lub rehabilitacyjny, wsparcie finansowe, załatwienie spraw urzędowych i porady prawne.

ROZPOZNAWANIE PROBLEMÓW EGZYSTENCJALNYCH I DUCHOWYCH – WSPARCIE DUCHOWE

Aktywne słuchanie swobodnych wypowiedzi chorego przy zapewnieniu warunków intymności i wzajemnego zaufania są pomocne w poznaniu rozterek trapiących chorego dotyczących opuszczenia, bezsensu, pustki, niesprawiedliwości losu, poczucia winy, niepokoju, odpowiedzialności za kończące się życie;

Przygotowanie chorego do spotkania z kapłanem – jeżeli sobie tego życzy.

WSPARCIE CHOREGO I RODZINY W CZASIE UMIERANIA

Szczególnie pieczołowitej opieki i łagodzenia dokuczliwych oraz przykrych objawów oraz wsparcia psychicznego i duchowego wymagają chorzy w agonii oraz ich bliscy (obecność przy łóżku bliskiej osoby, w razie potrzeby pielęgniarki, lekarza lub wolontariusza). Wsparcia wymaga rodzina chorego, zarówno w czasie umierania, jak i bezpośrednio po jego śmierci orz w okresie żałoby i osierocenia.

Poszanowanie ciała, zabiegi higieniczne (toaleta pośmiertna, okrycie całunem) oraz umożliwienie członkom rodziny pożegnania i modlitwy przy zmarłym stanowią dalsze ważne elementy opieki paliatywnej świadczonej przez zespół opieki paliatywnej lub hospicyjnej.

źródła: Polskie Towarzystwo Opieki Paliatywnej, PAP

Post Na czym polega opieka paliatywna? pojawił się poraz pierwszy w Zwrotnikraka.pl.