Na czym polega kontrakt terapeutyczny? Co powinien zawierać i czy można go zerwać?

Decyzja o rozpoczęciu psychoterapii to istotny krok na drodze do lepszego zrozumienia siebie i radzenia sobie z wyzwaniami emocjonalnymi. Aby ten proces przebiegał skutecznie, zarówno pacjent, jak i terapeuta muszą jasno określić zasady współpracy. W tym celu tworzy się tzw. kontrakt terapeutyczny, który nie tylko ustala ramy terapii, ale także buduje wzajemne zaufanie i poczucie bezpieczeństwa. Co powinien zawierać kontrakt terapeutyczny? Czy można go zerwać? W tym wpisie odpowiemy na te pytania, wyjaśniając, dlaczego kontrakt jest tak ważnym elementem każdej terapii.

Czym jest kontrakt terapeutyczny?

Kontrakt terapeutyczny to swego rodzaju porozumienie zawierane między pacjentem a terapeutą, które wyznacza zasady i cele całego procesu psychoterapii. Kontrakt terapeutyczny w psychoterapii to coś więcej niż formalna umowa – to bardziej fundament współpracy, który pomaga obu stronom jasno określić, czego oczekują od terapii i jakie mają wobec siebie zobowiązania. Zawiera informacje o celu terapii, jej przebiegu, częstotliwości spotkań, ale także o odpowiedzialności pacjenta i terapeuty.

Koncepcja kontraktu terapeutycznego została szczegółowo opracowana przez Johna Enrighta, cenionego psychoterapeutę i trenera, który wskazał pięć elementów, jakie powinien zawierać taki kontrakt. Enright zwracał szczególną uwagę na to, aby pacjent w pełni świadomie podjął decyzję o terapii, miał jasno sprecyzowany cel oraz poczucie, iż kooperacja z terapeutą prowadzi do zmiany na lepsze. Dzięki temu kontrakt nie tylko formalizuje proces terapii, ale także buduje zaufanie i ułatwia konstruktywną pracę nad zmianą. Kontrakt terapeutyczny może rozwiać obawy przed rozpoczęciem psychoterapii, ponieważ dzięki niemu pacjent od samego początku wie, jak będzie przebiegać terapia. Dodatkowo kontrakt wyznacza granice odpowiedzialności zarówno pacjenta, jak i terapeuty, co może pomóc zbudować poczucie bezpieczeństwa.

W jakiej formie zawiera się kontrakt terapeutyczny?

Kontrakt terapeutyczny może być zawarty zarówno w formie pisemnej, jak i ustnej. Obie formy są uznawane za ważne i obowiązujące. W formie pisemnej kontrakt może przybrać postać dokumentu, który jest podpisywany przez pacjenta i terapeutę, natomiast ustna wersja opiera się po prostu na wspólnej rozmowie, w której wszystkie warunki i oczekiwania zostaną dokładnie omówione i zaakceptowane. Bez względu na formę, najważniejsze jest, aby każda ze stron miała jasność co do treści kontraktu, jego celów i zobowiązań.

Co powinien zawierać kontrakt terapeutyczny?

W kontrakcie określa się cel terapii – może być to praca nad konkretnymi problemami emocjonalnymi, poprawą jakości życia czy lepszym radzeniem sobie z lękiem. Przykładowy kontrakt terapeutyczny zawiera też często wzmiankę o tym, kiedy zakończyć psychoterapię, np. gdy te cele zostają osiągnięte, zarówno pacjent, jak i terapeuta mogą wspólnie zdecydować o zakończeniu terapii. Może to być ustalone z góry, np. po określonej liczbie sesji, lub w bardziej otwarty sposób, gdy tylko pacjent poczuje się na to gotowy. To, co powinien zawierać kontrakt terapeutyczny, często różni się w zależności od specyfiki problemów, z jakimi boryka się konkretny pacjent. Kontrakt terapeutyczny dla osób uzależnionych powinien zawierać strategie radzenia sobie z sytuacją, gdy nastąpi nawrót. Należy ustalić, jakie kroki zostaną podjęte, aby gwałtownie wrócić na ścieżkę leczenia, bez poczucia winy czy rezygnacji. Kontrakt terapeutyczny z dzieckiem uwzględnia specyfikę pracy z małoletnimi pacjentami. Młodsze dzieci uczestniczą w terapii poprzez zabawę, a terapeuta informuje rodziców o postępach. Z wiekiem dziecka, sesje stają się bardziej oparte na rozmowie, a terapeuta dba o ochronę prywatności pacjenta. W przypadku starszych dzieci i nastolatków ważne jest zbudowanie relacji opartej na zaufaniu zarówno z pacjentem, jak i jego rodzicami. Kontrakt terapeutyczny z nastolatkiem (jego forma i zawartość) także musi być odpowiednio dostosowana do poziomu rozwoju emocjonalnego i intelektualnego pacjenta.

Polecamy też popularny wpis na blogu SUPER-ego: psychologia pozytywna – co to jest?

Kontrakt terapeutyczny – przykład

Przykładowy kontrakt terapeutyczny zawiera cele, zakres terapii, a także obowiązki pacjenta i terapeuty. Bardzo ogólny schemat w formie pisemnej może prezentować się jak poniżej.

1. Cele terapii

• Ustalamy, iż celem terapii jest:
  a) np. poprawa umiejętności radzenia sobie z lękiem
  b) np. zwiększenie pewności siebie
  c) np. praca nad relacjami z rówieśnikami

2. Zakres terapii

• Terapia będzie trwała przez okres: np. 10 sesji.
• Sesje będą odbywać się np. raz w tygodniu w poniedziałki o godzinie 17:00.

3. Obowiązki pacjenta

• Pacjent zobowiązuje się do:
  a) regularnego uczestnictwa w sesjach,
  b) pracy nad zadaniami domowymi ustalonymi podczas sesji,
  c) informowania terapeuty o wszelkich trudnościach w uczestnictwie.

4. Obowiązki terapeuty

• Terapeuta zobowiązuje się do:
  a) zapewnienia bezpiecznej i wspierającej atmosfery,
  b) regularnego omawiania postępów,
  c) zachowania poufności w granicach określonych w punkcie 5.

5. Poufność

• Wszelkie informacje dotyczące terapii są poufne, z wyjątkiem sytuacji, gdy:
  a) istnieje ryzyko zagrożenia życia lub zdrowia,
  b) pacjent wyrazi zgodę na udostępnienie informacji innym specjalistom.

6. Zasady odwoływania sesji

• Pacjent ma prawo odwołać sesję z minimum [np. 24-godzinnym] wyprzedzeniem. W przeciwnym razie może być zobowiązany do pokrycia kosztów sesji.

7. Zasady zakończenia terapii

• Terapia może być zakończona, gdy:
  a) ustalony cel zostanie osiągnięty,
  b) obie strony uznają, iż dalsza terapia nie przynosi korzyści,
  c) w przypadku wystąpienia poważnych problemów etycznych.

8. Elastyczność kontraktu

• Kontrakt może być modyfikowany na wniosek jednej ze stron, po wcześniejszym omówieniu.

9. Podpisy pacjenta i terapeuty

10. Uwagi dodatkowe

• Miejsce na dodatkowe ustalenia lub komentarze.

Czy można zerwać kontrakt terapeutyczny?

Tak, zarówno pacjent, jak i terapeuta mają prawo zerwać kontrakt terapeutyczny, choć nie jest to decyzja podejmowana lekkomyślnie. Zerwanie kontraktu może nastąpić z różnych powodów, a każda ze stron powinna być świadoma konsekwencji i uzasadnień takiego kroku.

Dolnośląskie Centrum Psychiatrii i Psychoterapii jest miejscem, gdzie w ramach procesu terapeutycznego pacjenci mają możliwość zawarcia kontraktu terapeutycznego, który jasno określa zasady współpracy, cele leczenia oraz wzajemne oczekiwania. Dzięki temu zapewniamy transparentność i bezpieczeństwo, umożliwiając skuteczną terapię opartą na zaufaniu i odpowiedzialności obu stron. Zapraszamy do kontaktu.