Mutyzm wybiórczy – diagnoza i wsparcie

Mutyzm wybiórczy, jest zaburzeniem rozwoju mowy, które występuje u ok. 0,02% procent dzieci i młodzieży. Jego charakter i przebieg stawiają przed specjalistami wyzwanie. Wyzwanie, które wiąże się z sięganiem do wiedzy z zakresu kilku dziedzin i wymaga indywidualnego podejścia do dziecka, które odczuwa lęk, przed komunikowaniem się w nieznanym środowisku.

Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem, które przejawia się brakiem mowy w określonych miejscach i sytuacjach. Dziecko może bez przeszkód komunikować się w zaufanym środowisku, np. w domu, a jednocześnie nie mówić w innych miejscach, np. w szkole. Selektywność występowania tego zaburzenia różni go od mutyzmu całkowitego, w którym mowa w ogólne nie występuje, niezależnie od miejsca i sytuacji.

Diagnoza mutyzmu wybiórczego

Do stwierdzenia występowania mutyzmu wybiórczego, lekarz psychiatra potrzebuje wykluczenia wady słuchu (głuchota, niedosłuch), całościowego zaburzenia rozwoju, chorób neurologicznych oraz nieznajomości języka mówionego. Dodatkowe obserwacje i badania będą skupiały się na potwierdzeniu, iż rozumienie mowy u dziecka jest zachowane.
O wystąpieniu MW możemy mówić dopiero wtedy, gdy selektywny brak mowy utrzymuje się dłużej niż 4 tygodnie. Do charakterystycznych zaburzeń współwystępujących należą także: zachowania lękowe, depresja, nadpobudliwość psychoruchowa, moczenie mimowolne, zaburzenia jedzenia.

Narzędziami, które są wykorzystywane w prowadzeniu diagnozy, jest wywiad z rodzicem, obserwacja dziecka, nagrania z udziałem dziecka, na których komunikuje się z rodzicem oraz diagnoza psychologiczna dziecka.

Zachowanie, które są bardzo charakterystyczne dla dzieci z MW to ciągłe obserwowanie otoczenia, które jest potrzebne do zapewnia sobie poczucia bezpieczeństwa. Próba kontrolowania otoczenia jest sposobem na przewidywanie i unikanie sytuacji wymagających mówienia w niezaufanym środowisku, któremu towarzyszy duży lęk. Innymi oznakami MW, jest również unikanie kontaktu wzrokowego oraz uboga mimika twarzy.

Dla nauczyciela/terapeuty, który pracuje z dzieckiem z MW, niezbędna będzie wiedza z zakresu psychologii, skupiona na tematyce pracy z lękiem. Mutyzm wybiórczy, jest klasyfikowany jako zaburzenie z zakresu chorób psychicznych oraz zaburzeń zachowania. Często jednak, ze względu na obszar, którego dotyczą objawy, dziecko jest kierowane przez poradnie psychologiczno – pedagogiczne na terapię logopedyczną. Praca z dzieckiem i jego środowiskiem, kilka będzie miała wspólnego z typową pracą logopedyczną, która skupia się na wspomaganiu rozwoju mowy oraz komunikacji, pod względem ilościowym, jak i jakościowym.

Szkolenia z zakresu wiedzy na temat mutyzmu wybiórczego, będą wówczas niezbędne dla logopedy/neurologopedy, który rozpocznie terapię z takim dzieckiem. Obszar tej pracy, poszerzy się znacznie bardziej niż w przypadku innych zaburzeń, gdyż wymagane jest włączenie rodzica, jak i nawiązanie współpracy ze środowiskiem przedszkolnym/szkolnym lub innym, w którym występują bariery komunikacyjne u dziecka. Najczęściej jednym z zaleceń psychiatry, jest również rozpoczęcie terapii rodzinnej, która skupia się na zmianie zachowań, które nakierowane są na unikanie kontaktów społecznych.

Terapia dziecka z mutyzmem wybiórczym

Proces terapii dzieli się na wiele etapów, podczas których terapeuta rozpoczyna od roli biernego obserwatora kontaktu dziecka z zaufaną mu osobą (mama, tata). Jego obecność jest najczęściej na tyle dużym wyzwaniem, iż zacznie mówić do swojego rodzica w obecności terapeuty, dopiero po kilku zajęciach. Natomiast na skierowanie komunikatu bezpośrednio do niego, będzie trzeba poczekać kolejnych klika spotkań, podczas których pojawią się niewerbalne komunikaty, kierowane do dziecka i próby niewerbalnych odpowiedzi przez dziecko.

Każde dziecko będzie zupełnie inaczej przechodziło ten proces, dlatego sztywne trzymanie się schematu i skrupulatne realizowanie zaleceń, może nie pomagać dziecku w otwieraniu się na nowe osoby. Bycie czujnym obserwatorem i uwzględnianie kierowanych przez dziecko komunikatów pozawerbalnych i sygnałów z ciała, będzie dla terapeuty najważniejszym kompasem w pracy z dzieckiem z MW.

„Nie musisz mówić”

Zdjęcie presji z dziecka jest kluczowe, gdy mierzy się z lękiem. jeżeli będzie od nas słyszało, iż może zacząć mówić dopiero wtedy, gdy będzie na to gotowe, to jego zaufanie do nas zacznie rosnąć. Kiedy po kilku spotkaniach nie tylko usłyszy, ale też doświadczy tej akceptacji, to wtedy dopiero zacznie czuć się bezpieczniej.

Kiedy opiekujemy się naszym dzieckiem, ciągle słyszymy co moglibyśmy zrobić inaczej, lepiej, a czego powinniśmy nie robić. jeżeli nie jesteśmy do końca pewni tego jak chcemy postępować, nie ufamy sobie, jesteśmy zestresowani, zmęczeni każde rodzicielskie wyzwanie może jawić nam sie jak nadchodząca katastrofa.

Źródła

Herzyk A. ‐ Afazja i mutyzm dziecięcy. Wybrane zagadnienia diagnozy i terapii; Wydawnictwo PZM, Lublin 1992 r.; s 29 ‐ 35.

Mutyzm wybiórczy: poradnik dla rodziców, nauczycieli i specjalistów / Maria Bystrzanowska. Kraków 2021: „Impuls”.

ICD-10:Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, Rewizja dziesiąta, Tom 1.

Tekst opracowała

Ewelina Damska

Z wykształcenia jestem neurologopedą, filologiem, nauczycielem przedszkola oraz terapeutą metody Growth Trough Play System (GPS).

Pełnię również funkcję wicedyrektora w Terapeutycznym Punkcie Przedszkolnym Neuromind dla dzieci ze spectrum autyzmu.

Poza prowadzeniem terapii i angażowaniem się w rozwijanie przedszkola, zajmuję się także procesem adaptacji dziecka oraz prowadzeniem szkoleń dla rodziców, którzy rozpoczynają współpracę z placówką.

Szczególnie interesuję się rozwijaniem kompetencji komunikacyjnych oraz wprowadzaniem komunikacji wspomagającej.

W mojej pracy towarzyszy mi dużo ciekawości drugiem człowiekiem oraz dążenie do prawdy i autentyczności, które należą do moich wartości