Migrena – jak sobie pomóc naturalnie?

Migrena to bardzo uciążliwa choroba nerwowo-naczyniowa, w której bólom głowy towarzyszą często nudności i nadwrażliwość na bodźce takie jak światło i dźwięki – choćby o niewielkim natężeniu. Wzmagają ją także ruchy głowy. Mimo tak dużych dolegliwości wg szacunków około 2/3 pacjentów nie zgłasza się do lekarza, lecząc się na własną rękę doraźnie różnymi lekami przeciwbólowymi. Może to nieść za sobą poważne następstwa zdrowotne, gdyż leki te mają nie tylko swoje działania uboczne, ale mogą też spowodować dodatkowe polekowe bóle głowy. Przyjrzyjmy się temu, jak odróżnić migrenę od innych rodzajów bólu głowy oraz czy można naturalnymi sposobami łagodzić ten stan.

Epidemiologia

Migrena jest chorobą powszechną na świecie. Statystyki pokazują, iż jest to przypadłość prawie trzykrotnie częściej występująca u kobiet (15–18%) niż u mężczyzn (6–8%). U kobiet częstsza jest migrena bez aury. Jednak dane te mogą być niedoszacowane ze względu na nierozpoznanie choroby w gabinecie lekarskim lub niezgłoszenie się pacjenta po pomoc medyczną. Okazuje się także, iż częściej niż w populacji ogólnej z migreną współwystępuje wiele chorób, m.in. padaczka, poważne zaburzenia lękowe czy udar niedokrwienny mózgu.

Rozpoznanie migreny

Aby rozpoznać migrenę, chory powinien mieć dwa z następujących cech bólu głowy:

• jednostronna lokalizacja,
• pulsujący charakter bólu,
• zaostrzenie bólu spowodowane ruchem,
• nasilenie umiarkowane do ciężkiego.

Dodatkowo musi występować przynajmniej jedna z tych dwóch cech:

• nudności lub/i wymioty,
• nadwrażliwość na światło i dźwięk.

Istnieją też objawy, które odczuwają tylko niektórzy chorzy i dlatego nie możemy na ich podstawie stawiać rozpoznania. Są to m.in.

• nietolerancja zapachów;
• zaburzenia smaku, jadłowstręt lub głód;
• nadpobudliwość, niepokój lub obniżenie nastroju;
• znaczne osłabienie, zmęczenie;
• nieostre widzenie;
• bolesne parcie na mocz lub stolec (czasem biegunka lub wielomocz), kurczowy ból brzucha;
• bladość twarzy;
• uczucie gorąca lub zimna, pocenie się;
• ból barków;
• alodynia – nadmierne odczuwanie bodźców dotykowych działających na skórę (na twarzy, najczęściej po stronie bólu, ale może też obejmować szyję, ramię, a choćby górną część klatki piersiowej).

Inne charakterystyczne cechy migreny występujące u części chorych

Faza prodromalna, mogąca zwiastować napad migreny

U około 20–60% pacjentów może pojawić się przed napadem migreny tzw. faza prodromalna. W fazie tej, która występuje od kilku godzin do jednego lub dwóch dni wcześniej, mogą pojawić się objawy takie jak np.

• złe samopoczucie;
• zmiany nastroju;
• podenerwowanie;
• trudności w skupieniu uwagi;
• zaburzenia łaknienia, pragnienia lub snu;
• nudności;
• nadwrażliwość na światło lub dźwięki;
• zaburzenia widzenia;
• uczucie sztywności karku;
• nadmierna męczliwość lub senność, ziewanie.

Występowanie fazy prodromalnej jest częstsze u pacjentów, którzy mają migreny z aurą. Fazę tę przypisuje się zaburzeniom w pracy podwzgórza – struktury mózgu odpowiedzialnej za regulację cyklu snu i czuwania, temperatury ciała, gospodarki hormonalnej i wodno-elektrolitowej oraz przemian cukrów i tłuszczów w organizmie.

Aura

Napad migrenowy może zostać poprzedzony wystąpieniem tzw. aury. Są to objawy neurologiczne takie jak np.

• zaburzenia wzrokowe – występują najczęściej i są to np. mroczki przed oczami, ubytki w polu widzenia czy obecność w polu widzenia błysków świetlnych lub geometrycznych cieni. Do mocniejszych zaburzeń należy np. zniekształcenie widzianego obrazu czy częściowa lub całkowita przejściowa utrata wzroku;
• afazja – zaburzenia mowy, takie jak trudności w doborze słów lub używanie nieodpowiednich wyrazów. Rzadziej można obserwować zaburzenia artykulacji;
• zdrętwienie twarzy;
• mrowienie w kończynie górnej;
• drętwienie połowicze zaczynające się od ręki, przesuwające się w stronę ramienia, by następnie objąć twarz, wargi oraz język;
• niedowład połowiczy;
• wrażenie zmiany proporcji ciała – pojawia się najczęściej u dzieci.

Istnieją też bardzo rzadkie objawy aury takie jak:

• apraksja – niezdolność do wykonania bardziej skomplikowanych, złożonych czynności ruchowych, wymagających zapamiętania ruchów oraz kolejności ich wykonania;
• agnozja – niezdolność do rozpoznania oczywistych dla otoczenia przedmiotów, obrazów lub zdarzeń;
• stany zmienionej świadomości związane ze zjawiskami déjà vu lub jamais vu;
• nietypowe, bogate sny i koszmary senne.

Niektóre z wymienionych objawów aury mogą wskazywać na występowanie poważniejszych chorób, więc zawsze bardzo ważna jest w tym przypadku dokładniejsza diagnostyka.

Rokowania poprawy zdrowia w migrenie

Migrena nie jest chorobą zagrażającą życiu i nie wiąże się jej z występowaniem poważnej choroby. Zwraca się jednak uwagę, iż u kobiet, które mają migreny z aurą i dodatkowo przyjmują antykoncepcję hormonalną, zwiększa się ryzyko wystąpienia udaru mózgu.

Zwykle migrena ma charakter epizodyczny i występuje mniej niż 15 dni w miesiącu. Ale zdarza się też migrena przewlekła i tę diagnozuje się, gdy pacjent ma objawy bólu głowy powyżej 15 dni w miesiącu przez okres ponad 3 miesięcy, a ponad 8 dni tych objawów spełnia kryteria bólu migrenowego.

Częstotliwość występowania napadów migreny jest indywidualna, ale zarówno praca nad zdrowym stylem życia, jak i leki przerywające napad migreny oraz czasem stosowane leki profilaktyczne mogą zmniejszyć częstotliwość i dolegliwość tej choroby.

Polekowy ból głowy

Migrena sprawia, iż chorzy sięgają po środki przeciwbólowe, często bez planu i świadomości dawkowania. Może to prowadzić do bólu głowy spowodowanego nadużywaniem leków – napady migreny są mocniejsze lub pacjentów co dzień boli głowa, a okresowo stan się zaostrza do bólu migrenowego. Często okazuje się, iż ten rodzaj bólu głowy może ustąpić po odstawieniu leków go wywołujących.

Patofizjologia

Rodzinne skłonności do występowania migreny skłaniają badaczy do wniosku, iż w podatności na wystąpienie tej choroby biorą udział czynniki genetyczne. Jednak choroba ta jest wieloczynnikowa i napad migreny jest uzależniony od wystąpienia czynników wyzwalających. Stąd dbanie o styl życia może się bardzo przyczynić do złagodzenia lub wyeliminowania objawów.

Ból głowy w czasie napadu migrenowego zapoczątkowany jest przez reakcję układu nerwowego. Ta reakcja prowadzi do zmian w układzie krwionośnym, co powoduje ból i dalszą aktywację układu nerwowego. Wiemy więc, iż to nie zmiany w naczyniach krwionośnych są pierwotnie odpowiedzialne za objawy choroby.

Co może wywołać ból migrenowy?

Pacjenci cierpiący na napady migreny często kojarzą epizod bólu z różnymi poprzedzającymi czynnikami. Warto wiedzieć, jakie to mogą być czynniki, bo ich unikanie może pozwolić znacząco ograniczyć występowanie objawów.

Do takich czynników należą między innymi:

• głód – warto spożywać posiłki regularnie o określonych porach i unikać pominięcia posiłku;
• odwodnienie – należy dbać o wypijanie prawidłowej ilości wody w ciągu dnia (około 25–35 ml na kilogram masy ciała);
• problemy ze snem – sen ma adekwatności regenerujące i ważna jest jego odpowiednia długość. Należy zadbać o higienę snu, czyli między innymi żyć w zgodzie z zegarem dobowym oraz unikać nadmiaru światła wieczorami (szczególnie tego z ekranów aparatów komórkowych, komputerów czy telewizji);
• nasilony stres i okresy postresowe – warto zminimalizować stres, w razie potrzeby wspomagając się np. kuracjami ziołowymi lub w poważniejszych stanach nie zaniedbać wizyty u lekarza;
• zmiany hormonalne u kobiet – pogorszenie objawów może być związane z naturalnymi zmianami w trakcie cyklu miesięcznego (np. w trakcie owulacji czy w pierwszych dniach miesiączki) oraz ze zmianami hormonalnymi zachodzącymi w ciąży. Jednak mają tu też wpływ zmiany hormonalne powstające podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej, hormonalnej terapii zastępczej oraz naturalnie występujące zawirowania powstające w trakcie menopauzy;
• nadmierny wysiłek – przeciążenie pracą fizyczną, ale także umysłową;
• zmiany w otaczającym środowisku – zmiana klimatu na gorący lub wilgotny, gwałtowne zmiany pogody, pobyt na dużych wysokościach n.p.m., nadmierne światło, uporczywy hałas;
• alkohol – pacjenci z migreną powinni unikać alkoholu, bo często silny ból pojawia się następnego dnia;
• kofeina – u niektórych pacjentów choćby niewielka ilość (od 2 porcji dziennie) może spowodować napad migreny;
• pokarmy – np. czekolada, nabiał, kakao, alkohol, owoce, potrawy tłuste, glutaminian sodu, potrawy zawierające tyraminę lub azotany. jeżeli chory zidentyfikuje szkodzący mu czynnik, powinien wyeliminować go z diety;
• leki – np. nitrogliceryna i jej pochodne, ranitydyna, estrogeny, nifedypina. Po konsultacji z lekarzem możliwa jest zmiana leczenia, co może pozwolić zminimalizować ataki migrenowe;
• związki o silnym działaniu naczynioaktywnym – np. serotonina, histamina, tyramina, fenyloalanina, glutaminian sodu, czerwień koszelinowa.

Jednak najważniejsze jest przyjęcie po prostu dobrych nawyków w codziennym życiu. jeżeli cierpimy na migreny, to postarajmy się pamiętać o:

• regularnej łagodnej aktywności fizycznej,
• regularności i dobrej jakości posiłkach,
• zachowaniu równowagi między czasem pracy i odpoczynku,
• dbaniu o dobrą jakość i prawidłową długość snu,
• odpowiednim nawodnieniu.

Uwaga na objawy alarmujące

Ważny jednak jest fakt, iż objawy podobne do migreny mogą być wynikiem takich chorób jak np. infekcje w układzie nerwowym, choroby naczyniowe oraz wewnątrzczaszkowe zmiany nowotworowe. Na dalsze badania należy więc skierować chorych z objawami alarmującymi, do których należą:

• narastające pogarszanie się bólu głowy;
• współwystępujące objawy neurologiczne;
• uraz głowy w ostatnich 3 miesiącach;
• zmiany osobowości, obniżenie poziomu świadomości;
• pojawienie się upośledzenia funkcji poznawczych;
• objawy ogólnoustrojowe, takie jak np. wysypka, spadek masy ciała, gorączka;
• wyzwalanie bólu głowy poprzez wysiłek fizyczny;
• wyzwalanie bólu głowy poprzez zmianę postawy ciała (ból ortostatyczny);
• wyzwalanie bólu głowy poprzez kichanie, kaszel, napięcie mięśni brzucha (próba Valsalvy);
• nagły atak bólu osiągający maksymalne natężenie w ciągu 5 minut (piorunujący ból głowy);
• objawy olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnic, takie jak gorączka, chromanie żuchwy, polimialgia, zmniejszenie masy ciała, brak tętna na tętnicy skroniowej, zaburzenia widzenia.

Szczególnej uwagi i dodatkowych badań wymagają też pacjenci z nowotworem złośliwym w wywiadzie, zakażeni HIV, chorzy z objawami ostrej jaskry (ostre pierwotne zamknięcie kąta przesączania) oraz przyjmujący leki immunosupresyjne. Badania dodatkowe postuluje się też u dzieci, u których atak migreny wystąpił przed 5. rokiem życia.

Leczenie migreny

Leczenie farmakologiczne migreny

W leczeniu tej choroby stosuje się przede wszystkim leki działające doraźnie w czasie napadu migreny. Są to:

• leki przeciwbólowe do stosowania ogólnego w dostatecznie dużych dawkach np. kwas acetylosalicylowy, paracetamol, ketoprofen itp.;
• leki działające tylko na ból migrenowy, czyli ergotamina i tryptany;
• leki przeciwwymiotne, np. metoklopramid;
• leki uspokajające, np. benzodiazepiny.

U części chorych, u których leki stosowane doraźnie nie przynoszą efektu oraz u chorych na migrenę przewlekłą, może być wprowadzone leczenie profilaktyczne. Używa się w nim starszych leków takich jak leki przeciwpadaczkowe, przeciwdepresyjne, beta-blokery oraz blokery kanałów wapniowych i leków nowych, czyli przeciwciał monoklonalnych, gepantów i ditanów. Niestety tylko u części chorych udaje się tym sposobem zredukować częstość napadów.

Niefarmakologiczne leczenie migreny

Mimo iż nie ma wielu badań randomizowanych oceniających wpływ metod niefarmakologicznych na złagodzenie migreny, to jednak niektóre z nich są polecane jako działanie wspomagające.

Do takich metod stosowanych we wspieraniu leczenia migreny należą m.in.

• treningi relaksacyjne;
• terapia poznawczo-behawioralna;
• elektromiograficzne sprzężenie zwrotne (biofeedback EMG)

Zaleca się, żeby metody te stosowali tylko wykwalifikowani terapeuci.

Nie wykazano w badaniach naukowych, iż stosowanie akupunktury i akupresury daje więcej niż efekt placebo. Jednak niektórzy chorzy wydają się odnosić korzyści z tej metody. Dlatego też nie jest wyłączona z rekomendowanych możliwych terapii wspomagania leczenia migreny.

Wpływ stylu życia na częstość napadów migreny

Najważniejsze korzyści dodatkowe przynosi pacjentom uregulowanie trybu życia. Dbając o minimalizowanie stresu, dobry jakościowo i ilościowo sen oraz regularność posiłków, zmniejszymy ilość potencjalnych czynników wywołujących napad migreny. Może to również zapobiec przejściu migreny epizodycznej w migrenę przewlekłą. W 2011 roku przeprowadzono badanie kliniczne, które potwierdziło korzystny wpływ aktywności fizycznej na redukcję dni z napadami migreny. Potwierdza to znany od wielu lat w praktyce korzystny wpływ ćwiczeń fizycznych na łagodzenie przebiegu tego schorzenia.

Zioła nie są zawarte w zaleceniach profilaktyki migreny. Mogą być jednak pomocne w eliminacji niektórych czynników wywołujących migreny. Dla przykładu można spróbować stosować zioła wyciszające dla pacjentów zestresowanych. Ziołami możemy też poprawić zasypianie i wzmocnić głębokość i jakość snu. Przykładem tego typu mieszanki ziołowej jest HARMONIX.

Lepiężnik różowy (Petasites hybridus) wg niedawnych badań klinicznych przeprowadzonych na konkretnym standaryzowanym preparacie wykazuje pewną skuteczność w zmniejszaniu częstotliwości ataków migreny. Jednak w Polsce dostępne są tylko preparaty o niepewnym stężeniu substancji czynnych i możliwych ewentualnych zanieczyszczeniach, stąd brak oficjalnej rekomendacji.

Techniki neurostymulacyjne

Dodatkową metodą do leczenia pacjentów z migreną są techniki neurostymulacyjne. Wykorzystują one różne metody, takie jak głęboka stymulacja mózgu, stymulacja nerwów obwodowych czy nieinwazyjna metoda stymulacji przezczaszkowej. Szczególnie rekomendowane i poparte dobrymi wynikami badań są metody takie jak:

• transkranialna stymulacja magnetyczna (transcranial magnetic stimulation, TMS);
• elektryczna stymulacja nerwu trójdzielnego (electrical trigeminal nerve stimulation);
• nieinwazyjna stymulacja nerwu błędnego (noninvasive vagus nerve stimulation).

Podsumowanie

Migrena jest schorzeniem bardzo obniżającym jakość życia. Stosowane w jej leczeniu leki nie są wolne od skutków ubocznych, nie zawsze też przynoszą choremu wymierną ulgę. Stąd warto również pamiętać o tym, aby wspierać leczenie tego schorzenia zadbaniem o prowadzenie zdrowego stylu życia.

Bibliografia

1. Miller S., Matharu M.S., Migraine is underdiagnosed and undertreated, „The Practitioner” 2014.
2. Stępień A., Kryteria diagnostyczne i leczenie migreny w oparciu o obowiązujące zalecenia międzynarodowe Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Bólu Głowy dotyczące leczenia migreny, „Medycyna po Dyplomie” 2011.
3. Wójcik-Drączkowska H., Bilińska M., Nyka W., Migrena — rozpoznanie i leczenie, Forum Medycyny Rodzinnej 2007.
4. Stępień A., Kozubski W., Rożniecki J., Domitrz I., Rozpoznawanie i leczenie migreny 2024 – aktualizacja rekomendacji – opracowanie Grupy Ekspertów Sekcji Bólu Głowy Polskiego Towarzystwa Neurologicznego i Polskiego Towarzystwa Badania Bólu, „Ból” 2024.
5. Liu Y., Wang Y., Mi C., Wang Z., Han Y., Qi X., Ding X., Efficacy of Acupuncture-Related Therapy for Migraine: A Systematic Review and Network Meta-Analysis, „Journal of Pain Research” 2024.
6. Borlak J., Diener H.C., Kleeberg-Hartmann J., Messlinger K., Silberstein S., Petasites for Migraine Prevention: New Data on Mode of Action, Pharmacology and Safety. A Narrative Review, „Frontiers in Neurology” 2022.
7. Varkey E., Cider A., Carlsson J., Exercise as migraine prophylaxis: a randomized study using relaxation and topiramate as controls, „Cephalalgia” 2011.