Melancholia to uczucie zmęczenia, zniechęcenia, smutku, jednym słowem stan przygnębienia. W melancholię można popadać na skutek czynników zewnętrznych, np. jesiennej, smutnej pogody, przesilenia wiosennego, także na skutek jakichś wydarzeń – np. spotkania z kimś i wywołanych przez to wspomnień, a także bez uchwytnej przyczyny. Większość ludzi doświadczyła melancholii – jesteśmy podatni na uczucie przygnębienia zwłaszcza wtedy, kiedy jest mniej promieni słonecznych, a także, kiedy pojawia się jesień, a wraz z nią nie piękne złote liście, ale deszcze i szaruga.

Już Hipokrates w 400 r. p. n. e. wysnuł teorię odnoszącą się do różnych typów osobowości i temperamentu. Wyróżnił:

• sangwinika – czyli optymistę,
• melancholika – myśliciela,
• choleryka – osobę impulsywną,
• flegmatyka – osobę powolną.

Termin melancholik wziął się od łacińskiej nazwy “melas chole”, oznaczającej u Hipokratesa czarną żółć, która dominuje o osób z takim typem osobowości, a do każdego typu osobowości przypisane są inne cechy. Wśród głównych cech melancholika należy wymienić:

• łagodność,
• uczuciowość,
• powściągliwość,
• perfekcjonizm,
• pesymizm.

Melancholicy mają skłonność do popadania w stany obniżonego nastroju, do analizowania rzeczywistości, głębokiego przeżywania wydarzeń, cechuje ich także zdolność do poświęceń. Za inne cechy melancholików uważana jest zdolność do rozumienia problemów innych oraz poważne traktowanie swoich zobowiązań.

Melancholicy są introwertykami (przeciwieństwo ekstrawertyków, którzy żyją na wewnątrz), lubią ciszę, samotność, są powściągliwi, analityczni i wycofani. Mają oni swoje wady i zalety, a jeżeli zdają sobie sprawę ze swoich słabości i są gotowi do pracy nad nimi, to łatwo mogą osiągnąć sukces.

Melancholia na ogół jest kojarzona z pogodą. W przypadku przewlekłego obniżenia nastroju w okresie jesiennym można mówić o depresji sezonowej (SAD, seasonal affective disorder) lub w przypadku przewlekłego obniżenia nastroju bez związku z pogodą o dystymii (łagodniejszej depresji). W każdym przypadku objawy będą podobne:

• obniżenie nastroju,
• uczucie smutku, zniechęcenia,
• problemy ze snem, bezsenność,
• apatia,
• poczucie bezradności, płaczliwość,
• pesymistyczne nastawienie do przyszłości,
• problemy z koncentracją,
• wycofanie z życia towarzyskiego.

Zjawisko melancholii przydarza się każdemu w ciągu życia, ludzki organizm nie zawsze jest w stanie funkcjonować na wysokich obrotach, w wyniku przemęczenia czy przykrych wydarzeń może nastąpić epizod melancholii. Gorsze samopoczucie można odczuwać na skutek różnych przyczyn, ale jeżeli jest to krótkotrwały stan, to nie ma obaw do niepokoju. Dużo także zależy od temperamentu jednostki, niektórzy z natury mają skłonności do rozważań, głębokich przemyśleń, są wrażliwi i preferują spokój oraz samotność.

Objawy melancholii z medycznego punktu widzenia, jeżeli utrzymują się krótkotrwale, nie są groźne i nie oznaczają zaburzeń depresyjnych.

Depresja jest określeniem zaburzeń nastroju o charakterze przewlekłym i utrudniającym funkcjonowanie. To choroba, która wymaga leczenia, natomiast melancholia jest dolegliwością, krótko utrzymującym się zjawiskiem obniżenia nastroju. W medycynie istnieje także pojęcie depresji melancholicznej. To zaburzenie nastroju o dużym nasileniu, w przebiegu którego obserwuje się:

• niemożność odczuwania szczęścia, tzw. ahedonię – aktywności, które do tej pory sprawiały radość, przestają cieszyć,
• zaburzenia snu, zwłaszcza częste wybudzanie się,
• brak apetytu,
• zobojętnienie,
• niechęć do wychodzenia z domu, do kontaktu z innymi,
• obniżenie nastroju nasilające się w godzinach porannych.

Depresja melancholijna to najczęściej depresja endogenna, czyli taka, do której doprowadziły nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu, np. niewłaściwe stężenia neuroprzekaźników w układzie nerwowym. Osoby cierpiące na depresję z cechami melancholii mogą mieć przekonanie, iż ich stan psychiczny jest zły i nie można nic zrobić, aby poprawić sytuację.

Długo utrzymujące się uczucie melancholii może także oznaczać dystymię lub depresję sezonową. Każde przewlekłe obniżenie nastroju wymaga konsultacji ze specjalistą, który najlepiej oceni, jakiej pomocy wymaga pacjent.

Czy melancholii można zapobiec albo zmniejszać jej objawy? Można – brak słońca może spowodować smutek i przygnębienie, ale nie powinny się one utrzymywać przez dłuższy czas. jeżeli tak się dzieje – najlepiej porozmawiać z psychologiem, być może jakieś wydarzenie z życia wpłynęło na pogorszenie nastroju?

A jeżeli dopadła nas chandra, to najlepszym wyjściem jest… aktywność fizyczna! Siłownia, aerobik, fitness, rower – każda aktywność sprawia, iż w naszym organizmie wydzielają się endorfiny, czyli hormony szczęścia. Są one odpowiedzialne za poprawę samopoczucia, dodają energii do działania i tym samym przeciwdziałają melancholii.

Warto także zbadać krew – morfologia krwi, poszerzona o badania poziomu witaminy D może pokazać nam, iż cierpimy na niedobory i organizm nie ma energii do funkcjonowania, jest przemęczony. Poza tym ważna jest dieta, najlepiej obfitująca w warzywa, produkty pełnoziarniste i owoce, z małą ilością cukru i produktów wysokoprzetworzonych.

Do sposobów na poprawę humoru zaliczamy także:

• relaks i odpoczynek – może to być wieczór z książką lub filmem, ciepła kąpiel,
• towarzystwo najbliższych,
• cichy wieczór,
• odpowiednia ilość snu,
• zajęcia ze zwierzętami (np. hipoterapia).

Źródła

1. Z. Freud, Żałoba i melancholia (1917), [w:] Psychologia nieświadomości, Kraków 2009,
2. W. Lepenis, Melancholia – próba legitymizacji zjawiska, Studia Socjologiczne 1997, 1 (144), [dostęp 12.09.2023],
3. J. Szeliga-Lewińska, Sposób konstruowania świata przez chorych z epizodem depresyjnym a style radzenia sobie ze stresem, Akademia Medyczna w Gdańsku [dostęp12.09.2023].