Mechanizmy obronne są pojęciem, które wprowadził do współczesnej psychologii Zygmunt Freud i oznacza ono nieuświadomione metody radzenia sobie z trudnymi dla siebie emocjami. Sprawdź rodzaje oraz przykłady takich zachowań. Dowiedz się, kiedy mechanizmy obronne są zjawiskiem dobrym, a kiedy niekoniecznie.
Mechanizmy obronne – psychologia
Różnego rodzaju sposoby na poradzenie sobie z wewnętrznymi konfliktami przedstawia się we współczesnej psychologii jako mechanizmy obronne. W jakim celu pojawiają się one w zachowaniach ludzi?
- Po pierwsze, aby ochronić osobowość (ego).
- Po drugie, aby złagodzić poczucie winy oraz zmniejszyć lęk i frustrację.
Czy mechanizmy obronne są świadome? Nie. Nawykowe lub zupełnie nieświadome – tak najczęściej opisuje się w opracowaniach naukowych mechanizmy obronne. Psychologia przedstawia liczne dowody tego, iż występują one u każdego człowieka, spełniając rolę przystosowawczą. Mechanizmy obronne Freud początkowo wiązał z cierpieniem i zderzeniem pragnień człowieka z obowiązującymi normami moralnymi. Po dalszych badaniach przedstawiał też mechanizmy obronne jako formy przemiany instynktów (np. agresji, seksualności) w momencie, gdy instynktowne popędy nie mogą znaleźć bezpośredniego ujścia i muszą zostać zahamowane. Następnie interpretował te mechanizmy, jako techniki, które stosuje ego, aby uniknąć lęku lub przejść przez wewnętrzne konflikty. Koncepcja ta została później rozwijana przez innych badaczy.
Czy mechanizmy obronne są dobre?
Mechanizmy obronne są dobre, jeżeli tylko nie będą stosowane przesadnie i niewspółmiernie do zaistniałej sytuacji. Gdy te warunki zostaną zachowane, to nie noszą one znamion patologii i są zjawiskiem zupełnie naturalnym, które występuje u każdego człowieka, bez wyjątku. Kiedy jednak stają się nadużywane i zaczynają się pojawiać nieadekwatnie do bodźca zewnętrznego – coraz bardziej utrudniają funkcjonowanie jednostki, a często także jej najbliższego otoczenia. Wtedy są to już najczęściej uciążliwe i niezdrowe mechanizmy obronne. Psychologia współczesna często określa jednak odpowiednie stosowanie tych mechanizmów jako coś, co nie jest dla człowieka ani pozytywne, ani negatywne, ponieważ ma pełnić dla organizmu przede wszystkim rolę przystosowawczą, jest więc czymś naturalnym.
Mechanizmy obronne – rodzaje
Jakie są mechanizmy obronne? Istnieje kilka klasyfikacji mechanizmów obronnych. Inaczej podchodzi do tego zagadnienia psychologia, a nieco inne rozumienie tego zjawiska proponuje psychoanaliza. Dlatego nie można jednoznacznie i dokładnie określić, ile jest mechanizmów obronnych. W każdym razie warto zdawać sobie sprawę, iż istnieje wiele rodzajów i odmian, nie należy ich jednak mylić z mechanizmami walki i ucieczki. Psychologiczne mechanizmy obronne obejmują m.in.: racjonalizację, przemieszczenie czy zaprzeczenie. Lepiej jednak posłużyć się konkretnymi przykładami zachowań, aby wytłumaczyć, jakie są mechanizmy obronne.
Mechanizmy obronne – przykłady
Aby lepiej zrozumieć całe zagadnienie, spójrzmy na mechanizmy obronne i przykłady z życia. Warto na początek przyjrzeć się racjonalizacji – jest ona procesem, w którym logicznie wyjaśnia się niepożądane zachowanie lub uczucia, jednocześnie unikając prawdziwych motywacji swojego działania. Kiedy człowiek spotyka się z niepowodzeniami, często w głowie pojawia się zestaw faktów i myśli, które pomagają mu usprawiedliwić pewne sytuacje. Sprawia to, iż można poczuć się lepiej z dokonanym wyborem lub często niezbyt przyjemną sytuacją, która miała miejsce. Na przykład, gdy nie zda się egzaminu, zawsze można obwinić nauczyciela, który nie przekazał dostatecznie dobrze pewnych umiejętności. Racjonalizacja doskonale chroni poczucie własnej wartości i pozwala utrzymać dobre samopoczucie, ponieważ zawsze można zrzucić winę za niepowodzenie na kogoś innego lub na zewnętrzne czynniki, które mogły mieć wpływ na wydarzenie.
Psychologiczne mechanizmy obronne to także różne przykłady przemieszczenia. Gdy negatywne myśli i emocje związane z jedną osobą (lub przedmiotem) zostaną przeniesione na inną osobę, które wydaje się mniej groźna, to można mówić właśnie o tym mechanizmie obronnym. Przemieszczenie można zobrazować na przykładzie takiej sytuacji: w czasie trudnego tygodnia w pracy nie jesteś w stanie bezpośrednio wyrazić swojego gniewu czy frustracji szefowi lub klientowi, który źle Cię traktował. Po powrocie do domu wyładowujesz te emocje na bliskich. Niestety takie zachowanie nigdy nie przynosi korzyści otoczeniu, a raczej prowadzi do pogorszenia relacji z ludźmi, którzy otaczają Cię każdego dnia. Jak działa ten mechanizm obronny? Pod wpływem silnych emocji przekierowuje się swoje frustracje w stronę osób, które wydają się nam mniej niebezpieczne. Jest to znacznie łatwiejsze niż konfrontacja z kluczowym klientem czy własnym przełożonym. Przemieszczenie pozwala więc wydobyć reakcję, ale pozostać w bezpiecznej strefie, unikając tym samym poważniejszych skutków.
Kolejnym przykładem mechanizmu obronnego jest zaprzeczenie, które polega na negowaniu i nieakceptowaniu pewnych faktów lub choćby ich całkowitym odrzucaniu przez świadomość. Odmowa pozwala zablokować w umyśle nieprzyjemną rzeczywistość i uniknąć doświadczania trudnych emocji. Człowiek często nie chce się przyznać przed samym sobą do poważnych problemów, czy niewygodnych sytuacji. Zaprzeczenie często ma miejsce, gdy ktoś nadużywa substancji odurzających i nie jest w stanie się przyznać, iż ma do nich dużą słabość. Jest to dla tej osoby niewygodna prawda, dlatego neguje ona jej istnienie i nie chce wziąć za nią odpowiedzialności.
Istnieje oczywiście wiele innych przykładów mechanizmów obronnych. W diagnozie i radzeniu sobie z tymi z nich, które na pewnym etapie życia stały się niezdrowe i uciążliwe – zawsze pomoże Dolnośląskie Centrum Psychiatrii i Psychoterapii SUPER-ego (Psycholog Wrocław). Daj swoim emocjom i relacjom szansę na rozwój i skontaktuj się z nami, aby umówić się na pierwszą wizytę.
