Lektury z piktogramami: jak opracować rozdział lektury w klasie z ASD

autyzmwszkole.com 1 godzina temu

Reklamy

CTA: Pobierz: Szablon piktogramów sceny
Powiązane:
➡️ Komunikacja alternatywna i wspomagająca – tablice wyboru
➡️ IPET – jak określać cele językowe dla ucznia z ASD?

Wprowadzenie: dlaczego piktogramy pomagają w analizie lektur?

Dla wielu uczniów ze spektrum autyzmu (ASD) analiza lektury jest jednym z trudniejszych zadań na języku polskim. Tekst ciągły wymaga jednoczesnego utrzymania uwagi, rozumienia metafor, śledzenia dialogów oraz kojarzenia faktów — a to obciąża pamięć roboczą i funkcje wykonawcze.

Piktogramy, czyli wizualne symbole przedstawiające bohaterów, miejsca, emocje i działania, wspierają ucznia poprzez:

redukcję obciążenia poznawczego,
porządkowanie sekwencji wydarzeń,
ułatwienie rozumienia relacji między bohaterami,
wzmacnianie rozumienia emocji i intencji (ToM),
możliwość wypowiedzi choćby wtedy, gdy uczeń słabiej mówi.

Dobrze przygotowany zestaw piktogramów do lektury pozwala uczniowi zobaczyć tekst, zanim spróbuje go zrozumieć słownie.

1. Jak przygotować rozdział lektury w piktogramach?

1. Podziel rozdział na „sceny” – nie na paragrafy

Uczniowie z ASD lepiej rozumieją jednostki znaczeniowe niż długie fragmenty tekstu.

Podziel rozdział na 3–7 scen, np.:

Scena 1: Bohater wyrusza z domu.
Scena 2: Spotkanie z inną postacią.
Scena 3: Problematyczna sytuacja.
Scena 4: Zakończenie / reakcja bohatera.

Każdej scenie przypisz 1–3 piktogramy.

2. Dobierz rodzaje piktogramów

Dobrze działają cztery typy symboli:

A. Piktogramy bohaterów

– twarz lub sylwetka bohatera,
– można dodać kolor tła, aby utrwalić rozpoznawalność.

B. Piktogramy miejsc

– dom, szkoła, las, droga, pokój, sklep itd.

C. Piktogramy emocji

– radość, złość, strach, smutek (proste, czytelne ikony).
➡️ Emocje i komunikacja: tablice wyboru – emocje. (pkt. 8)

D. Piktogramy działań / wydarzeń

– idzie, mówi, widzi, gubi, znajduje, płacze, pomaga, ucieka, spotyka.

👇 Przeczytaj:

Jak pomóc dziecku z ASD w rozumieniu i wyrażaniu emocji? Praktyczne scenariusze zajęć dla terapeutów, pedagogów i rodziców eBook 20 zł

Reklamy

3. Zbuduj „pasek scen” — oś wydarzeń rozdziału

To narzędzie świetnie działa w klasach z ASD.

Pasek scen to pozioma oś, na której układasz kolejno:

Piktogram bohatera,
miejsce wydarzenia,
główne działanie,
emocję bohatera.

Uczniowie mogą:

przesuwać piktogramy,
układać scenę krok po kroku,
opowiadać co się wydarzyło na podstawie symboli,
przewidywać co stanie się dalej (ważne w IPET — cel językowy: prognozowanie i narracja w pkt. 8. Materiały uzupełniające i powiązane tematy ).

4. Przykład: fragment „Akademii Pana Kleksa” w piktogramach

Scena: Adaś po raz pierwszy pojawia się w Akademii.

Piktogramy:

Adaś → postać chłopca
Akademia → budynek szkoły
Pan Kleks → postać dorosłego z charakterystycznym znakiem (np. fryzura)
Emocja → zdziwienie / ciekawość
Wydarzenie → rozmowa, wejście, oprowadzanie

Uproszczona narracja w piktogramach:
Adaś → wchodzi → do Akademii → spotyka Pana Kleksa → czuje ciekawość.

To ułatwia uczniowi odpowiedź np.:

Co wydarzyło się jako pierwsze?
Kto był w tej scenie?
Jak Adaś się czuł?
Co zrobił potem?

5. Jak pracować z piktogramami w klasie?

A. Szybki podgląd scen

Nauczyciel pokazuje pasek z 3–5 piktogramami i pyta:
„O czym była ta scena?”

B. Rekonstrukcja rozdziału

Uczniowie układają piktogramy w kolejności chronologicznej.

C. Opowiadanie dzięki symboli

Uczeń może wskazywać tylko piktogramy, a nauczyciel ubiera to w zdania.
➡️ Świetne do celów IPET: budowanie narracji, użycie przysłówków czasu, łączenie zdań (pkt. 8).

D. Tworzenie własnych zakończeń

Uczeń wybiera po 1 piktogramie z kategorii:

bohater
miejsce
akcja
emocja

…i tworzy alternatywną wersję sceny.

To wspiera kreatywność i język.

E. Tablice wyboru dla uczniów niewerbalnych

Można dodać piktogramy:

TAK / NIE,
Chcę powtórzyć,
Nie rozumiem,
Pokaż przykład,
Czytaj wolniej.

➡️ Komunikacja AAC – tablice wyboru w klasie (pkt. 8)

👇 Przeczytaj:

IPET dla ucznia z Zespołem Aspergera – Praktyczny Przewodnik eBook 17 zł

📘 Scenariusze adaptowane do przedmiotów szkolnych dla uczniów z ASD eBook 22 zł

6. Jak oceniać pracę ucznia z ASD przy analizie lektury?

Nie oceniamy „recenzji literackiej”.

Oceniamy, czy uczeń:

✔ potrafi wskazać głównego bohatera sceny,
✔ rozpoznaje emocje postaci,
✔ zna kolejność wydarzeń,
✔ potrafi ułożyć 3–4 piktogramy w logiczny ciąg,
✔ potrafi powiedzieć 1–2 zdania opisowe (lub wskazać piktogramy).

To w pełni zgodne z IPET — cele językowe i funkcjonalne.

👇 Przeczytaj:

📘 Oceny opisowe ucznia z autyzmem i Zespołem Aspergera – gotowe przykłady do wykorzystania (klasy 1–8) eBook 19 zł

Reklamy

7. Gotowe narzędzie dla nauczyciela

🎁 Pobierz: Szablon piktogramów sceny (twórz w ten sposób swoje)
(gotowy pasek scen, zestaw ikon bohaterów, miejsc, działań i emocji 👉 Szablon_piktogramow_sceny.docx

📄 Szablon piktogramów sceny

Użycie:
– wstaw piktogramy w prawe kolumny
– można powiększać pola, drukować, używać jako pasek scen do lektur

Szablon 1 – klasyczny (tabela)

Element sceny	Wstaw piktogram / opis
Bohater	…………………………………………
Miejsce	…………………………………………
Akcja	…………………………………………
Emocja	…………………………………………

Szablon 2 – pasek scen (oś wydarzeń)

Bohater → Miejsce → Akcja → Emocja

[ Wstaw piktogram ] → [ Wstaw piktogram ] → [ Wstaw piktogram ] → [ Wstaw piktogram ]

Szablon 3 – rozszerzony (do rozdziału lektury)

Scena	Kto?	Gdzie?	Co się wydarzyło?	Emocja bohatera
1	…………	…………	…………	…………
2	…………	…………	…………	…………
3	…………	…………	…………	…………
4	…………	…………	…………	…………

Szablon 4 – do ucznia niewerbalnego (AAC)

Pytanie	Opcje (piktogramy)
Kto jest w scenie?	[Bohater 1] [Bohater 2] [Bohater 3]
Gdzie to się dzieje?	[Dom] [Las] [Klasa] [Ulica]
Co się wydarzyło?	[Idzie] [Mówi] [Spotyka] [Gubi]
Jak się czuje?	[Radość] [Smutek] [Złość] [Strach]

8. Materiały uzupełniające i powiązane tematy

A. Komunikacja alternatywna i wspomagająca (AAC) – tablice wyboru, emocje

W pracy z lekturą piktogramy często stają się częścią szerszego systemu AAC.
W wielu klasach z ASD sprawdzają się tablice wyboru oraz tablice emocji, które pozwalają uczniowi:

zaznaczyć, którego bohatera widzi w scenie,
wskazać miejsce wydarzeń,
określić, co robią postacie,
nazwać emocje bohaterów (nawet jeżeli sam uczeń ma trudność z ekspresją słowną),
wybrać opcję: „Nie wiem”, „Pokaż jeszcze raz”, „Chcę inną scenę”.

To narzędzie wspiera uczniów mówiących kilka lub wcale, a także tych z trudnościami w organizacji wypowiedzi.

Przykłady tablic AAC, które integrują się z piktogramami:

Tablica emocji do lektury – radość, smutek, strach, złość, zdziwienie.
Tablica działań – idzie, słucha, krzyczy, pomaga, znajduje.
Tablica miejsc – dom, szkoła, las, pokój, podwórko.
Tablica reakcji ucznia – „Zrozumiałem”, „Potrzebuję przerwy”, „Nie wiem”.

Dzięki temu uczeń może uczestniczyć w analizie tekstu, choćby jeżeli ma trudność z pełną werbalizacją.

B. IPET – jak tworzyć cele językowe w oparciu o piktogramy?

Piktogramy świetnie wpisują się w cele językowe w IPET, zwłaszcza w obszarach:

1. Rozwijanie narracji

– uczeń opowiada scenę na podstawie symboli,
– buduje zdanie według schematu: kto + co robi + gdzie + jak się czuje,
– potrafi odtworzyć kolejność wydarzeń.

2. Rozwijanie rozumienia czytanego tekstu

– dopasowuje piktogramy do fragmentów lektury,
– wskazuje bohaterów, działania i emocje,
– porównuje sceny (co się zmieniło?).

3. Rozwijanie słownictwa funkcjonalnego

– „idzie”, „widzi”, „mówi”, „szuka”, „spotyka”,
– nazwy miejsc, przedmiotów, emocji.

4. Rozwijanie kompetencji społecznych ( teoria umysłu )

– określanie emocji bohaterów,
– przewidywanie, dlaczego bohater coś zrobił,
– co mógłby zrobić inaczej?

Można choćby dodać zapis w IPET:

Uczeń opisuje scenę z lektury na podstawie zestawu piktogramów, wskazuje emocje i działania bohaterów oraz układa zdanie według ustalonego schematu.

To w pełni zgodne z wymaganiami edukacji specjalnej i rewalidacji językowej.

C. Rewalidacja – rozwój narracji

Piktogramy to jedno z najskuteczniejszych narzędzi rozwijania narracji u uczniów z ASD.
W rewalidacji mogą służyć do:

1. Opowiadania krótkich historii

Uczeń układa 3–5 piktogramów i opowiada, co widzi – choćby jednym zdaniem.

2. Analizy przyczynowo-skutkowej

Nauczyciel pyta:
„Dlaczego bohater się przestraszył?”
„Co się stało najpierw, a co później?”

3. Rozwoju słownictwa sekwencyjnego

Używanie słów: najpierw, potem, następnie, na końcu.

4. Rozwoju elastyczności poznawczej

Uczeń tworzy alternatywne zakończenia sceny – kreatywna, ale wciąż uporządkowana praca.

5. Rozumienia emocji bohaterów

Przyporządkowanie emocji do piktogramów pomaga w analizie literackiej, ale też rozwija kompetencje społeczne.

Dzięki temu rewalidacja staje się nie tylko „treningiem umiejętności szkolnych”, ale także wsparciem realnego funkcjonowania ucznia.

D. Emocje w literaturze – nauka rozpoznawania emocji na przykładzie postaci

To świetne uzupełnienie pracy z piktogramami, zwłaszcza gdy uczniowie mają trudność z:

identyfikacją emocji,
rozumieniem motywacji bohaterów,
wskazywaniem, dlaczego ktoś zachowuje się w dany sposób.

Piktogramy emocji mogą służyć jako:

1. „Emocjonalny słowniczek lektury”

Każdej postaci przyporządkowujesz zestaw emocji, które najczęściej u niej się pojawiają.

2. Analiza sceny

Uczeń wybiera piktogram emocji, który pasuje do danego fragmentu tekstu.

3. Porównanie bohaterów

Która postać częściej odczuwa złość?
Kto częściej czuje strach lub zdziwienie?

4. Rozumienie relacji

Uczniowie uczą się patrzeć na tekst nie tylko „co się dzieje”, ale „jak się bohaterowie czują”.

5. Przewidywanie dalszych wydarzeń

„Jeśli bohater czuje to, to co może zrobić dalej?”

To podejście jest zgodne z nowoczesnymi metodami: TOM Toolbox, SCERTS, RDI, NDBI 👇 Przeczytaj:

🔍 Co oznaczają te skróty?

TOM Toolbox (Theory of Mind Toolbox)

Zestaw narzędzi i ćwiczeń rozwijających Teorię Umysłu, czyli umiejętność rozumienia:

co myślą inni,
co czują,
jakie mają intencje,
dlaczego zachowują się w dany sposób.

W pracy z lekturą oznacza to:
→ rozpoznawanie emocji bohaterów,
→ przewidywanie ich działań,
→ analizowanie relacji między postaciami.

SCERTS (Social Communication, Emotional Regulation, Transactional Support)

Model terapeutyczno-edukacyjny obejmujący trzy filary:

S – Social Communication
rozwój komunikacji społecznej (m.in. piktogramy, AAC, wspólna uwaga),
CE – Emotional Regulation
regulowanie emocji w trudnych sytuacjach (schematy, przewidywalność, przerwy sensoryczne),
TS – Transactional Support
wsparcie środowiskowe i edukacyjne (adaptacje, wizualizacje, piktogramy, scenariusze).

Praca z lekturą przy użyciu piktogramów idealnie wpisuje się w wsparcie transakcyjne i komunikację społeczną.

RDI (Relationship Development Intervention)

Metoda skupiona na:

budowaniu relacji,
wspólnej uwadze,
elastyczności poznawczej,
rozumieniu perspektywy innych.

W analizie lektury piktogramy pomagają uczniom:

→ zauważyć zmianę emocji bohaterów,
→ zrozumieć ich motywacje,
→ budować „mosty znaczeń” między scenami.

NDBI (Naturalistic Developmental Behavioral Interventions)

Grupa interwencji rozwojowo-behawioralnych, które łączą:

naturalne sytuacje społeczne,
zainteresowania dziecka,
modelowanie i wzmacnianie,
rozwój komunikacji w codziennym kontekście.

W języku polskim NDBI znajduje zastosowanie, gdy:

→ uczeń wspólnie z nauczycielem tworzy sceny,
→ wybiera piktogramy zgodnie z własnym zainteresowaniem,
→ opowiada historię w sposób naturalny, przyjemny i angażujący.

Reklamy

📌Powiązane

Dostosowania dla ucznia ze spektrum autyzmu na lekcji i egzaminie – praktyczny poradnik dla nauczyciela
Polski – Czytanie ze zrozumieniem w ASD: prosty protokół lekcji (kl. 4–8)
Jak prowadzić lekcję z uczniem z autyzmem? 12 zasad skutecznej pracy w klasie
Jak tłumaczyć zadania tekstowe uczniowi w spektrum (schemat + przykłady)
Jakie są najlepsze strategie pracy z dziećmi z autyzmem w klasie integracyjnej?

🔓 Subskrybuj

📌 Subskrypcja 6 zł – dostęp do wybranych materiałów, artykułów i inspiracji dla nauczycieli, terapeutów i rodziców.
🌟 Subskrypcja PREMIUM 10 zł – rozbudowane arkusze i scenariusze zajęć.

📚 Zajrzyj do eBooków, Pakietów lekcyjnych, scenariuszy zajęć rewalidacyjnych, terapeutycznych, Arkuszy i innych narzędzi (w zakładkach w górnej części strony) na autyzmwszkole.com

👇 Przeczytaj: